2.2.1.Çalışma Mekânı (Çevre, Araç ve Gereçler)
Yaratıcı drama dersi için etkinliklere uygun, özel bir sınıf oluşturulması gerekmektedir. Katılımcıların rahatça hareket edebileceği, zaman zaman el ele tutuşup daire biçiminde şekil oluşturabileceği genişlikte olmalıdır. Oturmak için veya yeri geldiğinde aksesuar olarak kullanmak için nesneler bulundurulabilir. Katılımcıların zamanla yatacakları,
14
emekleyecekleri ve oturacakları bir yer olduğu için sık sık tozdan arındırılmalıdır. Etkinlikler gürültülü olabileceği için diğer sınıfların rahatsız olmaması açısından izolasyonunun çok iyi olması gerekir (Yalçın ve Aytaş, 2002 s,26).
Önder (2003) çalışmasında araç gereç kullanımında, aksesuarlar olabildiğince az kullanılması gerektiğini vurgulamıştır. Tiyatrodaki gibi kostüme gerek yoktur. Öğrencinin kendini geliştirmesi, sembolleştirmesi ve taklit edebilmesi önemlidir. Örneğin araba rolünü canlandıracak olan öğrenci bir tabağı kullanabilir, bir çubuğu direksiyon gibi çevirebilir ya da elinde hiçbir şey yokken elleriyle direksiyon çevirme hareketi yapabilir, bu olay onun soyut zekâsının geliştiğini gösterir.
Drama çalışmaları için mekân, çok büyük olmayan ama çocuklara yetecek bir çevre olmalıdır. Bilhassa ısınma ve rahatlama çalışmalarında, çocukların birbirine değmeyecek bir alanın olması uygundur. Ortam ayakkabısız etkinliklerin de yapılabileceği, gürültüden uzak, güvenli, yeterli sıcaklık ve aydınlatması olan rahat bir yer olmalıdır (Aral vd., 2003, s.97).
Uysal (2014) tarafından yapılan araştırmada belirtildiği gibi mekân; yaratıcı dramada, sürecin gerçekleştiği ortamdan oluşmaktadır. Lider ve katılımcı, mekânı dramatik uygulamaların yapılmasına en uygun şekilde tasarlayıp, görselleri en az yoruculukta yaparak, uygulanacak çalışmalardaki hedeflenen atmosferin oluşmasını sağlayabilirler. Yaratıcı drama sürecinde grup tarafından oluşturulan doğaçlamalarda dahi mekân çok etkilidir. Ancak kalabalık sınıflarda bulunan sabit sıraların olduğu ortamlarda, birçok tekniğin uygulanması mümkün olmamaktadır. Böylece mekân, yaratıcı dramada yöntem olarak kullanılmasını engelleyici bir unsur olarak düşünmeyip, sadece mekânı planlama aşaması ile sınırlayıcı tutmalıdır (s.79).
Görüldüğü üzere yaratıcı drama için mekân önemlidir. Yukarıdaki bütün şartları tamamlayan ortamlarda çalışma yapmak dramanın etkililiğini artırmaktadır. Lider ve katılımcı gerekli düzenlemeleri yaparak çalışma ortamını uygun hale getirebilirler.
2.2.2.Oyun Grubu
Aytaş (2008)’a göre grup olarak veya ikili çalışan öğrenciler mutludurlar. Grup halinde çalışmak birbirlerine saygı ve güven duymalarını sağlar. Lider uygulamanın başından itibaren grup arasında dostça bir ortam hazırlarsa grup üyeleri birbirini daha iyi tanır ve etkinlikler daha eğlenceli hale gelir (s.27). Yaratıcı drama çalışmalarında gruplar bir
15
fotoğrafı, bir nesneyi, bir resmi ya da bir eşyayı empati geliştirmek için kullanabilirler. Grup üyeleri ben olsaydım ne yapardım, neler düşünürdüm fikirleri ile empatik düşünceyi kullanmaya başlar (Üstündağ, 2010, s.56).
