Ryff Tarafından Geliştirilen Psikolojik İyi Olma Modeli

Ryff (1989) psikolojik iyi olmanın olumlu ve olumsuz duygular yaşama arasında denge ve yaşam doyumu olarak tanımlanan ve hazcı bir yaklaşımı temel alan kavramsallaştırmadan farklı bir yapı olduğunu öne sürerek çok boyutlu bir yapı geliştirmiştir. Ryff (1995) ayrıca psikolojik iyi olmayı hazcılık yaklaşımıyla ele alan görüşlere de karşı çıkmış ve bu görüşü savunan görüşlerin psikolojik iyi olmayı yeteri kadar açıklayamadıklarını ve iyi olmanın yalnızca haz almaya ve mutluluğu dayandırılamayacağını öne sürmüştür. Ryff tarafından geliştirilen psikolojik iyi olma modeli psikolojik iyi olmayı doğrudan mutlulukla ilişkilendirmek yerine mutluluğun iyi yaşamın bir sonucu olduğu fikrine dayanmaktadır.

Ryff (1989, 1995) tarafından ortaya atılan çok boyutlu psikolojik iyi olma modeli önerilen modeli ölçebilecek bir ölçekle ilişkilendirilmiş ve psikolojik düzeyde ideal iyi oluşun altı boyuttan oluştuğunu belirtmiştir. Ryff’in 321 kişi ile gerçekleştirdiği çalışma sonucunda modelin teorik yapısı ve ölçümüne ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Modelde yer alan ve psikolojik iyi oluşu oluşturan alt boyutların her biri bireylerin olumlu işlevsellik gösterebilmeleri için kendi çabaları ile elde edebilecekleri farklı durumları kapsamaktadır (Ryff ve Keyes, 1995).

Ryff (1989) “psikolojik iyi oluş” modelini geliştirirken kişilik ve gelişimi kendisine odak edinmiş bazı kuramlardan faydalanmıştır. Ryff' ın geliştirmiş olduğu bu modelde Alport'un olgunlaşma, Maslow'un kendini geliştirme, Rogers'ın tam işlev yapan insan, Erikson'un Psiko-sosyal gelişim aşamaları, Jung'un bireyselleşme kavramı, Neugarten’in kişilik değişim özellikleri, Buhler'ın temel yaşam eğilimleri değişiminin özellikleri, Maslow’un kendini gerçekleştirme ve Johada'nın belirlediği olumlu psikolojik sağlık ölçütlerinden yararlandığı görülmektedir. (Ryff, 2014).

31

Şekil 1. Psikolojik iyi olmanın alt ve teorik temelleri (Ryff, 2014) 2.5.1.1. Psikolojik İyi Olmanın Temel Boyutları

Psikolojik iyi olmayı çok boyutlu bir yapı olarak ele alan ve Ryff (1989, 1995) tarafından ortaya atılan model psikolojik iyi olmanın altı boyuttan oluştuğunu belirtmektedir. Bu boyutlar özerklik, çevresel hâkimiyet, bireysel gelişim, diğerleriyle olumlu ilişkiler, yaşam amaçları ve öz-kabul olarak adlandırılmaktadır.

Bu alt boyutlar bireyin kendini yönetebilme becerisini, çevresindeki dünyayı ve olanakları yönetebilme becerisini, bir birey olarak gelişmeye devam etmesini, çevresindeki insanlarla kaliteli ilişkilere sahip olmasını, yaşamının anlamlı olduğuna inanmasını ve hem geçmiş hem de şu an ki yaşamını kabul etmesini kapsar (Ryff ve Keyes, 1995).

