Sayıştay’ın Anayasal Konumu, Yetkileri ve Teşkilat Yapısı

Sayıştay, 1876 tarihinde yürürlüğe giren Kanun-i Esasi’de yer alarak Anayasal bir kurum olma niteliğini elde etmiştir. Söz konusu durum diğer anayasalarda da sürdürülerek günümüze kadar devam etmiştir. Kanun-i Esasi’de yer alan dikkat çeken bir husus, Sayıştay’ın başkan ve üyelerine ilişkin düzenlemelere bu Anayasada yer verilmiş olmasıdır (Köse, 2007: 223). Zira 1982 Anayasasında dahi başkan ve üyelere ilişkin düzenlemelere yer verilmeyerek bu durum ayrı bir kanuni düzenlemede yer almıştır.

1924 Anayasası’nda Sayıştay’ın Devletin gelirlerini ve giderlerini denetleme görevine sahip bir kurum olduğu yer almıştır. 1961 Anayasası'nda bir önceki Anayasaya yakın bir düzenleme yapılarak Sayıştay’ın, genel ve katma bütçeli idarelerin tüm gelirleri ve giderleriniTBMM adına denetleyerek sorumlular bazında hesapların ve işlemlerin kesin hükme bağlanması görevlerini haiz olduğu belirtilmiştir. 1982 Anayasası’nda da, önceki Anayasa’da yer verilen hükümler yinelenmiştir(Köse, 2007:

223-224).

Sayıştay, 1982 Anayasası’na kadar mali nitelikleri ön plana çıkan bir kurum olarak ilgili Anayasaların mali düzenlemelerine ilişkin başlıkları altında yer alarak yargı bölümlerinde düzenlenmemiştir. 1876 ve 1924 anayasalarında maliye işleri bölümünde yer alan Sayıştay, 1961 Anayasası’nda ise yürütme bölümünde düzenlenmiştir. 1982 Anayasası ise, kendisinden önce yapılan Anayasal düzenlemelerin tamamından ayrı bir şekilde Sayıştay’ı yargı bölümünde düzenlemiş bulunmaktadır.

Sayıştay’ın yetkileri 6085 sayılı Kanun’un 6. Maddesinde yer almaktadır. Buna göre,

“(1) Sayıştay, bu Kanunla veya diğer kanunlarla yüklendiği görevlerin yerine getirilmesi sırasında kamu idareleri ve görevlileriyle doğrudan yazışmaya, gerekli gördüğü belge, defter ve kayıtları göndereceği mensupları aracılığıyla görmeye, mallar hariç dilediği yere getirtmeye, sözlü bilgi almak üzere her derece ve sınıftan ilgili memurları çağırmaya, kamu idarelerinden temsilci istemeye yetkilidir.

(2) Sayıştay, denetimine giren işlemlerle ilgili her türlü bilgi ve belgeyi, kamu idareleri ile bankalar dahil diğer gerçek ve tüzel kişilerden isteyebilir.

(3) Sayıştay, denetimine giren kamu idarelerinin işlemleriyle ilgili kayıtları, eşya ve malları, işleri, faaliyetleri ve hizmetleri görevlendireceği mensupları veya bilirkişiler tarafından yerinde ve işlem ve olayın her safhasında incelemeye yetkilidir. Bilirkişinin hukuki durumu, yetkisi ve sorumluluğu genel hükümlere tabidir.

(4) Sayıştay, kamu idarelerinin hesap, işlem ve faaliyetleri ile mallarını, hesap veya faaliyet dönemine bağlı olmaksızın yılı içinde veya yıllar itibariyle denetleyebileceği gibi sektör, program, proje ve konu bazında da denetleyebilir.

(5) Denetimler sırasında gerekli görülmesi halinde, Sayıştay dışından uzman görevlendirilebilir. Bilirkişi ve uzman görevlendirilmesine ilişkin esas ve usuller yönetmelikle belirlenir.”

