Sağlık Hizmetlerini Diğer Hizmetlerden Ayıran Özellikler

Sağlık hizmetlerini diğer hizmetlerden ayıran belirgin özellikleri vardır.

Sağlık hizmetleri piyasasında tüketici konumundaki kiĢinin özgürlüğü sınırlıdır. Bu insan kendisinin adına bir hekimin talep Ģeklini ve miktarı belirlemesini

58 sağlamak zorundadır. Hekim, hasta için gerekli olan mal ve hizmet çeĢitlerini belirlerken, maliyet, fiyat gelir gibi iktisadi faktörleri değil, tıbbın olanaklarının dikkate alır. Hasta normal piyasalardaki tüketicilerin bağımsız davranıĢlarının aksine, hekim, hastane idaresi ve ilaç firması karĢısında “mutlak bağımlı” durumundadır. Pazarlık etme, mal veya hizmeti almaktan vazgeçme, baĢka bir zamana erteleme ya da ikame etme gibi bağımsızlıkları sınırlanmıĢtır. Sağlık hizmetleri piyasasındaki bu kurallara uymamanın hayati bir tehlike arz edebileceği düĢüncesi bağımlılığı artırmaktadır (Mohammad, 2007, s. 57).

Sağlık hizmetini sunan doktorlar, diğer hizmet sunanlardan farklılık gösterirler.

Hekim kendi çıkarı için değil toplumun çıkarı için çaba gösterir, Hekimin sunduğu hizmeti deneme imkânı yoktur ve Hekim normal bir hizmet üretiminden farklı Ģekilde davranır.

Sağlık hizmetlerinin arz ve talebinde eĢitsizlik vardır. Sağlık piyasalarında tüketiciler satın alacakları mal ve hizmetlerin miktar ve kalitesini tayin edemezler. Sağlık hizmetleri diğer piyasalardaki mal ve hizmetlerin aksine standart değildir ve tüketiciler çoğunlukla satın aldıkları hizmetin özellikleri ile ilgili sınırlı veya yanlıĢ bilgiye sahiptir. Sağlık hizmetlerinin tüketimi tesadüfîdir ve hastanın, hastalık riskine bağlı olarak yapacağı masraflar belirsizdir. Bu durum sağlık hizmeti talebinin belirsiz olmasına neden olmaktadır. Bireyler hizmetin niteliği ve niceliği hakkında bilgi sahibi değildir ve pazarlık Ģansları bulunmaz. Sağlık hizmetlerinde homojenlik sağlamak güçtür ve bu hizmetler ikame edilemediği gibi ertelemezler. Ayrıca kar amacı güden ve gütmeyen kurumlarca sağlanmaktadır ve sağlık hizmetlerinin maliyetleri ile fiyatları arasında zayıf bir korelasyonun bulunduğu ifade edilebilir (Ak & Sevin, 2000 , s. 25-32).

Hastaneler karmaĢık bir yapıya sahip dinamik sistemlerdir. Sağlık hizmetlerinde uzmanlaĢma aĢırı derecededir ve iĢ bölümü gerçekleĢtirilir. Hastaneler 24 saat hizmet veren, güç ve statünün farklı kiĢilerde toplandığı organizasyon yapısına sahiptir.

59

2.2.4.1 Sağlık Hizmetleri İkame Mal Özelliği Taşımaz

KiĢiler, diğer hizmetlerin alımında gösterdikleri bilgi ve isteği, sağlık hizmetini alırken gösteremeyebilirler. Sağlık hizmetini alırken, bir mal veya hizmetin alımındaki gibi maliyet-fayda analizini yapamayabilirler ve seçme, tercih etme özgürlükleri pek yoktur. KiĢiler beĢ yıldızlı bir otelde tatil yapma ya da pansiyonda kalma tercihini yapabilirken; mide ameliyatı olması gerekirken kalp ameliyatı olma tercihinde bulunamazlar.

2.2.4.2 Sağlık Hizmetlerinde Tüketiciler Bilgisizdir

Tüketici, alacağı sağlık hizmeti hakkında pek fazla bilgiye sahip değildir.

Sağlık hizmeti talebinde bulunan kiĢi, bu hizmete ne kadar süreyle ihtiyacı olduğundan, bu hizmetin gereklerinden, hizmet sonrası geliĢebilecek olumlu ya da olumsuz durumlardan genellikle habersizdir. Tıbbi eğitim almamıĢ bir kiĢinin tedavi süreciyle ilgili bilgi sahibi olması beklenemez. Kullanacağı ilaçtan olması gereken ameliyata kadar her konuya hizmeti arz eden taraf olan hekimler karar vermektedir. ĠĢte hizmet üreticisinin talep eden yerine karar vermesi bu hizmetin en tipik özelliği arasında yer alır (Zorlu E. , 1996, s. 11).