Özerklik bireyin kendini bireyin bağımsız ve öz-belirleyici olabilme derecesidir. Bireyin iç denetim odaklı ve kendi kararlarını kendisinin verebilmesi ile yakından ilişkilidir. Özerk bireyler kendi kararlarını kendileri verebilirler, sosyal yapıdan bağımsız adımlar atabilirler ve davranışlarını düzenleyebilirler. Özerlik bireyin hangi yönde hareket edeceğinin çevresi tarafından değil de bizzat kendisi tarafından belirlenmesidir. Bireyin kendisi için en doğru olduğunu düşündüğü adımları atabilme yeteneğidir (Akın, 2013; Ryff ve Singer, 1996; Ryff, 1995).

32

Çevresel hâkimiyet bireyin içinde bulunduğu ortamı karmaşık bir halden uygun bir şekilde yöneterek kendi gelişimine uygun hale getirebilmesidir. Bireyin çevresini kendi ihtiyaçlarına uygun bir şekilde düzenleme konusunda ne düzeyde usta olduğu ile ilişkilidir. Çevresel hâkimiyet bireyin karmaşık bir dış faaliyet dizisini kontrol etmesi ve çevredeki fırsatları etkili bir kullanabilmesidir. Bireyin kendi yaşamı için uygun fiziksel ortamı seçebilmesi, kendi önceliklerine uygun olarak ortamlar oluşturabilmesi psikolojik iyi olmanın göstergelerinden biridir (Akın, 2013; Ryff, 1995; Ryff ve Singer, 1996).

Bireysel gelişim, bireyin kendi potansiyeline ulaşabilmek için sürekli gelişim isteği içinde olmasıdır. Bir birey olarak gelişmesi ve büyümesi için sahip olduğu potansiyeli geliştirebilme becerisi olarak tanımlanabilir. Bireyin geçmişteki başarılarıyla yetinmeyip daha fazlasının peşinde koşması, sürekli gelişim ihtiyacı içinde olması bireysel gelişim ile ilişkilidir. Bireysel gelişim bireyin yeni deneyimlere açık olarak belirli bir noktada takılıp sabit durmak yerine sürekli kendini geliştirmenin yollarını araması olarak ifade edilebilir (Akın, 2013; Ryff, 1995; Ryff ve Singer, 1996).

Diğerleriyle olumlu ilişkiler başka insanlarla açık, güvenilir ilişkiler kurabilme ve onlara karşı güçlü sevgi duygusuna sahip olabilmektedir. Empati, şefkat ve sıcaklık gösterebilme yeteneği başkaları ile olumlu ilişkilere sahip bireylerin temel özellikleri arasındadır. Diğerleriyle olumlu ilişkiler yalnızca kendinin değil başkalarının da mutluluğunu önemseyerek onları sevmeyi içermektedir. Psikolojik iyi olma düzeyi yüksek olan bireyin tüm insanlara karşı güçlü bir emtapi duygusuna sahip olması ve şefkat göstermesi gerekmektedir.( Akın, 2013; Ryff, 1995; Ryff ve Singer, 1996).

Yaşam amaçları bireyin sahip olduğu inançlardan oluşturmaktadır. Yaşam amacına sahip olan bireyler kendilerine net bir hedef belirleyebilir ve yön çizebilirler ve hem geçmişteki hem de şu an ki deneyimlerinin anlamlı olduğunu düşünürler.

Yaşamak için kendilerine anlamlı hedefler koyarlar. Yaşam amacı bireyin kararlı ve anlamlı bir hedefe yönelmesini ifade eder (Akın, 2013; Ryff, 1989; Ryff ve Singer, 1996).

33

Öz-kabul bireyin kendine karşı olumlu bir bakış açısı ve iyimser bir tutumu olması ile yakından ilişkilidir. Bu tutum bireyin psikolojik sağlığı ile yakından ilişkilidir. Psikolojik işlevselliğin merkezinde yer alan öz-kabul bireyin sahip olduğu özelliklerin ve kaynaklarının farkında olarak onlara karşı olumlu bir yaklaşım içinde olmasıdır. Bireyin yalnızca olumlu değil olumsuz yönlerini de kabul ederek benliğinin farklı yönlerini kabul etmesidir (Akın, 2013; Ryff ve Singer, 1996).

