Samanîler

Me’mûn, verdiği iktidar mücadelesinde kardeşi Emin’i İranlıların yardımı ile saf dışı bıraktıktan sonra belki de bir minnet borcu olarak doğu eyaletlerinin idaresini İranlılara bıraktı. Atanan valiler, Tâhirî ve Samanî hükümdarlıklarının temellerini işte bu dönemde attılar.⁴⁵⁶ Samanî devleti, Abbasî toprakları üzerinde Saffârîlerden sonra kurulan ikinci devlettir. Fergana, IX ve X. asırlarda Abbasîlere bağlı Samanî valileri tarafından idare edildi. Mukaddesî (ö.388/998), 374/985’te Fergana’ya gerçekleştirdiği seyahatte, burasının Türklere sınır olduğunu kaydeder. Anlaşılan o tarihte burası, Samanî idaresinde olup Karluk devletiyle sınır teşkil ediyordu.⁴⁵⁷ Samanîler, bölgenin siyasî bütünlüğünü koruma ve ticarî aktiviteyi putperest Türk akınlarına rağmen sürdürme görevini başarıyla yürüttüler. Ancak bu dönemde, devletin doğusunu teşkil eden Mâverâünnehr ve Fergana’nın kuzey kesimleri güven altına alınabilmiştir.⁴⁵⁸ Yine de bölgenin önemli şehirlerinden Özkend IX. yüzyılda, Türk beylerinden olduğu anlaşılan dihkân Çûr-tegin’in hâkimiyetindeydi ve muhtemelen onun merkeziydi.⁴⁵⁹ Mâverâünnehr, bu dönemde sadece bir kez büyük bir Türk ordusunca istila edilmiş, fakat istilacılar İslâm ülkelerinden gelen gönüllülerin yardımıyla püskürtülmüşlerdi (291/904).⁴⁶⁰ Bu yüzden Şâş ve Fergana halkı, bu tip akınlara karşı sürekli teyakkuz halinde bulunuyordu. Öyle ki halktan birisi bile 100, 50 ya da en azından 20 kadar at

454 Ayrıntılı bilgi için bkz. Günay-Güngör, Türklerin Dinî Tarihi, s.276; Cahen, Claude, İslâmiyet (çev.

Esat Mermi Erendor), İstanbul, 1990, s.64.

455 Günay-Güngör, Türklerin Dinî Tarihi, s.274 vd; Esin, a.g.e., s.154.

456 İbnü’l-Esîr, VII, 279; Barthold, Türkistan, s.224.

457 Mukaddesî, Ahsenü’t-Tekâsim, s.261 vd; Jusubaliev, a.g.tz., s.50.

458 Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, s.223.

459 İbn Hurdâzbih, a.g.e., s.30; Kudâme, a.g.e., s.105, 208; Barthold, “Fergana”, İA, IV, 560.

460 Taberî, X, 116; Barthold, Türkistan, s.275; Roux, a.g.e., s.238.

beslerdi.⁴⁶¹ Yine bu dönemde sınır boylarına ribadlar inşa edildi. Özellikle de Fergana ve Harezm bölgeleri, Türk tehlikesine karşı iyice tahkim edilmişti.⁴⁶²

Samanîler, kuzeydeki bozkır halklarına karşı daha çok savunma siyaseti gütmüşlerse de⁴⁶³, zaman zaman gazalarda da bulunmuşlardır.⁴⁶⁴ Mesela; IX. yüzyıl sonları ve X. yüzyılın ilk yarısında Türkleri sindirmek ve itaat altına almak için bölgeye seferler düzenlenmiş, bu bağlamda; İsfîcab, Nuh b. Esed tarafından fethedilmiş, İsmail Talas’ı (280/893)⁴⁶⁵, Nasr ise Şavgar’ı kısa süreli işgal etmiş⁴⁶⁶, Özkend’in doğusuna düşen Heft-dih köyü ise ancak X. yüzyılda ele geçirilmiştir.⁴⁶⁷

