Robert Gagné ve Öğrenme Ürünleri Taksonomisi

Robert Gagné, öğrenme ürünlerini analiz ederek, sınıflama sistemini geliĢtiren eğitimcilerden biridir. Gagné, çalıĢmalarında daha çok farklı öğrenme modellerini ve bu öğrenme modellerinin birbirleriyle iliĢkisini analiz etmiĢtir. Ayrıca Gagné‟nin yaklaĢımı, öğrenmenin çocukların psikolojik süreçlerine dayanan düĢünce temelinde olduğunu savunan çağdaĢ öğretim modellerinin en yaygın olarak bilinenidir (Johnson, 2008; Krull, Oras ve Pikksaar, 2010). 1960 yıllarının ortalarında öğretim tasarımının doğumu, öğretim tasarımı alanında mevcut çalıĢma temelini oluĢturduğu “Öğrenmenin KoĢulları” (1966) adlı kitabıyla Gagné‟ye atfedilir. Gagné, öğretim tasarımında iyileĢtirmeler sağlama inancıyla yola çıkmıĢtır. Teorisi baĢlangıçta davranıĢçı psikologlar Skinner, Thorndike ve Pavlov‟un teorileri tarafından ĢekillenmiĢtir. Gagné‟nin öğrenme üzerine yaptığı tanımdan da davranıĢçı psikolojinin kökleri açıkça görülür (Jaffer, 2010).

Gagné‟nin Öğrenme Ürünleri Taksonomisi tüm alanların öğretim dizaynlarında kullanılmıĢ ve genel olarak kabul görmüĢ bir yaklaĢımdır. Gagné‟nin bu yaklaĢımında temel amaç, çocukların problem çözme becerilerinin desteklenmesidir (Stones, 2011). Bu temel amaç altında öğrenmeyi, dıĢsal uyaranların biliĢsel süreçlerle yapılandırmasına bağlı olan bir süreç olarak tanımlamaktadır (Ataman, 2004; Yapıcı, 2005).

Gagné‟ye göre öğrenme, birbiri ile bağlantılı ve iliĢkili 8 alt kategoriden meydana gelen bir süreçtir. Basitten karmaĢığa doğru giden bu basamakların problem çözme hiyerarĢinin en baĢında, iĢaretli öğrenme ise basit öğrenme olarak hiyerarĢinin en altında yer alır (Uden ve Beaumont, 2006; Richey, Klein ve Travey, 2011). Gagné‟nin öğrenme için hazırladığı hiyerarĢi ġekil I‟de verilmiĢtir.

ġekil-1: Gagne’nin Öğrenme HiyerarĢisi

a. ĠĢaret Öğrenme: Gagné‟ye göre iĢaret öğrenme, öğrenmenin en alt

basamağını oluĢturur. Çocuğun herhangi bir sesin, rengin ve ıĢığın farkına varması veya ürkme tepkisi gibi istemsiz tepkilerde iĢaret öğrenmeye örnek oluĢturabilir. Özetle iĢaret öğrenme, tepkisel koĢullanma seviyesinde basit öğrenmelerdir (Tucker, 2002; Fahy, 2004).

b. Uyarıcı-Tepki ĠliĢkisini Öğrenme: Uyarıcı-tepki iliĢkisini öğrenmede

birey, uyarıcı ile tepki arasındaki iliĢkiyi öğrenir. Trafikte kırmızı ıĢığı görünce durma veya bir hareketi taklit etme gibi. Bir baĢka değiĢle edimsel koĢullanma

(Fahy, 2004) Fakat bu öğrenme aĢamasında gönüllü olarak karĢılık verme muhakkak olmalıdır (Lovell, 1982).

c. Basit Zincirleme: Bu aĢamada bireye ardıĢık uyaranlar verilir. Birey bu

ardıĢık uyaranlara bütünlük içinde düzenli tepkiler geliĢtirmeyi öğrenirler. Böylelikle birey zincirleme davranımlar oluĢtururlar (AteĢ, 2010). Bir arabayı çalıĢtırma, basketbol oynama bu öğrenmeye örnek olarak verilebilir.

d. Sözel ĠliĢkilendirme: Daha karmaĢık bir beceri geliĢtirmek amaçlı iki ya

da daha fazla sözlü uyaran tepki birimini birleĢtirerek öğrenmedir. Bu öğrenmeye bir yabancı dili öğrenmek örnek olarak verilebilir (Çelebi, 2002).

e. Ayırt Etmeyi Öğrenme: ÇeĢitli uyarıcılar arasındaki farkı öğrenmedir.