“6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 11’nci maddesinde yer alan düzenlemeye göre Sayıştay’ın teşkilat yapısı şu unsurlardan oluşmaktadır: Başkanlık, Daireler, Genel Kurul, Temyiz Kurulu, Daireler Kurulu, Rapor Değerlendirme Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu, Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kurulu, Denetim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu ve Başsavcılık.” Söz konusu birimlere ilişkin açıklamalara aşağıda yer verilmiştir:

“Başkanlık

6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 20’nci maddesine göre Başkanlık birimini, Sayıştay başkanı, başkan yardımcıları ile bölüm başkanları oluşturur. Grup başkanlıklarının tamamı ve yönetim birimleri Başkanlık birimine bağlı bir şekilde görevlerini yerine getirir.

Mezkur Kanun’un 21’inci maddesine göre Sayıştay başkanının; Sayıştay’ı yönetme ve temsil etme görevleri vardır. Başkan kurumda en üst yönetici niteliğine sahip olarak kurumun işleyişinden sorumlu tutulur. Başkanın ayrıca kuruma verilen görevlerin en iyi şekilde yerine getirilmesini sağlamak adına gereken tedbirleri alma sorumluluğu bulunmaktadır. Bununla birlikte başkan, Sayıştay Genel Kurulu’na her durumda, Temyiz Kurulu ile Daireler Kurulu’na ise gerekli hallerde başkanlık etmektedir.

Aynı Kanun maddesinde Sayıştay Başkanı’na Sayıştay tarafından yerine getirilen faaliyetler hakkında yıl içerisinde en az iki kez olmak üzere TBMM’yi komisyonlar aracılığı ile bilgilendirme görevi verilmiştir. Ayrıca başkan ya da başkanın tarafından görevlendirilen başkan yardımcısı Sayıştay raporları TBMM’de görüşüldüğü sırada hazır bulunur.

6085 Sayılı Kanun’un 13’üncü maddesine göre Sayıştay başkanı beş yıl süre ile görev yapar. Bir kişi iki defadan fazla başkanlık görevine seçilemez. Görev süresinin sona ermesinin ardından Sayıştay başkanı üye olarak görevini sürdürür.

6085 Sayılı Kanun’un 22’nci maddesine göre, başkan tarafından Sayıştay üyeleri arasından seçilmek üzere iki başkan yardımcısı belirlenir. Başkan yardımcıları denetim ve yönetim ile ilgili işlerde başkana yardımcı olur. Denetimden sorumlu başkan yardımcısı denetim ve destek gruplarının çalışmalarının yönetilmesinden sorumludur.

Başkanın onayı ile en fazla beş bölüm başkanı denetim ile ilgili başkan yardımcısına yardımcı olmak üzere görevlendirilir. Yönetimden sorumlu başkan yardımcısı ise yönetim birimlerinin yönetilmesinden sorumludur. Bu görevin yerine getirilmesinde

kendisine yardımcı olmak üzere başkanın onayı ile en fazla üç bölüm başkanı görevlendirilir.

Daireler

Sayıştay daireleri 6085 sayılı Kanun’un 23’üncü maddesinde düzenlenmiştir.

Sayıştay’da sekiz daire bulunur. Bu daireler yargılama dairesi niteliğine sahiptir.

Daireler bir başkandan ve altı üyeden teşekkül eder. Dairelerin her biri hesap mahkemesi olarak görev yapar. Dairelerin toplantı yeter sayısı bir başkan ve dört üye şeklindedir. Hükümler ve kararların ise oy çokluğu ile alınacağı kanunda belirtilmiştir.

Daireler;

 Hesap mahkemesi olarak sorumlu kişilerin hesapları ile işlemlerine dair düzenlenmiş olan yargı raporlarına konu edilen kamu zararlarına ilişkin konular hakkında hüküm verir,

 Denetim raporları hakkında görüş bildirir,

 Sayıştay Başkanı’nın görüşülmesini istediği hususlarla ilgili görüşlerini sunar ya da karar verir,

 Yargılamaya esas bir raporun görüşüldüğü sırada açıklamalarını belirtmesi için ilgili grup başkanı, raporu düzenlemiş olan Sayıştay denetçisi, sorumlu ya da ahiz (yersiz ya da fazla ödeme yapılan gerçek ya da tüzel kişi) toplantıya davet edilebilir.

