Müstahkem Mevkiler

XIX. yüzyılda ateşli silahlardaki gelişmelere paralel olarak tahrip gücü yüksek, uzun menzilli topların yapımı kalelerle savunma fikrini değiştirmeye başlamış, bunun yerine, içi çok bölmeli savunma menzilleri yapılmaya başlamıştı272. Bu nedenle XIX. yüzyıl sonlarına kadar savunma amacıyla tabyalı tahkimat sistemleri yapıldı273.

Savaş sırasında mevziler arasında karakol zinciri meydana getirilerek tabya ile karakollar arasında yaklaşık olarak 1/3 mil, karakol ile postalara arasında ¼ mil mesafe bırakıldı ve tabyaların etrafına, düşmanı yan ateşe alabilmek için değişik açılardan ikişer sıra siper kazıldı274_{. Tabyaların erzak deposu, cephanelikleri, revirleri, savunma}

menzilleri bulunup, su ihtiyacını karşılamak üzere açılan sarnıçlar, kar ve su kuyuları ile erzak depoları yeraltına inşa edildi275

. Askerlerin temizlik ve muhtelif ihtiyaçları için hamam ve tuvaletler inşa edilip, şehir merkezinden uzak, sevkıyatın zor olduğu yerlerdeki tabyalara mutfak ve fırın da eklendi276

.

270

Şadi Sükan, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Harbi, Kafkas Cephesi Harekatı,, s. 52

271 _{Şadi Sükan, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Osmanlı Devri, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Harbi, Kafkas}

Cephesi Harekatı, s. 42-43 272

Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.27, Erzurum 2007, s. 247

 _{Tabya: Arapça hazırlık, asker yığmak anlamında olup, istihkâm siperlerinden dışarıya doğru taşan top}

mahalli anlamına gelmektedir. Kale benzeri bağımsız tahkimli savunma yapısıdır. Bkz. Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, s. 248-249

273 _{“İki ön ikide yan olmak üzere dört cepheli tabyanın iki cephesi, dar bir açıyla öne doğru çıkıntı}

yaparak, düşmanın gözetlenmesini ve silahların dengeli konuşlandırılmasını sağlarken, diğer iki yan cephe tabyayı dik bir açıyla duvara bağlıyordu. Bu bölümlerin üzerinden savunma silahları ile hendek ve tabyalar arasında bağlantı kuran duvarlar korunabiliyordu.” Bkz. Osman Ülkü, Kars ve Ardahan Tabyaları, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 2006, s. 51

274 _{Yüzbaşı Von Herbert, Plevne Meydan Muharebesi, s. 115}

275

Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, s. 260

276 _{Tuvaletler bazen tabyanın içinde bazen de dış kısma inşa edildi. Hamamlar, ısı kaybının olmaması için}

fırın ve mutfakla bir arada planlandı. Bkz. Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, s. 266

1877-1878 Osmanlı-Rus harbi öncesinde sınırlardaki kalelerin, istihkâm ve tabyaların bir kısmı eski ve bakımsız durumdaydı. Bu nedenle müstahkem mevkilerin bir an önce tamir ettirilmesi, eksikliklerin giderilmesi gerekmekteydi. Bu nedenle, mevcut istihkâm ve tabyaların bir an önce tamir edilmesi gerekirse yenilerinin inşası için emirler verildi. Şiddetli kış şartlarına rağmen istihkâmlar kontrol edilip eksiklikleri giderilmeye çalışıldı277_{. Savaş sırasında olası bir tahribata karşı istihkâmların acilen}

tamir edilmesi için merkezden levazımatı ve taburuyla birlikte askeri mühendisler istendi278. Bazı yerlerde askerlerin az bir kısmı karakol olarak istihkâmlara yerleştirildiğinden geri kalan askerler şehir içinde bulunan han, ev, ahır, kahvehane gibi yerlere istihdam edildi279.