Buna bağlı olarak birey, farklı uyarıcılara tepki vermeyi öğrenir. Örneğin ağaçlar arasında çam ağaçlarını fark etme veya farklı trafik lambalarında farklı davranımlar geliĢtirmek bu öğrenmeye örnek olarak verilebilir (Senemoğlu, 1997).

f. Kavram Öğrenme: Çocuk bu aĢamada, kavramların ne anlama geldiğini

öğrenir (Fahy, 2004).

g. Ġlke Öğrenme: Bu basamakta çocuk kavramlar arasındaki iliĢkiyi

çözmeye baĢlar. Kavramlar arasındaki neden-sonuç iliĢkisi ve öncelik sonralık sıralaması gibi bağları kurmayı öğrenir. Aynı zamanda iki veya daha fazla kavram arasındaki zinciri kurup gözlemleyebilir (Sönmez, 2001).

h. Problem Çözme: Gagné‟ye göre problem çözme en üst öğrenme

düzeyidir. Bu düzeyde çocuk, bir problemin üstesinden gelebilmek için iki veya daha fazla ilkeyi birleĢtirir. Aynı zamanda birey, bu basamakta ilke, kural ve genellemeleri kullanarak oluĢan problemi çözmeye çalıĢır (Brain, 2002).

Gagné‟ye göre birbirinden farklı çeĢitli öğrenme ürünleri mevcuttur. Öğrenme ürünleri birleĢerek öğrenmeyi oluĢturur. Bu nedenle Gagné, öğrenmeyi birikimli bir süreç olarak ele almaktadır. Örneğin, fen öğretimine yeni öğrenilecek olan bir bilgi, daha önceden öğrenilmiĢ bilgi ve becerilerin üzerine inĢa edilir. Bu süreç, basitten karmaĢığa doğru ilerleyen bir hiyerarĢi Ģeklinde oluĢur. HiyerarĢi ve aralarındaki iliĢki, yeni öğrenmelerin hangi davranıĢlara dayalı olarak kazandırılabileceğini gösterir.

Gagné (1985), öğrenme ürünlerini biliĢsel beceri, motor beceri ve tutumları tanımlayan davranıĢlar olarak beĢ sınıfta sınıflandırmıĢtır. Bunlar; entelektüel beceriler, biliĢsel stratejiler, sözel bilgi, psiko-motor beceri ve tutumlardır (Shorock ve Coscarelli, 2007; Buzzetto-More, 2007).

1. Entelektüel Beceriler: Entelektüel beceriler, sembollerin tanımları ve

kavramsallaĢtırmaları açısından bireylerin çevre ile etkileĢimini sağlar. Aynı zamanda entelektüel beceriler, basit dil becerilerinden, üst düzey fizik, kimya veya mühendislik gibi teknik ve karmaĢık becerilere kadar uzanır. Entelektüel beceriler veya bir baĢka değiĢle zihinsel beceriler, çocukların bir Ģeyi yapabilmeleri için gerekli olan biliĢsel iĢlemleri yapabilme becerileri olarak da tanımlanabilmektedir. Entelektüel becerilerde çocuk, çevresindeki gerçek nesneleri görerek, onları temsil eden dil unsurlarını ve sayı veya Ģekil gibi sembolleri kullanarak öğrenme sürecini ilerletir. Gagné, entelektüel becerileri de kendi içerisinde kolaydan zora doğru olmak üzere beĢ alanda incelemiĢtir (Senemoğlu, 2007; Shorock ve Coscarelli, 2007). Bunlar;

a. Ayırt Etme: Bir veya daha fazla fiziksel ölçümler arasında her bir

maddenin veya olgunun farkını fark edip, farklı tepkiler verme kabiliyeti olarak tanımlanabilir. Örneğin bir çocuğun yeĢil ıĢık ile kırmızı ıĢık arasındaki ayrımı yapabilmesi gibi.

b. Somut Kavramlar: Benzer özelliklere sahip bir sınıfın üyesi olan uyaranı

tanımlamak için kullanılan kabiliyettir. Somut koĢulları öğrenmelerinde ön koĢul ayırt etmeyi öğrenmedir (Senemoğlu, 2007). Örneğin, sandalye, masa, ağaç gibi.

c. Tanımlanmış Kavramlar: Fiziksel nesne veya kavrama sahip olmayan

objelerin bazı özel sınıflarının anlamlarının anlamlandırılmasını sağlar. Örneğin “özgürlük” veya “engel” bu alana örnek olarak verilebilir.

