Süslemenin Kullanıldığı Yerler

Kapılar, katalog bölümünde tanıtılan camilerin avlu duvarlarına giydirilen

taç kapıların yüzeylerinde süslemeler görülmektedir. Bezemeler genelde büyük yapıların taç kapılarında öne çıkmaktadır. Bu açıklıkların kemer yüzeyleri tezyinatın yoğun şekilde kullanıldığı bölümler olmuştur (Antakya Ulu, Habib-i Neccar, Yeni ve Şeyh Ali Camii).

Bunların yanı sıra harim giriş açıklıklarında da yine kavsara kemerinde süslemenin tercih edildiği yerlerdir. Ana ibadet mekanına girişi sağlayan bu açıklıklarda her ne kadar motif özeliği taşımayan renkli mermer kullanılsa da yine de uygulandığı yüzeye hareketlilik kattığı görülmektedir (Habib-i Neccar, Yeni ve Mahremiye Camilerinde). Şeyh Ali Camii’nin mihrap kapı kanatları kündekari tekniğinde yapılmıştır. Ele aldığımız camiler arasındaki tek kündekari tekniğinde yapılmış olması önemini ortaya koymaktadır.

Sütun ve sütun başlıkları, taç kapı, mihrap ve mihrabiye kenarlarını

yumuşatan sütunçeler, mimarinin vazgeçilmez parçası olarak Osmanlı döneminin sonuna kadar uygulanmıştır (Mülayim, 2010: 182). Çalışmamız kapsamında yer alan, Mahremiye Camii’nin mihrabında, Yeni Camii’nin avluya giriş kapısında yer alan sütun ve sütun başlıklarında bezeme unsurlarına yer verilmiştir. İncelediğimiz camilerin minberlerindeki köşk kısılarının oturduğu sütun başlıklarında geometrik dekorlanmaya gidilmiştir.

İç mekânda sütun ve sütun başlıklarındaki süsleme dış mekana nazaran daha sade ve az tutulmuştur. Sadece Antakya Şeyh Ali Camii’nin mahfil katını taşıyan sütun başlıkları zengin bezemeleriyle dikkat çekicidir. Dış mekanda ise, son cemaat mahallini şekillendiren sütun başlıklarında hem geometrik hem de bitkisel bezemeye yer verilmiştir. Bunların yanı sıra, taç kapıların yanlarında yükselen yarım daire görünümündeki sütun ve sütun başlıkları kapıların monotonluğunu alarak yüzeye plastik görünüm vermiştir (Antakya Ulu ve Yeni Camileri’nin batı taç kapıları).

Minareler, tamamı kesme taştan yapılmış olup, kare kaideli, gövdeleri

silindirik ve çokgen inşa edilmiştir. Genellikle tek şerefeli, yapıya bitişik kısmen de olsa yapıdan ayrı tutulan örnekler de görülmektedir. Antakya Ulu, Altınözü Fadikli Köyü ve Affan Ertuğrul Camilerinin minareleri yapıdan ayrı iken, İhsaniye Camii ve

Şeyh Ali Camilerinin minareleri bitişiktir. Tezyini unsurlar kaide kısmında ve şerefe altında yoğunlaştığı görülür. Taş malzemeden yapılan bazı minarelerin şerefe korkuluklarında zengin geometrik bezeme unsurlarına da rastlanılmaktadır (Antakya İhsaniye Camii). Az da olsa gövde kısımlarında, mazgal pencereleri sınırlandıran ve kaide kısmından gövdeye geçişlerde kullanılan dış bükey silmeler minarelerin yüzeylerini hareketlendirmiştir. Kaidelerdeki minare girişleri genelde sade tutulmasına rağmen, peyder pey süslemenin ön plana çıktığı yapılarda olmuştur (Habib-i Neccar Camii ve Yeni Camii).