2.4.7.1. Balkan Cephesi

Balkan cephesinde Rusçuk, Varna, Şumnu, Silistre, Vidin gibi korunakları yerlerin eksiklikleri tamamlanarak, Rahova, Niğbolu, Tutrakan, Hırsova, Maçin ve Tulçe kaleleleri ile diğer yerlerde istihkâmlar inşa edildi280. Bu istihkâmlardan Sırbistan ve Karadağ’a karşı önceden inşa edilen Trebin ve Bileke kasabaları etrafındakilerle, İstulça, İzvornik, Siniça, Kolobuk, Yenipazar hisarlarıyla Nikşik kalesi stratejik açıdan büyük öneme haizdi281. Özellikle Silistre, Varna, Vidin, Rusçuk, Şumnu ve Plevne’de tabyalı tahkimatlar yapıldı282_{. Ancak muayeneler her zaman düzenli ve}

kontrollü yapılmadı. Üst düzey subaylar, önemli müstahkem mevkilerin tamiratını göz ardı ederek bazı yerlere hiç uğramadılar. İki hat boyunca yapılan Çatalca İstihkâmı, Dersaadet’in korunması için en önemli muhkem mevkii olmasına rağmen ve Rusların İstanbul’a girmesine ramak kaldığı bir dönemde, harap bir durumda bırakıldı. Terkos

277 _{11 Kanun-ı Evvel 93/23 Aralık 1877 tarihli bir telgrafta Müşir Mahmud Paşa, mabeyne Sırbistan}

tarafındaki istihkâmların şiddetli kış şartlarına rağmen kontrol edilip eksikliklerin giderildiğini bildirdi BOA, Y.PRK.ASK 1/52 ; Karadeniz Boğazı ve Anadolu sahillerinin güvenliği için buradaki istihkâmların kontrol edilip, eksikliklerin giderilmesi istendi. Buna göre yeniden inşa edilmesi gereken yerler inşa edilecektir Y.PRK.ASK 2/27

278

Varna istihkâmatında çalıştırılmak üzere askeri mühendisten 1 taburun levazımat ve mühimmatıyla beraber kendilerine gönderilecek olan vapurla Varna’ya gelmeleri istendi. 11 Temmuz 293. Bkz. BOA, Y.PRK.ASK 1/35

279

Kars’ta askerin barınacak yeri kalmadığı için, istihkâmlar dolunca geri kalan askerler şehir içindeki binalara yerleştirildi. Bkz. Mehmed Arif Bey, Başımıza Gelenler, s. 142

280 _{Erol Özbilgen, Osmanlıların Balkanlardan Çekilişi, s. 101}

281 _{İ. Halil Sedes, 1875-1878 Osmanlı Ordusu Savaşları: 1875-1876 Bosna-Hersek ve Bulgaristan}

İhtilalleri ve Siyasî Olaylar II, (1.Kısım), İstanbul 1946, s. 75 282

83

Gölü civarındaki ve Büyükçekmece üzerindeki istihkâmlarda asker olmayıp, eskiden yapılan yerler harap olmuştu283

. Rıfat Paşanın bulunduğu istihkâmda 1 tabur asker olup bunların kazma, kürek, toprak ve taş nakline kullanılacak arabası, küfe veya nakliye vasıtası olmadığından askerler tabya yapmak için elleriyle taş toplayıp, yufka ekmek yapılan saclarla toprak taşımak zorunda kaldılar284

. Bazı istihkâmlarda ise çok az sayıda askerin bulunup, bunlara komuta edecek kimse yoktu285.