d. Kurallar: Objelerin bir sınıfta tanımlanması veya dönüĢümlerinin

sağlanmasında adımların bir dizisini kullanmak bu aĢamaya girmektedir. Ayrıca Gagné‟ye göre entelektüel becerilerde kurallar önemli bir yer tutmaktadır. Kurallar değiĢik formatlarda nasıl kullanılacağı sadece sözel olarak ifade etmek yeterli

ulaĢmakta önemli bir yer tutar. Bir bölme iĢleminde sayının bileĢenlerine ayrılması veya bir karenin alanının iki kenar uzunluğunun çarpımına eĢit olduğu bu alana örnek olarak verilebilir.

e. Yüksek Düzeyde Kurallar (Problem Çözme): Basit kuralların

bileĢimleriyle, kompleks kuralların kullanımı bu alana girmektedir. Bu aĢamaya gelmeden önce, öncelikle basit kuralların öğrenimi sağlanmıĢ olmalıdır. Çünkü bu aĢamada, öğrenciler, birden fazla basit kuralı kullanarak veya kombine ederek problemi çözmeye çalıĢır. Ayrıca öğrenci bu aĢamada, yeni veya karĢılaĢmadığı durumların çözümlerini keĢfetmek için basit kurallardan oluĢan kombine kuralları kullanır.

2. BiliĢsel Stratejiler: BiliĢsel stratejiler içsel stratejilerdir. Öğrenen bireyin

seçimleri ve öğrenen kiĢinin katılım, öğrenme, hatırlama ve düĢünme yollarındaki değiĢimler gibi içsel süreçleri içerir. Öğrenen bireyin, uygulama yapması, baĢka kelimelerle açıklama yapması, not çıkartması ve buna benzer içsel süreçler bu basamağa örnek olarak verilebilir (Legge ve Harari, 2000). Bu aĢamada öğrencinin dikkat etme, kodlama, geriye getirme, transfer ve problem çözme için çeĢitli stratejileri öğrenmesi beklenilir (Senemoğlu, 2007). Örneğin, çocuğun okuldan evine en kısa yoldan gitmesi için gerekli haritayı oluĢturma bu aĢamaya girmektedir.

3. Sözel Bilgi: Sözel bilgi, spesifik olayları veya organize edilmiĢ bilginin

parçalarını öğrenmek için gerekli kabiliyetlerdir. Sözel bilgi aynı zamanda ifade etmeye ve açıklamaya dönük bilgilerdir (Soni, 2009). Örneğin bir hizmet talep formunu doldururken gerekli adımları izleme gibi.

4. Psiko-Motor Beceri: Harekete öncülük eden her öğrenilmiĢ davranıĢlar

motor becerileridir. Çoğu zaman psiko-motor beceriler, diğer öğrenmeler için de temel oluĢturur. Eğitim sürecine yeni baĢlayan bir çocuğun düzgün yazı yazma becerisi, çocuğun eğitim hayatının devamında önemli bir psiko-motor becerisidir. Gagné ve Driscoll‟a (1988) göre, öğrenme süreci içindeki olan birey, bir motor becerinin fiziksel pratiği içinde olduğu zaman, bireylerin performansları hakkında geribildirimler sayesinde yeni öğrenmeler kazanması açısından çok önemli bir süreç

olduğunu belirtmiĢlerdir (Seel, 2002). Bir aracın yağ filtresini değiĢtirme veya bir uçağı indirme gibi beceriler bu alana örnek olarak verilebilir.

5. Tutumlar: Tutumlar, hareketin seçimini etkileyen duygular veya içsel

hislerdir. Tutum, belli bir durumda özel tercihe dönüktür. Aynı zamanda tutum, duyuĢsal alan özelliği olarak görülmekte ve duyuĢsal öğesi vurgulanmaktadır. Gagné‟ye göre okul, tutumların geliĢiminde etkili olabildiğini savunmaktadır. Aynı zamanda öğrencilere sunulacak olan pozitif destekler sayesinde, öğrenen bireylerin tutumlarını olumlu yönde etkileyebileceğini ve bu tutum sayesinde çocuğun okulunun kariyerinde önemli bir rolü olduğunu belirtmektedir (Legge ve Harari, 2000). Örneğin, profesyonellik tutumu, bir performans değerlendirme süreci boyunca iletiĢimlerde kibarlık ile yürütmektir.