Özerlik

Yüksek

Bağımsızdır ve davranışlarına kendi karar verir. Sosyal baskılara karşı direnebilir ve belirli şekillerde hareket eder.

Davranışı içsel motvasyona dayanır. Kendini kişisel standartlarıyla değerlendirir.

Düşük

Başkalarının beklenti ve değerlendirmesinden endişe duyar; önemli kararlar vermek için başkalarının değerlendirmelerine güvenir. Sosyal baskılara uygun şekilde düşünür ve hareket eder.

Çevresel Hakimiyet

Yüksek

Çevreyi yönetmede ustalık ve yeterlilik duygusuna sahiptir. Dış faaliyetlerin karmaşık yapısını kontrol eder;

çevresindeki fırsatları etkin bir şekilde kullanır. Kişisel ihtiyaç ve değerlerine uygun ortamları seçebilir veya oluşturabilir.

Düşük

Gündelik işleri yönetmekte güçlük çeker. Çevresinde var olan durumların içeriği değiştiremez veya geliştiremez;

çevresindeki fırsatlardan habersizdir. Dış dünya üzerinde kontrol duygusu eksiktir.

Bireysel Gelişim

Yüksek

Gelişiminin devam ettiği duygusuna sahiptir. Kendini büyüyen ve gelişen biri olarak görür; yeni deneyimlere açıktır; kendi potansiyelini fark etme duygusuna sahiptir;

kendini ve davranışları zaman içinde iyileştirir.

Düşük

Kişisel bir durgunluk hissi vardır; zamanla daha iyiye gitme ve gelişme duygusundan yoksundur. Hayattan sıkıldığını ve ilgisiz olduğunu hisseder; yeni tutum ve davranış geliştiremediğini düşünür.

34

Diğerleriyle Olumlu İlişkiler

Yüksek

Başkalarıyla sıcak, tatmin edici, güvene dayalı ilişkileri vardır; başkalarının refahı ile ilgilenir; güçlü empati, sevgi ve samimiyet yeteneğine sahiptir. İnsan ilişkilerini anlar ve iletişime açıktır.

Düşük

Çok az kişiyle yakın ve güvene dayalı ilişkisi vardır;

başkalarıyla açık, sıcak ve ilgiye dayanan ilişki kurmayı zor bulur; kişilerarası ilişkilerde izoledir ve hayal kırıklığı yaşar. Başkalarıyla önemli bağları sürdürmek için orta bir yol bulmaya istekli değildir.

Yaşam Amaçları

Yüksek

Yaşamda hedefleri ve kendine belirlediği bir yön vardır;

varoluşunun ve geçmiş yaşamının anlamı olduğunu hisseder. Yaşamını amaçlı ve anlamlı kılan inançlara sahiptir; yaşamak için amaç ve hedefleri vardır.

Düşük

Yaşamında anlam duygusu yoktur; çok az amacı vardır, kendine belirlediği, gitmek istediği bir yön yoktur; geçmiş yaşamında amaç görmez. Hayatı anlamlandıran bakış açıları ya da inançları yoktur.

Öz-Kabul

Yüksek

Kendine karşı olumlu bir tutum sergiler; iyi ve kötü nitelikler de dâhil olmak üzere benliğin birçok yönünü kabul eder. Geçmiş yaşamı ve deneyimleri hakkında olumlu hisleri vardır.

Düşük

Kendine ilişkin memnuniyetsizlikleri vardır; geçmiş yaşamda gerçekleşen şeylerden ve deneyimlerinden dolayı hayal kırıklığı yaşar; belirli kişisel özelliklerinden dolayı mutlu değildir. Olduğu kişiden farklı biri olmak ister.

Tablo 1. Psikolojik iyi olmanın alt boyutlarının tanımları (Ryff, 2014, s.12).