Adıgüzel (2015, s.80) çalışmasında grup üyelerinin ortak özellikler taşıması, sürecin başarısında önemli olduğu vurgulanmıştır. Önce kendini sonra etrafındaki insanları tanıyan kişi, kendini ve gruptakileri gözlemleyerek etkileşimde bulunur, işbirliği yapar ve sonucunda hem bir şeyler öğrenir hem de bir şeyler üretir. Okul öncesi dönemden itibaren çocuklar drama çalışmalarına katılmaya hazırdırlar. Dramada sonuç mühim değilken, her yaştaki çocuğun yapabildiği kadarıyla çalışmaya katılması önemlidir (Aral vd., 2003, s.99). Bu söylenilenlerden de anlaşılacağı gibi; birbirinden faklı özelliklere sahip olan oyun grubu üyeleri yaratıcı drama süreci için çok önemlidir. Dramanın kaynağı olan yaşantılar sürecin gelişimini etkilemektedir. Bireyin liderine ve grup üyelerine karşı olumlu duyguları oluşursa, kendini daha iyi ifade edebilir, süreç daha renkli ve başarılı olur.
2.2.3.Konu (Düşünce)
İnsanı hayal dünyası ve yaratıcı niteliklerle ilişkili bir durumda tutan yaratıcı dramada sayısız etkinlikler kullanılabilir. Katılımcıların kendini geliştirme duygusunu, yenilik yapma, deneyimlerle öğrenme becerilerini geliştirici çalışmalar hazırlanmalıdır. Başlangıçtaki uygulamalarda katılımcıların kendi çevrelerinden örnekler verilirken sonrasında katılımcıların kendi beden dillerini rahatça kullanabilecekleri hareketlere ağırlık verilmelidir (Yalçın ve Aytaş, 2002, s.30).
Konuyu ele alınacak imgelerin bütünü olarak tanımlayan Adıgüzel (2015, s.95-97) çalışmasında özel hayatlar ve evrensel değerlere ters düşmeyen her şeyin konu olabileceğini belirtmektedir. Konu seçilirken dikkat edilmesi gereken en önemli şey; belirlenen amaçlara ve kazanımlara uygun olmasıdır. Eğer hedefler önceden belirlenirse konu seçiminde zorluk yaşanmamaktadır. Konular katılımcıların çok yönlü ilişki kurmasını sağlamalı, bütün duyulara seslenmeli ve farklı yaşam alanlarındaki genel görünüme sahip olmalıdır. Grubun yapısına uygun bir konu seçildiğinde süreç daha rahat ilerler. Aral vd. (2003) tarafından yapılan çalışmada ise dramanın kendine özgü bir düzeyi ve yapısının olduğu açıklanmıştır. Drama da bir çalışmanın belirli bir başlama noktası geçtiği bir yer ve oynanacak yerler vardır. Etkinliğe başlamadan önce birer plan hazırlanılmalı ve “tema seçimi, çevre düzenlemesi, çocukların rol seçimi, öğretmenin rol seçimi, çerçevenin
16
belirlenmesi, odak noktası seçimi, eylem seçimi ve püf noktanın belirlenmesi” gibi bazı noktalara dikkat edilmelidir.
Bazen bir olay bazen bir problem olan konunun amacın hizmet edebilmesi için öncelikle hedeflerin belirlenmesi gerekmektedir. Grup üyelerinde kendini yenileme, geliştirme duyguları oluşturmalı; katılımcıların çevrelerinden rahat örnekler verebileceği, duruma hâkim oldukları konular seçilmelidir.
2.2.4.Drama Lideri
Yalçın ve Aytaş (2002)’a göre drama lideri, yaratıcı drama etkinliğini planlayan, etkinliğin yönetiminden sorumlu olan kişidir. Yaratıcı dramada belirli bir plan olmadığı için olayın başlangıcı, gelişimi ve sonucuna bakılmaz. Ancak oyunun belli kuralları ve bu kurallar sınırında özgürce hareket edebilmek vardır. Katılımcıların hatalarının tartışılması ve sonraki uygulamalarda düzeltilmesi, yanlış yapma korkusunu oluşmasını engeller. Lider hazırladığı etkinliklerde disiplin sağlayıcı ölçü ve ilkeler belirlemelidir. Katılımcılar grup liderine ve onun direktiflerine uymak zorundadır. Lider öncü olmalı ve yeri geldiğinde öğrencilerin yaratıcı niteliklerini ortaya çıkarmalıdır (s.23-24).
Aral vd. (2003) çalışmasında lideri drama etkinliklerini planlayıp uygulayıp değerlendiren kişi olarak açıklamaktadırlar. Liderin çocuk gelişimi ve eğitimi konusunda pedagojik formasyonunun olması gerekir. Aynı zamanda liderin çocuğun oyun oynama becerisini koruyan ve geliştiren; ısınma çalışmaları, oynama, doğaçlama ve oluşumları hazırlayan, oyun grubu alıştırmalarını yöneten ve bu çalışmaları grupla birlikte geliştirebilen bir birey olması gerekir (s.102).
