Üst üste alınan mağlubiyetler sonucu Rusların, İstanbul’a gelmesinden çekinen Padişah, bizzat Çardan barış yapılmasını istedi. 31 Ocak 1878 tarihinde yapılan Edirne Mütarekesiyle, Türk birliklerinin Terkos-Küçükçekmece hattına çekilmesine, bu hattın 5. km. ilerisine Rus birliklerinin yerleştirilmesine ve iki ordu arasında tarafsız bölge bulundurulmasına karar verildi566
. Ayrıca Rusya’nın, Boğazlar üzerindeki hak ve menfaatlerinin korunması kararlaştırıldı567
. Böylece savaş sona erdi. Buna rağmen Rus birlikleri, ilerlemeye ve işgallerine devam ettiler. Rusya’nın İstanbul’u dolayısıyla Boğazları işgal etmesinden çekinen İngiltere, duruma müdahale etmek üzere İstanbul’a bir donanma göndererek Rusya’ya nota verdi. Çıkarları tehlikeye düşen Avrupalı devletlerin de araya girmesiyle iki devlet arasında barış antlaşması imzalandı. Yirmi dokuz maddeden oluşan antlaşmayı, Rusya adına General İgnatiyef ve Nelidof, Osmanlı hükümeti namına Hariciye Nazırı Safvet Paşa ve Berlin Elçisi Sadullah Bey imzaladı. 3 Mart 1878’de Ayastefanos/Yeşilköy’de imzalanan antlaşma şartları şöyledir:
Karadağ-Sırbistan-Romanya ile ilgili olarak: Osmanlı, Karadağ-Sırbistan- Romanya’nın bağımsızlıklarını kabul edecek; Karadağ Adriyatik’e kadar genişleyecek, Sırplara Niş verilecek, Romanya’ya Dobruca verilecekti568
,
Bulgaristan ile ilgili olarak: Sınırları kuzeyde Tuna Nehri, doğuda Karadeniz, güneyde Ege Denizi, batıda Arnavutluğa kadar uzanan Osmanlı Devleti’ne bağlı, özerk, Büyük Bulgaristan Prensliği kurulacaktır569. Prens, Avrupalı devletlerin hanedanından
olup, halk tarafından seçilip, Osmanlı hükümeti tarafından atanacak, Osmanlı askeri Bulgaristan’dan çıkacak, yerine iki yıl kadar Rus askeri burada kalacaktı570,
Bosna ve Hersek’le ilgili olarak: Osmanlı Devleti burada, İstanbul konferansında belirlenen şartlar dahilinde ve Rusya ile Avusturya’nın kontrolünde düzenleyeceği bir nizamnameyle Girit, Tırhala, Arnavutluk ve Rumeli’nin sair yerlerinde ıslahatlar yapacaktı571,
566
Rıfat Uçarol, Siyasî Tarih (1789-2001), s. 379
567 Mahmud Muhtar, Maziye Bir Nazar Berlin Antlaşmasından Harbi Umumiye Kadar Avrupa ve Türkiye
Almanya Münasebetleri, Ötüken Yayıncılık, 1.Baskı, (Yay. Haz. Erol Kılıç), İstanbul 1999, s. 272
568 Rıfat Uçarol, Siyasî Tarih (1789-2001), s. 380
569
Oral Sander, SiyasîTarih- İlkçağlardan 1918’e, s. 279
570 Rıfat Uçarol, Siyasî Tarih (1789-2001), aynı yer
571 Ali Fuat Türkgeldi, Mesail-i Mühime-i Siyasîye II, (Yayına Hazırlayan: Bekir Sıtkı Baykal), TTK
141
Tuna kaleleri bir daha yaptırılmamak üzere yıkılacak ve nehirde savaş gemileri bulundurulmayacaktı572
,
Ermeni, Kürt ve Çerkezlerin yaşadığı bölgelerde ıslahatlar yapılacak, Kotur bölgesi İran’a verilecekti573
,
Rusya’ya terk edilen yerlerdeki halk, üç yıl içinde malını mülkünü satıp göç etmezse buranın tebaası sayılacak, Rusya konsoloslukları ve sefarethanelerine Rus papaz ve tebaasını resmen himaye etme hakkı verilecekti574
,
Osmanlı Devleti, Rusya’ya ödeyeceği 1.410.000.000 ruble (245.207.301 Osmanlı altını) savaş tazminatının bir kısmını, Balkanlardan bazı yerler ile Ardahan, Kars, Batum, Beyazıt’ı vererek, geri kalan 300 milyonluk rubleyi nakit olarak ödeyecekti575
. Osmanlı Devleti’nde görev yapan Rusların kutsal yerleri himaye hakları saklı tutulacak, Ruslar savaştan önce olduğu gibi ticaretlerini sürdürecek, Bulgaristan hariç Rumeli’yi üç ay içinde, Anadolu’yu da altı ay içinde boşaltacaktı576
. Anlaşma imzalandıktan hemen sonra Osmanlı hükümeti, Varna, Şumnu ve Batum mevkilerinin Rus askerlerine teslim edilmek üzere boşaltılmasınıilgili birimlere bildirdi577
.