Şadırvanlar, camilerin çokgen planlı şadırvanları genelde avlu içerisine

yerleştirilmiştir. Bitkisel özellikteki süslemeler yöreye özgü mahalli üslup çerçevesinde yorumlanarak sadece iki caminin şadırvan yüzeyine (Antakya Yeni Camii ve Habib-i Neccar Camii) işlenerek cepheye hareketlilik kazandırmışlardır. Özellikle dikkat çeken örneklerden sekiz köşeli ve her köşenin yüzeyinde farklı bir süsleme öğesine yer verilen Antakya Yeni Camii’nin şadırvanı olmuştur (Fotoğraf 111-112). Genelde sade tutulan bu şadırvanlardan sadece Yeni Camii ile Habib-i Neccar Camii’nin şadırvanları süslüdür. Sekiz kenarlı bu su tesislerinden Yeni Camii şadırvanının her kenarı farklı bitkisel ve geometrik öğelerle tezin edilerek istisna teşkil eder.

Mihraplar, süslemeler genelde korniş ve yan kısımlarda görülmektedir.

Mihrap çerçevenin geometrik ve bitkisel bezemelerle dekorlandığı dikkate değer örnek, İhsaniye Camii’nin mihrabı olmaktadır. Bu mihrabın sağ ve sol yüzeyinin üst bölümüne aplike edilmiş iki adet silindirik formda içleri geometrik ve bitkisel kompozisyonla bezenmiş süslemelere yer verilmiştir. Alt kısımlarında ise bitkisel karekterli dal ve yaprak kompozisyonu tezyin edilmiştir. Antakya Yeni Camii mihrabının korniş bölümüne devşirme malzeme aplike edilerek yapılan mermer levha dikkat çekicidir. Bu mermer levha, bitkisel motiflerlerle doldurularak dikkat çekmektedir. Yine mihrapların taç kısmını hareketlendiren bitkisel bezemeli akantus yaprakları bazı camilerde aynı şekilde tekrarlandığı görülmektedir (Antakya Yeni, Ulu ve Yayladağı Şeyh Ahmet Kuseyri Camii). Camilerin mihrap tepeliklerini üst köşelerden sınırlandıran konsolların yüzeyinde geometrik görünümlü süslemelerde görülmektedir (Yayladağı Şenköy ve Altınözü Fadikli Köyü Camileri).

Minberler, konumuz kapsamındaki cami minberlerinin genelinde taş ve

mermer kullanımının yanı sıra restorasyonlar sonrasında yenilenen ahşap minberlerde yer almaktadır. Taş ve mermer malzemenin kullanımıyla yapılan minberlerde geometrik işlemeler, giriş kapısının taç kısmında, sütun başlıklarında ve aynalık bölümlerinin yüzeylerinde görülmektedir. Bunların yanı sıra güney üslubunun etkisiyle yapılan renkli mermer işçiliğinin kullanıldığı minberlerde yer almaktadır (Şeyh Ali Camii, Antakya İhsaniye Camii).

Özellikle aynalık ve süpürgelik bölümlerinde yoğunlaşan dekoratif unsurlar, köşk kısmının oturduğu sütun başlıklarında da görülmektedir (Habib- i Neccar Camii, Yeni Camii, Ulu Camii). Bu türdeki bitkisel süslemeler aynalık kısmının yüzeyine kare veya dairevi bir mermer levhaların içleri doldurularak dekore edilmiştir. Bunlara ek olarak, geç dönem özelliğini yansıtan kıvrımlı dal ve yapraklar Şeyh Ali Camii minber aynalığında görülmektedir.

Kemerler, genellikle yapıların yükünü hafifletmek ve ağırlığını dengeli bir

biçimde dağıtarak, Türk ve İslam mimarisinde önemli bir mimari öğe olarak kullanılmıştır. Konumuz içerisindeki camilerde kemerler genelde sade tutulurken bu yapılar içerisinden Şeyh Ali Camii’nin mahfil katındaki kemerlerde süsleme özelliği gösteren unsurlara yer verilmiştir. Renkli mermerin yüzeyi hareketlendirilmiş ve bu kemerlerin kilit taşlarında bitkisel özellikteki süslemeler kullanılmıştır.

3.3 Süsleme Türleri