Aytaş (2008) yaptığı çalışmada liderin; katılımcıların yaş özelliklerinin ve düşüncelerinin farkında olarak uygulamaları doğal bir etkinlik şeklinde sürdürmesi gerektiğini belirtmiştir. Lider çalışmalarında örnek sergilerken olabildiğince doğal olmalı, çocuklar üzerinde rahat ve yaratıcı bir etki bırakmalıdır. Lider bu durumu sağlayamadığında katılımcılar rahatsızlık duyar ve bunu lidere yansıtırlar. Lider de bu durumdan rahatsızlık hissine kapılınca katılımcılar liderin rahatsızlık duyduğu şeyleri kabul etmek istemezler. Lider bu duruma düşmeden çalışmalarını güven içinde yürütmelidir. Liderin oluşturduğu güven bütün sınıfı etki altına alarak güven ortamı sağlanmış olur (s.25).
Liderin çalışmayı yürütürken dikkat etmesi geren hususlar ise şunlardır: - Öğrenci yaşantısına uygun ortam oluşturmalı,
17
- Malzeme kullanımında öğrenciler özgür bırakılırken, gerekli yerlerde etkinliğe girerek eksikliği tamamlamalı,
- Araç- gereçleri çocuğun ulaşabileceği yerde bulundurup, deney ve araştırma seçenekleri sunmalı,
- Çocukları kısıtlamadan eleştirmeli,
- Çocukların liderlik duygularının ortaya çıkması için ortam oluşturmalı, - Hatasından çekinen çocuklar için, hatayı ve kendisini kabul ettirici
etkinlikler hazırlamalıdır (Aral vd., 2003, s. 105).
Aytaş (2008)’a göre liderin mutlak doğruları olmamalı değişik alternatifleri olmalıdır. Çalışmalarda yaşanacak aksaklıkların yaşanmaması için uğraşır. Öğrencilerin ihtiyaçlarına ve isteklerine açık olmalıdır. Lider gerektiğinde rahat görünümlü ve cesaret verici gerektiğinde ise sert ve otoriteyi elinde tutmalıdır (s.26).
Drama sürecinde ilk ivmeyi veren, sunan, değerlendiren ve yeniden uygulayan liderdir. Yaratıcı drama lideri, drama çalışmalarında katılımcılara rehberlik eden, drama sürecinin bir anlamda temelini oluşturan kişidir. Drama sürecinde lider, sürecin diğer iki ögesi olan katılımcıların oluşturduğu drama grubu ya da çalışılan mekâna göre daha önemlidir. Bu önem drama liderinin çalışma grubunu ve mekânını belirleme özelliğine sahip oluşunda yatmaktadır (Adıgüzel, 2010, s.82).
Üstündağ (2012) yaptığı çalışmada liderin çocukların daha yaratıcı olabilmeleri için onlara yardım eden, çok ısrarcı olmayan ama kararlı davranış sergileyen kişiler olması gerektiğini belirtmiştir. Böylece grup olarak çalışan katılımcılar, iş birliğe dayalı yaratıcılıklarını geliştirip öğrenme ve öğretme etkinliklerinde güzel örnekler bulabilirler (s.118).
Drama uygulamalarında rehberlik eden kişiyi lider olarak tanımlayan Adıgüzel (2015) lideri, drama öğelerinin en önemli unsuru olarak görmüştür. Dramada süreç liderin hedefleri ve kazanımları ile oluşmaktadır ama sürecin sonunu grup üyeleri belirler. Lider sürecin nasıl gelişip sonuçlanacağını bilmese de süreçte bir sıkıntı olduğunda yönlendirmeler yapabilmektedir. Lider canlı, dinamik, özgün, yaratıcı olmanın yanında, liderden eğitim sisteminin öğretmenden beklediği özellikleri de bulundurması beklenmektedir (s.73).
Buradan anlaşılacağı üzere lider, bir konu hakkında çalışmadan önce kazanım ve hedeflerini belirlemelidir. Ayrıca çalıştığı grubu iyi tanımalı, onların yaşantılarından yola çıkarak, zaman zaman katılımcıların istek ve ihtiyaçlarına göre süreci
18
şekillendirebilmelidir. Liderin enerjisi gruba yansıyacağı için liderin olumlu duygular taşıyarak grupla çalışması ve grubu çok sıkmadan, belirli kuralların dışına çıkmadan süreci yönetebilmelidir.