Ayastefanos Antlaşması şartlarının, Balkanlardaki siyasî dengeyi Rusların lehine değiştirmesi, başta İngiltere olmak üzere diğer Avrupalı devletleri rahatsız etti. Rusların Anadolu’da ele geçirdikleri yerlerin bir sonucu olarak Avrupa’nın İran ile Trabzon üzerinden yapacağı büyük ticareti, Rusya’nın istediği zaman engellemesinden578
çekinen İngiltere ve Balkanlar’da Rusları kendi varlığı için tehlike gören Avusturya’nın ısrarları neticesinde, antlaşma şartlarının devletlerarası bir konferansta yeniden gözden geçirilmesi kararlaştırıldı. Bu arada İngiltere, olası bir Rus tehdidine karşı yardımcı olabilmek adına Kıbrıs’ı geçici olarak istedi. Osmanlı hükümeti başta buna yanaşmadıysa da İngiltere, gerekirse askeri güç kullanarak burayı alacağını bildirerek
572 Mahmud Muhtar, Maziye Bir Nazar Berlin Antlaşmasından Harbi Umumiye Kadar Avrupa ve Türkiye
Almanya Münasebetleri, s. 273
573 Ali Fuat Türkgeldi, Mesail-i Mühime-i Siyasîye II, s. 52
574 Mahmud Muhtar, Maziye Bir Nazar Berlin Antlaşmasından Harbi Umumiye Kadar Avrupa ve Türkiye
Almanya Münasebetleri, s. 274
575 Rıfat Uçarol, Siyasî Tarih (1789-2001), s. 381
576 Rıfat Uçarol, Siyasî Tarih (1789-2001), aynı yer; Mahmud Muhtar, Maziye Bir Nazar Berlin
Antlaşmasından Harbi Umumiye Kadar Avrupa ve Türkiye Almanya Münasebetleri., s. 273-274
577 Hariciye Nezarteinden 19 Nisan 1878 tarihiyle alınan yazıya göre Şumnu, Varna, Batum mevkilerinin
belirli bir müddet içerisinde Rusya askeri memurlarına teslim edilmesi Bâb-Ali tarafından istendi. Bu nedenle buraların bir an önce tahliye edilmesi gerekmekteydi. BOA. HR.TO. 497/14
578 İlhan Ekinci, “Karadeniz’de Bir Serbest Liman: Batum”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 14 (Yaz
Osmanlı hükümetini buna razı etti. 4 Haziran 1878 tarihinde yapılan antlaşmayla Kıbrıs, İngiltere’ye üs olarak verildi579
.
13 Haziran 1878 tarihinde, Berlin’de Bismarck’ın önderliğini yaptığı konferans sonunda 13 Temmuz’da Berlin Antlaşması580
imzalandı. Antlaşmaya göre Rusya’nın Balkanlarda tek güç olması önlenirken, Sırbistan, Bulgaristan, Romanya ve Karadağ'ın bağımsızlıkları tanınmakta, Büyük Bulgaristan bölgesi de Doğu Rumeli, Makedonya ve Bulgaristan Prensliği olarak üç bölgeye ayrılmaktaydı581
.
Ermenilerin meskûn olduğu yerlerde, Girit ve Makedonya’da ıslahatlar yapılacak, bütün din ve mezhepler Osmanlı topraklarında serbest olacaktı.
Rusya, Batum limanını serbest liman haline getirecek, Boğazların statüsü 1856 Paris, 1871 Londra anlaşmaları şartlarına göre devam ettirilecek, 802.500.000 frank tazminat, yıllık 350.000 liralık taksitlerle ödenecek, ödenememesi durumunda Rusya toprak isteme hakkına sahip olacaktı582. Böylece Osmanlı Devleti, toplam 287.510 km2
toprak kaybetti, daha önceleri Osmanlı’nın toprak bütünlüğünden yana olan İngiltere politikası, bundan sonra Osmanlı’nın parçalanması yönünde değişti583
.
Berlin Konferansı sırasında yaptığı kulis çalışmaları neticesinde Fransa, anlaşma şartlarında olmamasına rağmen, bu antlaşmayı dayanak göstererek 1881 yılında Tunus’u işgal etti. Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarına aykırı olması bakımından Berlin Antlaşmasıyla alınan en önemli kararlardan biri de borçlar meselesi oldu. Antlaşmaya göre büyük devletlerin katılacağı bir konferansta uluslararası bir komisyon oluşturulacak ve Osmanlı’nın dış borç ödemelerinin nasıl yapılacağı belirlenecekti584
. Ayastefanos Anlaşmasıyla kazanılıp, Berlin Anlaşmasıyla kaybedilen kazançlar Rusya’da büyük bir hayal kırıklığına yol açtı. Halk nezdinde bu durum Çar II. Aleksandr’ın başarısızlığı olarak görülürken, rejime karşı olan tepkileri artırdı585. Çar’a
karşı suikast girişimleri dahi yapıldı. Neticede Çar II. Aleksandr, 1881 yılının Mart ayında düzenlenen bir suikastle, Rus hürriyetperverleri tarafından öldürüldü586
. Bundan
579
Rıfat Uçarol, Siyasî Tarih (1789-2001), s. 388 580
The New York Times, July 15, 1878 Bkz. Ekler
581 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi VIII, s. 76-77
582
Mahmud Muhtar, Maziye Bir Nazar Berlin Antlaşmasından Harbi Umumiye Kadar Avrupa ve Türkiye Almanya Münasebetleri, s. 277
583 Fahir Armaoğlu, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1789-1914, s. 529
584 Mehmet Hakan Sağlam, Osmanlı Devleti’nde Moratoryum 1875-1881, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1.
Baskı, İstanbul 2007, s. 49 585
Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi- Başlangıçtan 1917’ye Kadar, s. 356 586
143
sonra başa gelen yöneticiler, Balkanlarda ilerlemek mümkün olmadığı için Doğuya yönelmek zorunda kaldılar. Ancak bu durum Asya’daki çıkarları nedeniyle Rus-Japon mücadelesine yol açtı. Rusların bu mücadelede mağlup olması Rusya’da 1905 yılında ilk ihtilalin patlak vermesine yol açtı587. Bunu takiben 1917 yılında Çarlık rejimi
yıkıldı.