2.4. Osmanlı Ordusunun Muharebe Düzeni
2.4.2. Rus Askerî Kuvveti ve Muharebe Düzeni
Rusya’nın seferberlik ordusu, düzenli askerler ile düzensiz birliklerden oluşmaktaydı. Düzenli askerler, sahra askerleri ve yerel askerler olmak üzere iki gruba ayrılmıştı208. Bunun haricinde bir de ihtiyat sınıfı mevcuttu209. Düzensiz birlikleri
Kazaklar, Trans-Kafkasya’daki ve Orta Asya’daki yerel birlikler oluşturmaktaydı210. 1874 yılında Rusya seferberlik ordusu 330.000 düzenli asker, 235.000 faal yedek, 200.000 ihtiyat askeri olmak üzere toplam 765.000 kişiydi211
.
Ruslar savaşa yaklaşık bir öncesinden hazırlanmaktaydı. Bu nedenle savaş ilân edilmeden evvel Avusturya, Sırbistan, Karadağ ve Romanya sınırlarına bu devletlerin de yardımıyla kuvvet yığılmıştı. Karadeniz’de Odesa, Dinyester Nehri ve Baserabya’dan, Tuna uzantısında ordularını konuşlandırmışlardı. Eylül ayının sonlarından itibaren Odessa, Harkov, Kiyef Ordularının tamamı ile Kafkas bölgesi ordusunun bir kısmının sefere hazırlanması emredildi. 1876 yılının Aralık ayında kısmî hareket için 20 piyade ve 8 süvari tümeni, 3 tüfekçi bölüğü, 2 istihkâm bölüğü ile deneyimli Kazakların bir kısmı, atlı birlikler için 70.000 at hazırlandı. 33.000 tecrübeli Kazak, gerektiğinde 225.000 yedek asker hazır tutuldu. 1877 yılında 195.000 kişi silah altına alınırken, 300.000 ihtiyat askeri de savaşa hazır durumdaydı212
. Rus seferberlik ordusu 390.000 kişi olup, 130.000’i seyyar orduda, 60.000’i Karadeniz sahilinde, 40.000’i Kafkaslarda olup, 730.000 de ihtiyat askeri mevcuttu ki Rus kuvvetlerinin yalnızca 1/3’ü harekete geçirilmişti213
. Ayrıca Rus ordularında Kürt, Ermeni, Çerkez gönüllü birlikleri de mevcuttu214
.
2.4.2.1. Balkanlar’daki Rus Ordusu
Rusların Balkanlardaki ordusuna Çar’ın kardeşi Grandük Nikolay Nikolayeviç Başkumandanlık etmekteydi. Karargâh Romanya hududuna yakın olan Kişnef’te215
olup askerler Prut ve Dinyester nehirleri arasında toplanmıştı. Zaten savaş başlamadan önce Rusya ve Romanya arasında yapılan anlaşmaya göre Kişnef civarındaki Romanyalı
208
F.V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, New York, 1879, s. 20
209 F.V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, aynı yer
210
F.V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, aynı yer 211
F.V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, s. 42
212 F.V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, aynı yer
213 A.B., Şirokard, Osmanlı-Rus Savaşları, s. 408-409
214
A.B., Şirokard, Osmanlı-Rus Savaşları, aynı yer 215
memurlar görevlerini Ruslara terk etmişlerdi216. Böylece Rusların konuşlanması
kolaylaştı. 4 Kolordu, 1 Kazak süvari tümeni, 1 Avcı Tugayı, 5 batarya (her bataryada 8’er top olmak üzere) ile takviyeli General Skobelev birliklerinden oluşturulmuştu217
. Savaş başladığı sıralarda Rusların Balkanlar’da 180 tabur, 200 süvari bölüğü, 800 top ve 200.000 neferi mevcuttu218. Buna ilaveten Ruslara yardım etmek üzere, Romanya’nın 52 piyade, 4 istihkâm taburu, 40 süvari bölüğü, 144 top; Karadağ’ın 26.000 nefer (35 tabur), 55 top; Sırbistan’ın 136 tabur piyade, 32 bölük süvari, 54 bataryası (yaklaşık 150 top) hazır bulundurulmuştu219. Savaş sonlarında Rusların Rumeli’deki asker miktarı 248.800 olup bunun sadece 150.644’ü muharebe alanındaydı220
. Geri kalan askerlerin bir kısmı hasta, sakat, bir kısmı geri hizmette bulunmakta, bir kısmı da harbende(seyis) veya ajanlık yapmaktaydı221
.
13 Ağustos 93/ 25 Ağustos 1877 tarihinde Rusların Dobruca hariç Balkanlarda bulunan kuvvet miktarı şöyleydi222
: Sağ cenah 52.000, merkez ordu 46.000, sol cenah 54.000 olmak üzere toplam 152.000 nefer, ihtiyat kuvveti olarak 20.000 kişilik Ulah (Eflak) Ordusu, Baserabya’dan gelen 24.000 kişilik 3. Kolordu, Petersburg’dan yola çıkan 40.000 kişilik Hazar Ordusu olmak üzere toplam kuvvet 236.000 kişiydi. Balkanlardaki Rus kuvvetlerinin dört kolorduya ayrıldığını ve her kolordunun en az 40.000 kişiden oluşturdukları göz önüne alınırsa, Rusların Balkanlardaki ordusunun 250.000 civarında olması kuvvetle muhtemeldir.