Genel Kurul

Genel Kurul Sayıştay Kanunu’nun 25’inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre genel kurul, yargılama ve karar alma sürecinde Sayıştay’ın en üst organı niteliğindedir. Genel kurulun oluşumu, Sayıştay başkanı, başkan yardımcıları, daire başkanları ve üyelerin katılımından teşekkül eder. Toplantı yeter sayısı hali hazırdaki üye sayısının üçte ikisi kadardır. Genel kurulda kararlar mevcut üye sayısının salt çoğunluğu ile alınır. Oylamada eşitlik söz konusu olduğu takdirde başkanın yer aldığı

taraf çoğunluğu sağlamış sayılmaktadır. Sayıştay Başkanı genel kurula katılamazsa kıdemli olan başkan yardımcısı kurulda başkanlık görevini yerine getirir.

Genel Kurul,

 Genel uygunluk bildirimlerini görüşür,

 İçtihadın birleştirilmesi kararı alır,

 Sayıştay Kanunu gereğince hazırlanması gereken yönetmeliklere ilişkin görüş bildirir,

 Sayıştay ile ilgili kanun tasarısı ve tekliflerine ilişkin görüş verir,

 Sayıştay Başkanı’nın incelenmesi için kurula ilettiği konularla ilgili olarak görüş bildirir veya karar alır,

 Sayıştay Kanunu ile kendisine verilmiş diğer görevleri yerine getirir.

Temyiz Kurulu

Temyiz kurulu Sayıştay Kanunu’nun 25’inci maddesinde düzenlenmiştir.

Temyiz Kurulu, Genel Kurul tarafından, Rapor Değerlendirme Kuruluna seçilmiş olanların dışında bulunan daire başkanları ve daire üyeleri içerisinden dört yıllık süre için görev yapmak üzere seçilen dört daire başkanı ve her daireden seçilen ikişer üyenin katılımlarıyla oluşur. Her yıl Kurul üyelerinden dörtte biri yenilenir. Üyeliği sona eren kurul üyeleri dört yıl geçmeden tekrar kurul üyeliğine seçilemezler. Kurulun başkanlığını en kıdemli daire başkanı yapar.

Temyiz Kurulu üyelerin tamsayısının en az üçte ikisiyle toplanabilir. Kurulun kararları mevcutta bulunan üye sayısının salt çoğunluğu ile alınır. Oylarda meydana gelecek eşitlik durumunda Kurul Başkanın yer aldığı tarafın kararı geçerli olur.

Kararları temyiz edilmiş olan daire başkanları ve üyeleri oy hakkına sahip olmazlar.

Sayıştay Savcısı, duruşmalı olarak gerçekleştirilen oturumlara katılır, diğer oturumlara

ise Kurul tarafından kendisine iletilen davet ile katılarak görüşlerini belirtir. Temyiz Kurulu, Sayıştay daireleri tarafından karara bağlanan ilamların son hüküm yeridir.

Temyiz Kurulunun temyiz edilmiş olan bir hüküm üzerinde aynı şekilde yada değişiklik yaparak tasdik etme, bozma ya da üyelerin tamsayısı üzerinden üçte iki çoğunluk ile kaldırma yetkisi vardır. Bir kararın bozulması durumunda ilgili evraklar tekrar karar vermesi için ilk kararı alan daireye iletilir. İlgili dairenin önceden aldığı kararda direnmesi üzerine bahsi geçen karar tekrar temyiz edilip Temyiz Kurulunun yeniden bozma kararı alması halinde dairenin alınan kurul kararına iştirak etme zorunluluğu vardır. Temyiz Kurulu’nun başlıca görevleri şu şekildedir:

 Sayıştay daireleri tarafından karara bağlanan ilamlara ilişkin yapılmış olan temyiz başvurularını değerlendirir ve bunlar hakkında kesin karar verir.