Samanî hanedanının büyüğü Sâmân, Belh’in yerlisidir ve Zerdüştlüğe din adamı yetiştiren bir ailenin mensubudur.⁴⁶⁸ Behrâm Çûbîn’in soyundan geldiği varsayılan Sâmân⁴⁶⁹, Horasan valisi Esed b. Abdullah (ö.120/738) zamanında Müslüman oldu ve halife Hişam’ın hizmetine girdi. Me’mûn, Horasan valisi Gassân b. Abbâd’a talimat vererek Sâmân’ın torunlarından Ahmed’i Fergana, Nuh’u Semerkant, Yahya’yı Şâş, İlyas’ı da Herat valiliklerine atadı (203/819).⁴⁷⁰ Böylece Samanîler, Abbasîler adına Horasan ve Mâverâünnehr’i idare eden Tâhirilere bağlı olarak bu görevi üstlendiler.⁴⁷¹ Nitekim Tahir b. Hüseyin (206/821), onların valiliklerini onamıştır.⁴⁷²

461 İbn Havkal, a.g.e., s.468.

462 Günay-Güngör, Türklerin Dinî Tarihi, s.283.

463 Roux, a.g.e., s.238.

464 İstahrî, a.g.e., s.292; Yâkût, Buldân, V, 46 vd; Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, s.223.

465 Taberî, X, 34; Bosworth, a.g.e., s.128; Merçil, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1985, s.2 vd; Lewis-Holt-Lambton, History of Islam, C.1A, s.146; İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, I, 154; Turan, Selçuklular ve İslâmiyet, s.8-12; Ünlü, İslâm Tarihi, s.355.

466 Barthold, Türkistan, s.275.

467 İbn Havkal, a.g.e., s.554; Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, s.62.

468 Bosworth, İslâm Devletleri Tarihi, s.127; Brockelmann, İslâm Milletleri, s.174; Barthold, a.g.e., s.225; İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, I, 152. Sâmânî ailesinin soy kütüğü için bkz. Cüzcânî, Osman b. Muhammed, Tabakât-ı Nâsırî (thk. Abdulhayy Habîbî), Tahran, 1343, I, s.217-220.

469 İbn Havkal, a.g.e., s.468.

470 Mukaddesî, Ahsenü’t-Tekâsim, s.338; Yâkût, Buldân, III, 172 vd; İbn Haldûn, ‘İber, III, 311; İbnü’l-Esîr, VII, 279; Frye, Buhara, s.73; Hasan, III, 444; Sinor, Erken İç Asya, s.465; Roux, a.g.e., s.196;

Barthold, a.g.e., s.226.

471 Brockelmann, İslâm Milletleri, s.174.

472 İbnü’l-Esîr, VII, 279; Buchner, “Sâmânîler”, İA, X, 140.

Nuh b. Esed’in; Abdülmelik, Mansûr, Nasr⁴⁷³, Ahmed⁴⁷⁴ ve Abdülaziz adında beş oğlu oldu. O, daha hayatta iken varislerinin tahta geçiş sıralarını belirlemiş ve halkı biata davet etmişti.⁴⁷⁵ Nuh’un, 211-212/826-827 yıllarında Semerkant şehri ve Soğd’un bir kısmıyla, Fergana ve bazı Türk şehirlerine -Tahirîlere bağlı olmak kaydıyla- hâkim olduğu anlaşılmaktadır. Ölümünden sonra (227/842), en büyük kardeşi olan Ahmed Fergana’da kaldı.⁴⁷⁶ Ahmed, oğlu Nasr’ı Semerkant’a gönderdi. Nasr, Tahirîlerin yıkılışına kadar ve hatta bir süre daha Semerkant’tan ayrılmamıştır.⁴⁷⁷ 241/855’te kardeşi Yahya ölünce Ahmed, Şâş’ın idaresini de üzerine aldı.⁴⁷⁸ Tahirîlerin yükselmesinde önemli rolü olan Ahmed b. Ebî Halid, Fergana’da Ahmed b. Esed’in kesin hâkimiyetini sağlayarak “din düşmanlarını” oradan uzaklaştırdı.⁴⁷⁹ Ölümünden sonra oğlu Nasr, Semerkant’ta babasının koltuğuna oturdu (250/864). Kardeşi Ebu’l-Eş’as da Fergana’nın idaresini üstlendi. Nasr, 260/23 Haziran 874’te kendi adlarına hutbe okutarak bir bakıma bağımsızlığını ilan etmiş oldu.⁴⁸⁰ 261/875 yılına gelindiğinde ise halife Mu’temid, bir menşur göndererek Mâverâünnehr’i ikta olarak ona bıraktı.