Rusya’nın 27 Haziran 1877 tarihinde aldığı muharebe düzeni şöyleydi: General Gurko komutasındaki Rus kuvvetleri, Tuna’nın kuzeyinde Tırnova ve civarında konuşlandırıldı. Buradaki Rus askeri kuvveti, 34 top, 8.5 piyade tabur, 31.5 süvari bölüğü idi. (Bkz. Harita-1)
Rusların Tuna’yı geçmesinden sonra her iki taraf ordularının muharebe düzeni değişti. 16-17 Temmuz 1877’de Ruslar Karacadağ’a kadar ilerlediklerinden, Osmanlı kuvvetleri Çırpan, Yeni Zağra ve Karapınar’a kadar geri çekilerek buralarda konuşlanmak zorunda kaldı. (Bkz. Harita-1) Hulusi Paşa müfrezesi Çırpan’a çekilirken,
216
Ahmed Saib, Son Osmanlı Rus Muharebes, aynı yer
217 Manastırlı Mehmet Rıfat Bey, 93 Harbi Faciası, s. 42
218 F.V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, s. 140
219 Erol Özbilgen, Osmanlıların Balkanlardan Çekilişi, s. 90
220 “Bu günkü gün Rusya’nın Rumeli’de bulunan askeri iki yüz kırk sekiz bin kişi olub bunlardan yüz elli
bin altı yüz kırk dördü muharebe halinde küsürünün çoğu hasta ve bir takımı da sakalık harbendelik ve işçilik gibi ordu hıdemâtında bulunduğu ıstıtla‘at-ı hafiyedendir…” 17 Şaban 1294/ 26 Ağustos 1877 Bkz. BOA, Y.PRK.ASK. 1/40, Lef 1/1
221 BOA, Y.PRK.ASK. 1/40, aynı belge
67
Arabacıköy civarındaki Süleyman Paşa kuvvetleri 41 tabur, 2 süvari bölüğü, 21 toptan ibaretti. Eski Zağra yakınlarındaki Raif Paşa kuvvetleri 12 tabur, 1 süvari bölüğü ve 2 toptan ibaretti. (Bkz. Harita 2-3)
2.4.2.2. Kafkaslar’daki Rus Ordusu
Rusların Anadolu’daki ordularının başkumandanlığına, önce Ermeni asıllı General Melikof, Zivin muharebesinden sonra Çar’ın kardeşlerinden Grandük Mihail Nikolayeviç getirildi223. Karargâh Odessa’daydı224
.
Rusların Kafkas cephesindeki kuvveti 12 Nisan 1877 tarihi itibariyle 160.000 nefer, 456 sahra ve 148 kuşatma topu bulunmaktaydı225. Bunlardan 70 piyade ve süvari
ile 232 sahra topu fiilen cepheye sürülüp 9000 asker ve 4 top, Poti’den Novorosiysk’e kadar olan şeridi korumakla görevlendirildi226
. 13.000 asker ve 8 top ihtiyat olarak ayrıldıktan sonra geri kalanları Kuban, Ters ve Dağıstan bölgelerinde bırakılmıştı227
. Sadece Kars’ta 55.00 piyade askeri, 8000 süvari askeri, 228 de top mevcuttu228
. Mahmud Celaleddin Paşa da Kafkaslardaki Rus kuvvetlerini savaş başlarında 159.689 asker ve 336 sahra topu olarak belirtmiştir229. Buradan yola çıkarak Rusların Kafkas cephesindeki kuvvet miktarının 160.000 nefer civarında olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bu kuvvetlerden 125.000 nefer ile 189 top aktif olarak cepheye sürülmüştü.230
Rus ordusu dört kola bölünerek hareket etti. General Loris Melikof kumandasında 30.000 kişilik büyük kuvvetler, merkez kolu teşkil ederek Gümrü’den Kars’a; General Tergukasof kumandasındaki 20.000 kişilik Revan Kolordusu/Sol Kol Ezbahir’den Bayezid’e; General Devel kumandasındaki 15.000 kişilik Ahalçık Kolordusu/Sağ kanat Ahılkelek’den Ardahan üzerine; General Oklobico kumandasındaki 20.000 kişilik Dübon Kolordusu Batum’a sevk olundu. Bunlardan başka Kuban, Terek, Ardahan Kazaklarından oluşan 4300 piyade ve 16.500 süvarisi de hazır bulunduruldu231
.
223 Mehmed Arif Bey, Başımıza Gelenler, s. 96
224
Manastırlı Mehmet Rıfat Bey, 93 Harbi Faciası, s. 43 225
A.B., Şirokard, Osmanlı-Rus Savaşları, s. 437 226
A.B., Şirokard, Osmanlı-Rus Savaşları, aynı yer
227 A.B., Şirokard, Osmanlı-Rus Savaşları, aynı yer
228 .V. Greene, The Russian Army and Its Campaings in Turkey in 1877-1878, s. 380
229 Mahmud Celaleddin Paşa, Mirat-ı Hakikat II, s. 292
230 Manastırlı Mehmet Rıfat Bey, 93 Harbi Faciası, s. 96
Savaş başlarında Rusların sınırlarda yaklaşık olarak 400.000’den fazla askeri mevcut olup, buna Romanya’nın 80.000-100.000 kişilik ordusu232 ile Karadağ ve Sırbistan kuvvetleri de eklenince toplam 600.000 civarında Rus askeri kuvvetinin olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Rus taburlarının her biri 900-1000 neferden oluşurken Osmanlı taburlarının her biri ortalama 400 neferden oluşmaktaydı233
. 382.400 kişilik Osmanlı askeri kuvvetinin karşısında 600.000’e yakın Rus askeri kuvveti bulunmaktaydı ve bu demek oluyordu ki Rus askeri kuvveti, Osmanlı askeri kuvvetinin yaklaşık olarak iki katı kadardı.