 Temyiz Kurulu kararlarına karşı Sayıştay Kanunu’nda belirtilen kişiler karar düzeltme talebinde bulunabilirler. Temyiz kurulu, bu karar düzeltme taleplerine ilişkin karar verir.

Daireler Kurulu

Daireler Kurulu Sayıştay Kanunu’nun 27’nci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, Daireler Kurulu, Rapor Değerlendirme Kurulu ile Temyiz Kuruluna seçilmiş olan daire başkanı ve üyeler haricinde bulunan daire başkanı ve üyelerin katılımıyla teşekkül eder. Kurulun başkanı en kıdemli daire başkanıdır.

Kurulun toplantı ve karar yeter sayıları temyiz kuruluna ilişkin düzenlemeler ile aynı esaslara dayanır. Kurul, genel yönetim kapsamında yer alan kamu idarelerinin mali konulara ilişkin düzenlemiş olduğu yönetmelik ve yönetmelik niteliğinde bulunan diğer düzenleyici işlemler için görüşlerini açıklar. Kurul ayrıca Sayıştay Başkanı’nın incelenmesini istediği konularla ilgili olarak görüşlerini bildirir ve Kanun kapsamında verilen görevlerin yerine getirilmesi faaliyetlerini yürütür.

Rapor Değerlendirme Kurulu

Rapor Değerlendirme Kurulu Sayıştay Kanunu’nun 28’inci maddesinde düzenlenmiştir. Kurul, Genel Kurulun seçtiği iki daire başkanı, her daireden birer Sayıştay üyesi ve denetimden sorumlu başkan yardımcısının katılımı ileteşekkül eder.

Kurulun başkanlığını Sayıştay Başkanı yapar. Başkanın yer almadığı hallerde Kurul denetimden sorumlu başkan yardımcısının başkanlığında toplanır.

Kurulun toplanabilmesi için üye tamsayısının en az üçte iki çoğunluğunun sağlanması gerekir. Kurul, toplantı mevcudunun salt çoğunluğuyla karar alır. Oyların eşitliği halinde Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır. Kurulun, Sayıştay raporları hakkında ve Başkanın incelenmek üzere ilettiği hususlarda görüşlerini bildirme görevi vardır. Sayıştay raporları Kurul tarafından görüşülürken raporu hazırlayan denetçiler ile grup başkanı toplantıya katılım sağlayarak görüşlerini açıklarlar. Bununla birlikte kurul tarafından, raporların görüşüldüğü sırada açıklama yapmak üzere rapora konu edilen kurumun üst yöneticilerinin ya da yardımcılarının toplantıya katılımı talep edilebilir.

Yüksek Disiplin Kurulu

Yüksek Disiplin Kurulu Sayıştay Kanunu’nun 29’uncu maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre Kurul, takvim yılı itibariyle görev yapmak üzere Genel Kurulun seçmiş olduğu beş daire başkanı ile dairelerin her birinden seçilen bir üyeden teşekkül eder. Kurulun başkanlığını en kıdemli daire başkanı yapar. Kurul, üye tamsayısı ile toplanır. Disiplin soruşturması yapılması ve disiplin cezalarına ilişkin kararlar üçte iki çoğunluk ile verilebilir. Kurulun, Sayıştay Başkanı, daire başkanları ve Sayıştay üyeleri hakkında disiplin soruşturmalarını inceleyerek karara bağlama görevi vardır.

Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kurulu

Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kurulu, Sayıştay Kanunu’nun 30’uncu maddesinde düzenlenmiştir. Kurulun teşekkülü yıllık görev yapmak üzere Genel Kurul tarafından seçilen bir daire başkanı, bir Sayıştay üyesi, bir uzman denetçi, bir başdenetçi ve denetimden sorumlu başkan yardımcısının katılımı ile olur. Her üye için aynı usulde bir tane yedek üye belirlenir. Kurulun başkanlığını daire başkanı yerine getirir. Kurulun, Başkan, daire başkanları ve Sayıştay üyeleri dışında yer alan meslek mensuplarının yükseltme işlemini, disiplin soruşturmasını ve cezai kovuşturmasını yürütme görevleri vardır.