Aslında o, iki yıl önce Tâhirîlerin yıkılmasıyla Mâverâünnehr’in doğal lideri olmuştu (259/873). Nasr, aynı yıl içerisinde Bağdat yönetimine kardeşi İsmail’in Buhara valiliğini de onaylattı (261/875).⁴⁸¹ Böylece Bağdat için başlangıçta sadece birer vali, emir, şef ve hatta vergi tahsildarları statüsünde olan Samanîler, zamanla bir monarşi rejimi kurmuş oldular. Bazıları onlara, sadece halifelerin taşıdığı “inananların

473 İstahrî ve İbn Havkal’e göre (Ebu’l-Ceyş) Ebu’l-Hasan Nasr b. Ahmed, Haylâm şehrinde, Hayr b.

Ebi’l-Hayr’ın evinde dünyaya gelmiştir. Bkz. İstahrî, a.g.e., s.334; İbn Havkal, a.g.e., s.514.

474 Narşahî’de de adı geçer. Bkz. Târîhu Buhârâ, s.36.

475 Gerdîzî, Zeynü’l-Ahbâr, s.29-31; Barthold, Türkistan, s.268.

476 Gerdîzî, a.g.e., s.14.

477 İbnü’l-Esîr, VII, 279-282; Jusubaliev, a.g.tz., s.48.

478 Barthold, a.g.e., s.226 vd; Jusubaliev, a.g.tz., s.47.

479 Barthold, a.g.e., s.228.

480 İbnü’l-Esîr, VII, 280; Narşahî, a.g.e., 115; Barthold, Türkistan, s.227.

481 İbnü’l-Esîr, VII, 280 vd; Hasan, III, 444; Roux, Orta Asya, s.196; Sinor, Erken İç Asya, s.465;

Brockelmann, İslâm Milletleri, s.174; Buchner, “Sâmânîler”, İA, X, 141.

kumandanları” unvanını verirler.⁴⁸² Devletin kurucusu bazı kaynaklarda Nasr⁴⁸³, bazı kaynaklarda ise İsmail olarak geçmektedir.⁴⁸⁴

İsmail b. Ahmed (ö.295/907), Fergana doğumludur.⁴⁸⁵ Nasr, 272/885 yılında kardeşi İsmail’in üzerine yürüdü. Anlaşma sağlandıysa da 275/888’de bir kez daha karşı karşıya geldiler. Nasr yenildi. Ancak İsmail, onu affederek valisi olduğu Semerkant’a geri gönderdi. Üstelik abisine bağlılık sözü verdi ve Buhara valiliğini, Nasr ölene kadar ona vekâleten üstlendi (279-295/892-907).⁴⁸⁶ İsmail döneminde Samanî devleti, bölgesel bir güç oldu. Yürüttüğü siyaset, Horasan hâkimi olan Saffarî hanedanlığının yıkılmasına yol açtı.⁴⁸⁷ Çünkü Saffarî komutanı Amr b. Leys’i mağlup ve esir edince (287/900) halife, Horasan valiliğine onu atamıştı. Böylece Samanîler, Horasan’ın doğusundaki en önemli güç oldular.⁴⁸⁸ İsmail, 291/904’te ülkenin doğusundan yapılan Türk saldırılarını önledi.⁴⁸⁹ İbnü’l-Esir, ondan övgüyle bahseder.⁴⁹⁰ Yine o, Fergana’da çıkan karışıklıkların İpek Yolu’nun kuzeye kaymasına neden olduğunu görmüş olacak ki⁴⁹¹ göreve geldiğinin ertesi yılında Karluklar üzerine yürüdü ve başkent Talas’ı kısa süreliğine işgal etti (280/893). Bu, ülke ve bölge ekonomisi için hayatî önem taşıyan kervan yollarını açık tutmaya matuf bir eylem olarak değerlendirilebilir.⁴⁹²

Halife Muktefî, İsmail’in yerine oğlu Ahmed b. İsmail’i Sicistan valiliğine atadı (297/910). O, Saffarî hanedanına son vererek (299/912), Sicistan valiliğine Hüseyin b.

Ali el-Merverûzî’yi tayin etti.⁴⁹³ Dindar bir hükümdardı. Saltanatı esnasında Arapça’nın resmî dil olması⁴⁹⁴ ve Arapça bilen memurları himaye etmesi, askerlerce hoş

482 Barthold, a.g.e., s.227; Roux, a.g.e., s.233.

483 İbnü’l-Esîr, VII, 280.