2.2.4.3 Sağlık Hizmeti Sunanlar Diğer Hizmet veya Mal Sunanlardan Farklılık Gösterir

Sağlık hizmeti sunan kiĢi ve kurumlar diğer hizmet sunan kiĢi ve kurumlardan farklılıklar gösterir. Sağlık hizmeti sunanların en az üniversite eğitimi almıĢ olması gerekmektedir. Bir kiĢinin uzman hekim olabilmesi, 10 yıl boyunca tıp eğitim alması ile gerçekleĢir. Sağlık hizmetinde çalıĢanların görevleri ve kesin çizgilerle belirlenmiĢ ve sınırları çizilmiĢtir.

Hekimler ve çalıĢtıkları kurumlar reklam yapamazlar ve aĢırı rekabete giremezler. Reklam yapamama nedenini, tüketicilerin sağlık mal ve hizmetleriyle ilgili yeterli bilgi ve değerlendirmeye sahip olmamalarıyla açıklayabiliriz.

Hastanın, ticari hizmet sunan biri olarak değil, kendisini iyileĢtirecek biri olarak gördüğü hekimin; teĢhis ve tedavi sürecinde parasal kaygıları bir kenara bıraktığı kabul edilmektedir.

60

2.2.4.4 Sağlık Hizmetlerinde Talep Zamanı ve Yer Belirsizliği Mevcuttur

KiĢi bir mal veya hizmeti ihtiyaçlarını belirlediği bir zamanda, maddi durumunu ayarlayarak istediği mal ya da hizmeti alma olanağına sahiptir. Fakat aynı durum sağlık hizmeti için geçerli olmamaktadır. KiĢinin bir sağlık hizmetine nerede, ne zaman ve ne kadar ihtiyacı olacağı hususunda önceden bilgi sahibi olması imkânsızdır. KiĢi bir trafik kazası veya kalp krizi ile ne zaman ve nerede karĢılaĢacağını bilemez. Sağlık hizmetlerine olan talep, tıbbi bir ihtiyacın söz konusu olduğu durumlarda baĢlar. Bir anlamda, sağlık hizmetinin tüketimi tesadüfîdir. Ayrıca hastanın hastalık riskine bağlı olarak yapacağı masraflar da belirsizdir. Bilinci kapalı olarak hastaneye getirilmiĢ bir hasta gözünü açtığında, bir aydır komada olduğunu ve hastane masraflarının miktarını öğrenebilir (Zorlu D. , 2007, s. 18).

Bunların yanında sağlık hizmetlerinin acil, zorunlu ve ertelenemez olması da sağlık hizmetlerine ihtiyacın yer ve zamanının belirsizliğini ortaya koymaktadır.

Bazı sağlık hizmetlerini almak yatırım harcaması olarak görülürken bazıları da tüketim harcamaları olarak kabul edilmektedir. KiĢilerin endiĢe, korku ve Ģüphelerini gidermeleri için yaptıkları sağlık harcamaları tüketim harcaması olarak kabul edilirken; sağlık düzeyi ve bunun sonucunda iĢgücü verimliliğinin korunması ve geliĢtirilmesi için yapılan harcamalar ise yatırım harcaması olarak kabul edilmektedir.

Sağlık kurumlarını diğer endüstri ve hizmet kurumlarından ayıran özellikler vardır. Bunlar (KavuncubaĢı, 2000, s. 52);

Sağlık kurumlarında uzmanlaĢma yüksek seviyededir: Sağlık kurumlarında uzmanlaĢma derecesi çok yüksektir. Hastalık dokusunda ortaya çıkan değiĢiklikler, tıp bilimi ve teknolojisindeki geliĢmeler uzmanlaĢma derecesini artıran faktörlerin baĢında gelmektedir,

Sağlık kurumlarında iĢlevsel bağımlık çok yüksektir; bu nedenle farklı meslek gruplarının faaliyetleri arasında yüksek düzeyde eĢgüdümün olması zorunludur,

Sağlık kurumlarında insan kaynakları profesyonel kiĢilerden oluĢur ve bu kiĢiler kurumsal hedeflerden çok mesleki hedeflere önem verirler,

61 Hekimlerin hizmet miktarını ve sağlık harcamalarının önemli bir bölümünü belirleyen faaliyetleri üzerinde etkili yönetsel ve kurumsal denetim mekanizmasının kurulması zordur,

Hastaneler baĢta olmak üzere tüm sağlık kurumlarında ikili otorite hattı bulunmaktadır ve bu durum eĢgüdümleme, denetim ve çatıĢma sorunlarını beraberinde getirmektedir,

Sağlık kurumlarında yapılan iĢler oldukça karmaĢık ve değiĢkendir,

Sağlık kurumlarında gerçekleĢtirilen etkinliklerin büyük kısmı acil ve ertelenemez niteliktedir,

Yapılan iĢler, hata ve belirsizliklere karĢı oldukça duyarlıdır ve tolerans gösteremez,

Çıktının tanımlanması ve ölçümü güçtür.