Denetim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu

Denetim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Sayıştay Kanunu’nun 31’inci maddesinde düzenlenmiştir. Kurul, başkanın, başkan yardımcılarının ve bölüm başkanlarının katılımı ile oluşmaktadır.

Kurulun görevleri şu şekilde sıralanabilir:

 Sayıştay’ın stratejik planının ve yıllık performans programının hazırlanması,

 Sayıştay tarafından yerine getirilecek denetimlere ilişkin denetim stratejik, planları ile denetim programlarının hazırlanması,

 Hazırlanan planlar ile programların uygulanma süreçlerinin takip edilerek, değerlendirmeye tabi tutulması, gerektiğinde koordinasyonlarının sağlanması,

 Sayıştay faaliyet raporunun hazırlanması,

 Denetimlerde uygulanmak üzere yönetmeliklerin, standartların ve rehberlerin, hazırlaması ile mesleki etik kurallarının belirlenmesi,

 Sayıştay Başkanı tarafından kurula iletilen konular hakkında görüş bildirilmesi.

Denetim ve Denetim Destek Grup Başkanlıkları

Denetim ve denetim destek grup başkanlıkları Sayıştay Kanunu’nun 32’nci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre bu grup başkanlıkları bir grup başkanı ile yeterli sayıda denetçinin katılımı ile oluşmaktadır. Denetim grup başkanlıklarının kurulması, Sayıştay Başkanının onayıyla gerçekleşir.

Grup başkanlıklarının; Sayıştay’a verilen görevlerin yapılmasını temin etmek amacıyla Başkan tarafından her bir gruba verilmiş olan görevleri yerine getirme sorumluluğu vardır.

Başsavcılık

Başsavcılık, Sayıştay Kanunu’nun 33’üncü maddesinde düzenlenmiştir.

Başsavcılık Başsavcı ve savcılardan oluşmaktadır. Başsavcının görevleri şu şekilde sıralanabilir:

 Başsavcılığa iletilmiş olan yargılamaya esas raporların, temyize konu edilmiş olan dosyaların savcılara gönderilmesi,

 Yargılamaya esas raporlarda yer alan ilamlara ilişkin denetçilerin temyiz taleplerinin yerine getirilmesi,

 İlamların infazlarının takip edilmesi,

 Hakkında suç duyurusunda bulunulmuş olan sorumlu kişilerin hakkında yapılan işlemlerin incelenmesi,

 Sayıştay’ın belirlemiş olduğu süre dahilinde verilmemiş olan hesapların ve belgelerin takip edilmesi ve ilgililer hakkında gereken işlemlerin yapılması,

 Kanun ile ya da Sayıştay Başkanınca verilmiş olan diğer görevlerin yerine getirilmesi.

 Aynı maddede düzenlenen Sayıştay savcısının görevleri ise şunlardır:

 Kendisine iletilmiş olan yargılamaya esas rapor, temyize konu edilen hususlar ve diğer işlerin üzerinde gerekli incelemeleri yaparak gerekçeli görüşünü açıklamak,

 Oy hakkı bulunmadan hesapların yargılanmasına katılım sağlayarak görüş açıklamak,

 Başsavcının vermiş olduğu diğer görevlerin yerine getirilmesini sağlamak.

Yönetim Birimleri Ve Mensupları

Yönetim birimleri ve mensupları Sayıştay Kanunu’nun 19’uncu maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre yönetim birimleri Sayıştay’da yerine getirilmesi gereken yönetim işlerinin ifasını sağlamakla görevlidir. Söz konusu birimler Sayıştay Başkanı’nın teklifi üzerine genel kurul kararıyla kurulur.

Yönetim mensubu kavramı, 657 sayılı Kanun kapsamında yönetim birimlerinin bünyesinde görev yapan çalışanları belirtir. Birimlerde görev yapacak yönetim mensupları, 657 sayılı Kanun’da belirtilmiş olan şartları haiz olmalıdır. Yönetim mensupları 657 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Sayıştay Başkanının onayı ile atanırlar.”