2.4.7.2. Kafkas Cephesi

Kafkas cephesinde Kars’ta Kanlı Tabya, Süvari Tabyası, Karadağ Tabyası, İsimsiz Tabya, Hafız Paşa Tabyası, Kerim Paşa Tabyası, Cenub Tabyası, Hüseyin Paşa Tabyası, Veli Paşa Tabyası, Çakmak Tabya, Williams tabya, Hafız Paşa Tabyası mevcuttu286. Ardahan’da Emiroğlu Tabyası, Ramazanoğlu Tabyası, Kaz Tepesi Tabyaları, Ahali Tabyası ile İstanbul, Kavak, Kars ve Gürcü Kapıları denilen Savunma menzilleri mevcuttu287. Erzurum’da Aziziye, Hamidiye, Mecidiye, Sivişli, Uzunahmet İlave, Kiremitli Tabya, Büyük ve Küçük Palandöken, Namazgâh, vd. tabyalar ile Kars ve Ardahan Kapısı mevcuttu. Ardahan’da Ramazonoğlu Tabyası büyük bir “U” şeklinde inşa edilirken, Gölebert tepesindeki Emiroğlu Tabyası, tepenin şekline göre konuşlandırılarak tepenin iki yüzüne yayılmıştı. Karadeniz’in bazı kısımlarında tabyalı tahkimatlar bulunmaktaydı288

. Kars tabyaları şehrin içinde ve etrafında kuruluydu; Erzurum’daki tabyalar yüksek ve sivri tepeler üzerinde dairevi bir planda düzenlenmiş

283 _{Terkos Gölü civarındaki istihkâmda asker yoktur. Eskiden yapılan yerler harap haldedir. Rıfat}

Paşa’nın bulunduğu istihkâmatta 1 tabur asker vardır. Bunların kazm, kürek, toprak ve taş nakline kullanılacak arabaları yoktur. Erkan-ı harb burayı gelip görmediğinden buradaki askerler elleriyle taş toplamaktadırlar. Diğer bazı istihkâmlar on-on beş kişiden oluşmaktadır. bunlara ne iş yapacaklarını söyleyecek bir kimse başlarında yoktur. Hafriye-i edavatlari olmadığından ta‘biyye yapacak toprakları yufka ekmeği tabhına mahsus saclarda taşımaktadırlar. Haşim Paşa’nın bulunduğu Ahmed Paşa istihkâmatında bulunan 1 tabur asker yol yapımı, istihkâmatı ikmal ve tamir işlerinde kullanılmaktadır. Bunun için gerekli taşları ellerinde ve arkalarında taşıyarak toprağı da saç da taşımaktadırlar. Küfe veya vs. nakliye vasıtaları yoktur. Büyükçekmece üzerindeki istihkâmatda hiç kimse yoktur. Buralar tamamen harap olmuştur. Orada mevcut olantaburlara mahsus 30-40 mekkâri hayvan varsa da bunların da 20-25 kadarı işe yarar durumdadır. Askerin erzakı buraya 2,5 saat mesafedeki Hadımköy’den bu hayvanlarla sevk olunmaktadır. Nakil işleminden sonra bazı askerler ekmek imaliyle uğraşmaktadırlar. Aslında buradaki askerlerin görevi istihkâm inşa ve ikmalidir. Askerin elbisesi çok fena durumdadır. Mükemmel bir istihkâmatta bütün gerekli edavat mevcut, hava koşulları uygun, 1000-1500 kişi çalışıyor olsa dahi istihkâmatın ikmali için 3 aya ihtiyaç vardır. Ancak istihkâmların ekserisinde asker olmadığı ve bunların ellerinde edavat-ı nakliye ve hafriye olmadığı takdirde bunun hiçbir vaki istenilen derecede olmayacağı bellidir. 23 Teşrin-i Evvel 94/ 4 Kasım 1878 Bkz. BOA, Y..PRK.ASK. 2/25

284

BOA, Y..PRK.ASK. aynı belge

285 _{BOA, Y..PRK.ASK. aynı belge}

286

Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, s. 247-248 287

Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, s. Aynı yer

olan “hilal tabyalar” ile daha az sarp ve yayvan tepelere kurulan, hafif iç bükey kavis çizen, yan kanatları kısa yay şeklinde planlanmış olan “yay tabya”lardı289

. Erzurum istihkâmları ise eski silahlara göre yapıldığından ve menzil mesafesi uzayan top güllelerinin istihkâmlardan sapması durumunda şehir alt üst olabilirdi290

.

289 _{Osman Ülkü, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Mimarisi Olarak Tabya”, s. 259}

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3.ASKERÎ LEVÂZIMÂT TEMİNİ