Sahiplik Yapısı

Medya kuruluşları birçok alanda ekonomik girişimlerde bulunarak giderek genişlemektedirler. Günümüzde dünya çapında medya alanında dev kuruluşlar birçok alana yatırım yaparak genişlemelerini sürdürmektedirler. Batı dünyasında büyük şirketler arasındaki birleşmeler, el değiştirmeler, iletişim sektöründe dev kuruluşların oluşmasına neden olmuştur. Bu dev medya kuruluşları gerek yazılı, gerek görsel medyada giderek büyürken sinema, müzik ve yayıncılık alanlarını da bünyelerine eklemektedir.

119 _{Chomsky, Herman, Medya Halka Nasıl Evet Dedirtir, s.53.}

120 _{Enrico Morresi, Haber Etiği, Ahlaki Gazeteciliğin Kuruluşu ve Eleştirisi, Ankara: Dost Kitabevi, 2006,}

63 Günümüzde dünya medyasını kontrol eden gruplar, Time Warner Bross+AOL, Walt Disney, Nes Corporation, NBC Universal, Viacom diye sıralanmaktadır. Saydığımız gruplar, dünyadaki televizyon ve film stüdyolarının, gazetelerinin, dergilerin, kitap yayın kuruluşlarının, reklam ve müzik şirketlerinin, sinema salon zincirlerinin, eğlence parklarının, internet portallarının neredeyse tamamına sahiptirler.

Örneğin Time Warner Bross+AOL kuruluşlarının birleşmesiyle oluşan AOL/Time Warner; CNN dahil 15 televizyon kanalının, People, Life, Time dahil 64 derginin, Warner Bros, New Line dahil olmak üzere 3 sinema stüdyosunun, America Online, Netscape dahil 4 internet şirketinin sahibidir. Burada da görüldüğü gibi küresel medya devleri birbirleriyle yaptıkları ortaklıklarla kablolu yayın, televizyon ve sinema alanlarında konumlarını daha da sağlamlaştırmaktadırlar. Bütün bu örneklerden anlaşıldığı gibi medya patronları sektörün hemen her alanında etkinlik göstermektedirler. Televizyon kanalı sahibi olan medya patronlarının aynı zamanda radyo kanalı, gazete, dergileri ve ayrıca dağıtım şirketleri bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, medya patronlarının medya sektörü dışında başka alanlarda da çeşitli yatırımlar yaptıkları bilinen bir gerçektir.

Elbette uluslararası şirketlerde iletişim sektörüyle diğer sektörlerin evliliği çok daha ciddi sonuçlar getirecek biçimde olmaktadır. Örneğin General Electric ile Amerikan National Broadcasting Corporation (NBC) arasındaki birleşme teknoloji ile içerik arasındaki tarihsel “synergy” olarak bilinir. NBC’nin 5 milyar dolarlık satış gelirleri medya standartları bağlamında oldukça büyüktür, fakat General Electric’in 80 milyar dolarlık geliri yanında yüzde 6,5’dan az kalmaktadır. Fakat birleşme ile birlikte elde edilen güçle NBC radyo ve televizyon sahipliği ötesine geçerek kablo ve uydu televizyonu işine girdi. Kablo kanalları satın aldı ve yarattı; diğer firmalardan önemli hisseler satın aldı.121

Şimdi artık tek bir sermaye grubu gazeteye, dergiye, televizyon ve radyo şirketlerine, film yapım şirketlerine, sinemalara, televizyon programlarına, kablo yayınlarına ve kitaplara sahip olmaktadır. Bu sahiplik multi-medya ve multi-ulusal biçimdedir.

3.2.1.1.Medyanın Mülkiyeti ve Rupert Murdoch Örneklemi

64 Medya sahiplerinin, program üreten, dağıtan şirketler kurmaları, reklam pazarlama işine soyunmaları da medyada yoğunlaşmayı arttırmaktadır. Bunların yanı sıra medya sahiplerinin medya sektörü dışında da finans başta olmak üzere stratejik alanlarda yatırım yaptıklarını da görüyoruz.

Medya sahiplerini hem medya sektöründe hem de medya dışı stratejik alanlarda devasa ekonomik güce sahip olmaları, beraberinde pek çok sakıncalı durumu da getirmektedir.