484 İsfahânî, Hamza b. Hasan, Kitâbu Târîhi Senî Mülûkü’l-Arz ve’l-Enbiyâ, Beyrut ts., s.179; Büchner, a.g.md., İA, X, 140.

485 Barthold, Türkistan, s.239; Roux, Orta Asya, s.237; Musagulova, a.g.tz., s.10.

486 İbnü’l-Esîr, VII, 281 vd; Sinor, Erken İç Asya, s.465.

487 Hasan, III, 444.

488 İbnü’l-Esîr, VII, 280 vd; Bosworth, İslâm Devletleri Tarihi, s.128.

489 İbnü’l-Esîr, VIII, 5. İsmail b. Ahmed için bkz. Hasan, III, 445.

490 İbnü’l-Esîr, VIII, 5-7.

491 Jusubaliev, a.g.tz., s.22.

492 Bosworth, a.g.e., s.128.

493 Taberî, X, 145; İbnü’l-Esîr, VIII, 60 vd; Hasan, III, 444 vd.

494 Barthold, Türkistan, s.258.

karşılanmamış, neticede Buhara’ya bağlı Farabr’da köleleri tarafından öldürülmüştür (27 Cemâziyelahir 301/23 Ocak 914). Ahmed’i öldürten hassa ordusu ileri gelenleri, henüz sekiz yaşında olan oğlu Nasr’ı tahta geçirdiler (300-331/913-943).⁴⁹⁵

Bu dönemde vezir Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed Ceyhânî, askerî ve siyasî çevrelerden aldığı destekle ülkenin idaresini üzerine aldı.⁴⁹⁶ Bunu kabullenmeyen İsmail’in kardeşi İshak, valisi olduğu Semerkant’ta isyan başlatarak oğlu İlyas ile başkent Buhara’ya üzerine yürüdü. Fakat isyan başarısızlıkla sonuçlandı ve İshak yakalanarak esir edildi. Oğlu İlyas ise Fergana’ya kaçtı.⁴⁹⁷ İshak’ın yerine I. Nasr’ın torunu, Semerkant valisi tayin edildi (300/913).⁴⁹⁸ İlyas’ın Fergana’da çıkardığı isyan, Ebû Amr Muhammed b. Esed tarafından kolaylıkla bastırıldı (309/922). İlyâs, Şâş valisi Ebu’l-Fazl b. Ebî Yusuf’un desteğiyle bir kez daha isyana teşebbüs ettiyse de başarısızlığa uğrayarak Kaşgar’a kaçtı. İlyas, bu sefer de Kaşgar dihkânı Togan-tegin ile ittifak kurarak Fergana’yı ele geçirmeye çalıştı. Fakat yine başarılı olamadı. Sonunda Nasr, kendisini affedince Kâşgar’dan Buhara’ya döndü.⁴⁹⁹

Fergana hemen her dönemde, merkezî otoriteye baş kaldıranların sığındığı bir melce olmuştur. Merkeze olan uzaklığı, coğrafî şartları ve gayr-i müslim Türk unsurun asilere verdiği destek, bölgeyi isyancılar için cazip kılan başlıca etkenlerdir.

Devlet, iyi bir hükümdar olan II. Nasr döneminde en geniş sınırlarına ulaştı.⁵⁰⁰ Buna göre kuzeyde Taşkent, kuzey-doğuda Fergana ve güney-batıda Rey (315/928’e kadar) sınırlara dâhildi. Fakat Nasr’ın, Şiiliğin İsmailî koluna meyletmesi Sünnî komutan Tulun Üge’yi harekete geçirmiş, o da, oğlu Nuh lehine hükümdarlıktan çekilmişti (331-343/943-954).⁵⁰¹ Nuh, bu mezhebi ve mensuplarını ortadan kaldırmak

495 İbnü’l-Esîr, VIII, 77 vd; Hasan, III, 445 vd; Barthold, a.g.e., s.258; Roux, Orta Asya, s.237.

496 İbnü’l-Esîr, VIII, 78; Barthold, a.g.e., s.259.

497 Fergana, her dönemde mülteciler için sığınılacak bir yer olmuştur. Nitekim Eşres döneminde de Soğdlu muhacirler, Fergana hükümdarının himaye çağrısına uyarak Fergana’ya göç etmişlerdi.