Her şeyden önce, medya dışı alanlarda yatırım yapan medya sahiplerinin mutlaka siyasal iktidar ile ‘’iş ilişkisi’’ bulunmaktadır. Böyle bir ilişki biçiminde, ya medya sahipleri ellerinde bulundurdukları ‘’medya gücünü’’ kullanarak menfaat sağlama yoluna gidebilmekte, ya da siyasal iktidarlar ‘’medyayı kontrol altında tutabilmek amacıyla’’ medya sahipleri lehine hukuka uygun olmayan bir takım işler yapabilmektedirler.

Her iki durumda da medya-siyaset ilişkisinde etik dışı durumlar ortaya çıkabilmektedir. Medyada tekelleşme olgusu arttıkça ve medya sahiplerinin medya dışı alanlarda faaliyet göstermeleri devam ettikçe, bu etik kurallara aykırı davranış biçimlerinin süreceği de bilinmelidir.122

Günümüz Amerikan medya endüstrisinde; ticari amaçlı büyük medya gruplarının uluslararası şirketleşme sayesinde daha da büyümesi, şirket evlilikleri, rakip olunmayan alanlardaki ortaklıklar, elektronik, turizm, eğlence ve spor gibi alanlardaki medya dışı faaliyetler, reklam anlaşmalarına dayalı işbirlikleri, resmi kaynaklarla yakın temas ve sürekli ayakta kalabilme ve daha da büyük olabilmek adına verilen ciddi rekabet, dikkati çeken bazı noktalar.123

Küresel ölçekte hâkimiyet peşinde olan medya şirketlerinin, donanım, yazılım ve dağıtım alanlarında faaliyette bulunmaları gerekmekte olup, başarı oranı, faaliyetlerinin belirtilenlerden kaç tanesini kapsadığı ile ilintilidir. Bu ise, bu ürünün her aşamasında yer almak, içeriği yönetmek, multimedya menüsü oluşturmak şeklinde gerçekleşen dikey bütünleşme ile olanaklıdır.

122 _{Özkan, Küreselleşme Sürecinin Medya ve Kültür Üzerindeki Etkileri, s.17.}

65 Küresel anlamda iletişim süresi ve alanı sınırsız olduğu için, bu muazzam iletişim kapasitesinin doldurulması, çok geniş metaryale, ürün stokuna gereksinimi doğurmaktadır. Bunu gerçekleştirebilecek şanslı şirketlerden olabilmek için, 1990’ların başından itibaren hummalı bir faaliyet yaşanmaktadır. Ürün koleksiyonuna ve stokuna sahip, arşivleri zengin ve yeni üretim yapma becerisine sahip olan film stüdyoları ve televizyon şirketleri kapış kapış gitmiş ve gitmeye devam etmektedir.124

Örneğin ABD’li medya patronu Rupert Murdoch’ın sahibi olduğu News Corporation’un saygın ekonomi gazetesi Avrupalı Wall Street Journel’in 5 milyar dolara satın alması, küresel medyaya ciddi bir hareket getirmiş bulunmaktadır. News Corporation (Forbes dergisine göre, 2002 yılında Avusturyalı Ruperd Murdoch’un sahibi olduğu News Corp. Şirketi 13.8 milyar dolarlık cirosu ile medya dünyasına yön veren 5 aile arasında birinci sırayı almaktadır.) önceleri gazetecilik alanında faaliyette bulunurken, daha sonra görsel, işitsel alana el atarak Fox Broadcasting, 20th Century Fox, New York Post, Sky Channel’i satın almış, farklı coğrafyalarda yerelleşme örneği olarak da, Asya’da geniş bir kitleye yayın yapan Star Tv’nin çoğunluk hisselerini satın almıştır.

Mayıs 2007’de Rupert Murdoch’un News Corp. Şirketi, Dow Jones’un hisselerine talip olur, başta bu teklife sıcak bakmayarak kontrolü kaybetmek istemeyen Bancroft Ailesi’nin daha sonra konuyu tekrar değerlendirdiğinde kabul etmesi sonucu aynı yıl News Corp., Dow Jones ve Wall Street Journel’a 5.6 milyar dolara sahip olur.