498 Taberî, X, 147 vd; İbnü’l-Esîr, VIII, 80. Muhtemelen Taberî, şahsın adını yanlış vermiştir. Doğrusu Ebû Amr Muhammed b. Esed olmalıdır. Bkz. Barthold, a.g.e., s.259; Hasan, III, 447.

499 Taberî, X, 147 vd; İbnü’l-Esîr, VIII, 132-134; Barthold, Türkistan, s.259 vd; Hasan, III, 447; Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, s.224.

500 İbnü’l-Esîr, VIII, 402 vd.

501 Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu (çev. M. Reşat Uzmen), İstanbul, 1999, s.148; Turan, Selçuklular ve İslâmiyet, s.348.

için gayret gösterdi.⁵⁰² Nasr, iktidarda otuz yıl bir ay üç gün kaldıktan sonra 38 yaşında iken öldü (331/943).⁵⁰³

Nuh’tan itibaren (Şaban 331/Nisan 943)⁵⁰⁴ asker maaşlarının düzenli olarak ödenememesi, harac ve vergi artışları ve isyanlar sebebiyle devlet yıkılış sürecine girdi.⁵⁰⁵ İktidarında, Samanî-Büveyhî gerginliği tırmanışa geçti (342/953). Horasan ordu komutanı mücadelede başarısız görüldüğü için yerine Bekr b. Mâlik el-Ferganî atandı.⁵⁰⁶ Ancak Bekr daha göreve başlamamıştı ki Nuh, 343/954’te vefat etti⁵⁰⁷ ve yerine oğlu Abdülmelik geçti (343-350/954-961). Abdülmelik, onu göreve başlattı (343/954).⁵⁰⁸ Ancak Bekr, hassa askerinin bazı isteklerini geri çevirince düşmanlıklarını kazandı ve muhtemelen Abdülmelik’in oluruyla saray kapısında öldürüldü (344/Aralık 956). Yerine, Ebu’l-Hasan Muhammed b. İbrahim Sîmcürî atandı (345/957).⁵⁰⁹ Artık ülkeyi hükümdar değil, Türklerden oluşan hassa ordusu yönetmekteydi.⁵¹⁰ Abdülmelik, atının sürçmesi sonucu yere düşerek öldü (11 Şevval 350/Kasım 961).⁵¹¹ Horasan ordu komutanlığı gibi önemli bir makama Bekr b. Mâlik el-Ferganî’nin getirilmesi, Ferganalıların askerî sahadaki liyâkatlarını gösterir.

Abdülmelik’in yerine kardeşi Ebû Sâlih Mansûr b. Nuh geçti (I. Mansûr b. Nuh, 350-365/961-976). Bu dönemde Horasan’da⁵¹² ve Sicistan’da bir takım karışıklıklar meydana geldi. Özellikle Sicistan olayı, Samanî iç işlerinde görülen ilk önemli aksaklıktır.⁵¹³ Mansûr da selefleri gibi Büveyhîlerle mücadele etti (356-361/967-972)⁵¹⁴

502 Hasan, III, 449.

503 İbnü’l-Esîr, VIII, 401; Hasan, III, 449.

504 İbnü’l-Esîr, VIII, 403.

505 Barthold, Türkistan, s.264-267.

506 İbnü’l-Esîr, VIII, 504 vd; Miskeveyh, Ahmed b. Muhammed, Tecâribü’l-Ümem, Bağdat, ts., II, 100 vd, 103 vd; Hasan, III, 450.

507 İbnü’l-Esîr, VIII, 507 vd; Miskeveyh, II, 157.

508 İbnü’l-Esîr, VIII, 507 vd; Mukaddesî, Ahsenü’t-Tekâsim, s.340; Barthold, Türkistan, s.268; Hasan, III, 450.

509 İbnü’l-Esîr, VIII, 532; Mukaddesî, Ahsenü’t-Tekâsim, s.338; Barthold, a.g.e., 268.

510 Roux, Orta Asya, s.237.

511 İbnü’l-Esîr, VIII, 535; Hasan, III, 451.

512 Miskeveyh, II, 189; Hasan, III, 451.

513 İbnü’l-Esîr, VIII, 563 vd; Hasan, III, 451.

514 İbnü’l-Esîr, VIII, 626; İbn Tagrıberdi, Cemâleddin Yusuf, en-Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûki Mısır ve’l-Kahire, Kahire 1963, IV, 62.