News Corp.’un gelecek günlerde en büyük mücadeleyi İngiliz Pearson grubuna ait Financial Times gazetesi, Sulzberger Ailesi’nin yönetimindeki New York Times Gazetesi ve ABD’li Genaral Electric’e ait CNBC televizyonu ile yaşayacağı öngörülmektedir. Bu üç şirket başta olmak üzere küresel medya devlerinin News Corp’la rekabeti sürdürebilmek için yeni satın almalara ve ortaklıklara hazırlandığı belirtilmektedir. Ayrıca son iki içinde Kanadalı yayın grubu Thompson’ın, İngiliz haber ajansı Reuters’in 17.2 milyar dolara satın alması, ABD’li McClatchy grubunun Knight Ridder grubunu 4 milyar dolara bünyesine katması, dünyada 80 milyon okuru olan Amerikan Reader’s Dİgest Dergisi’nin 1.6 milyar dolara satılması ve adına ünlü gazetecilik ödülü Pulitzer verilen Joseph Pulitzer’in kurduğu

66 Pulitzer Inc’in 1.5 milyar dolara ABD’li Lee Enterprises’ın olması küresel medya piyasasındaki hareketliliği gözler önüne sermektedir.125

News Corporation Fox’tan başka, National Geographic Channel’ın da sahibidir. Şirketin ayrıca 7 sinema stüdyosu, New York Post, The Sun da dahil olmak üzere 7 günlük gazetesi, dijital kayıt şirketi ve yapım stüdyoları bulunmaktadır. Son olarak Ruperth Murdoch’ın sahibi olduğu News Corparation’ın, dünyaca ünlü ekonomi gazetesi Wall Street Journal’ı satın alması dünya medyasında oldukça ses getirmiştir. Wall Street Journal’in siyasi ve güncel haber içeriklerini güçlendirerek New York Times’a rakip olacağı düşünülmektedir.

Ayrıca Murdoch’ın Ekim ayında yayına başlayacak ekonomi televizyonu Fox Business Network aracılığıyla, alanında hemen hemen rakipsiz olan Amerikan CNBC kanalı ile ciddi bir rekabete gireceği de medya sektöründe tartışılan bir diğer konudur. Son iki yıl içinde Kanadalı yayın grubu Thomson’ın, İngiliz haber ajansı Reuters’i 17,2 milyar dolara

satın alması, dünyada ortalama 80 mil‐yon okuru olan Amerikan Reader’s Digest dergisinin

1,6 milyar dolara satılması ve adına ünlü gazetecilik ödülü Pulitzer verilen Joseph Pulitzer’in kurduğu Pulitzer Inc.’in 1.5 milyar dolara ABD’li Lee Enterprises’ın olması küresel medya alanındaki hareketliliği gözler önüne sermektedir. İngiliz Guardian ile Observer gazetelerini yayınlayan Guardian Media Group’un yeni satın almalar için 1.4 milyar dolar ayırdığını açıklaması da sektörde yeni gelişmelerin olacağının bir kanıtıdır (Milliyet Gazetesi, 2007: 9).

3.2.1.2.Medyanın Medya Dışı Faaliyetleri

Gördüğümüz gibi büyük medya şirketlerinin yatırımları medya alanının dışına da taşmış; başlangıçta medya alanında yatırım olmayan şirketler de medya içerisinde güçlü bir yere sahip olmuşlardır. Buna en iyi örnek RCA’ya ve RCA bünyesindeki NBC şebekesine sahip olan General Electiric ile büyük TV istasyonlarına, kablolu TV Şebekesine, radyo istasyonuna sahip olan Westinghouse’dır. Hem General Electiric, hem Westinghouse, silah

67 üretimi ve nükleer enerji gibi tartışmalı alanlarda büyük yatırımları olan çok yönlü, çok uluslu dev firmalardır.

Medya devlerinin medya dışındaki sektörlerden elde ettikleri karların yanında, uluslararası alanda ulaştıkları pazarlar da çok önemlidir. Televizyon şebekelerinini televizyon için program hazırlayan şirketlerin, belli başlı haber dergilerinin ve sinema stüdyolarının hepsi yurt dışında geniş çapta işler yapmaktadırlar ve gelirlerinin önemli bir kısmını yabacı ülkelere yaptıkları satışlardan ve bu ülkelerdeki yan kuruluşlarından elde etmektedirler. Örneğin Reader’s Digest on yedi dilde basılmakta ve 160 ülkede satılmaktadır.