Vefat edince, yerine on üç yaşındaki oğlu Nuh (365-387/976-997) geçti.⁵¹⁵ Samanî devleti, onun zamanında çökmeye yüz tuttu. İlk yıllarında, devlet işlerini veziri Ebu’l-Hasen el-Utbî yürüttü.⁵¹⁶ Nuh’un annesi, yönetimde son derece etkindi. Öyle ki fermanlar, onun görüşleri doğrultusunda kaleme alınırdı.⁵¹⁷ Bu dönemde Karahanlılar, varlıklarını iyiden iyiye hissettirmeye başlamışlardı. Öyle ki, İlek Buğra Han, Samanî kuvvetlerini bozguna uğratarak Buhara’ya girdi (383/993). Ancak o ölünce Nuh, başkentini geri aldı⁵¹⁸ ve bölgede birtakım başarılara daha imza attı.⁵¹⁹

Nuh, makamını oğlu Mansûr’a bıraktı (387-389/997-999).⁵²⁰ Fakat bozulan sistem, artık dönüşü olmayan sonu haber veriyordu. Bir zamanlar Samanîlere hizmet eden Faik el-Hassa, Buhara’yı ele geçirerek Mansûr’u hükümdarlık koltuğuna oturttu.⁵²¹ Ancak Gazneli Mahmud, Horasan ordu komutanlığının kendi hakkı olduğunu iddia edince Faik ve Horasan ordu komutanı Bektüzün, Mansûr’u azledip yerine küçük kardeşi Abdülmelik’i geçirdiler (389/999).⁵²² Bunu fırsat bilen Karahanlı hükümdarı İlig Han Nasr, derhal Buhara’ya girerek Samanî devletine son verdi ve hanedan mensuplarını, Fergana’nın her bakımdan güvenli bir şehri olan Özkend’e sürdü. Samanî şehzadelerinden Ebû İbrahim İsmail b. Nuh el-Mustansır, buradan kaçarak Samanî devletini ihyâ etmeye çalıştıysa da başarılı olamadan öldürüldü (395/1005).⁵²³

Böylece Amu-Deryâ’nın doğusundaki son Aryan hükümdarlığı olan Samanî devleti⁵²⁴, Türkistan hanları ve Gazneliler tarafından yıkılmış oldu. Mâverâünnehr ve

515 İbnü’l-Esîr, VIII, 673.

516 İbnü’l-Esîr, IX, 10 vd; Hasan, III, 452.

517 İbnü’l-Esîr, IX, 28 vd; Hasan, III, 452.

518 İbnü’l-Esîr, IX, 98-100.

519 Ayrıntı için bkz. İbnü’l-Esîr, IX, 102 vd; Hasan, III, 453.

520 İbnü’l-Esîr, IX, 129.

521 İbnü’l-Esîr, IX, 129 vd; Hasan, III, 454.

522 Son Samanî hükümdarları için bkz. İbnü’l-Esîr, IX, 149; İsfahânî, Kitâbü Târîhi Senî, s.178 vd.

523 İbnü’l-Esîr, IX, 156-159; Utbî, Muhammed b. Abdülcebbâr, el-Yemînî fî Şerhi Ahyâri’s-Sultân, Kahire, 1286, I, 320-346; Narşahî, a.g.e., 157; Bosworth, a.g.e., s.129; Barthold, Türkistan, s.340 vd;

Sümer, Oğuzlar, s.63-65; Algül, IV, 38; Merçil, Müslüman-Türk Devletleri, I, s.46. H. İ. Hasan, Samanîlerin yıkılışını Gaznelilere bağlar. Buna göre Gazneli Mahmud, karışıklıklardan faydalanarak Nişâbur ve Buhara’yı ele geçirmiştir (389/999). Bkz. Hasan, III, 454 vd.

524 Roux, Orta Asya, s.238.

Fergana’nın kontrolü ise Karahanlı hükümdarı Buğra Han’ın eline geçti.⁵²⁵ Türkler, bu dönemde de askerî sahada istihdam edilmişler ve zamanla etkinliklerini artırarak siyasî hayatta belirleyici olmuşlardır.⁵²⁶ Fakat Samanî döneminde Fergana kökenli askerlerin, samimi hizmetleri görülür. Bu durum, Fergana halkının İran-Türk karışımı etnik bir yapı arz etmesiyle açıklanabilir. Bilindiği gibi Samanî hanedanı İran menşelidir.