VDK Risk Analiz Merkezi Çalışmaları

Beyana dayanan vergi sisteminin doğruluğunun vergi denetimi suretiyle sağlanması için daha çok teknolojik imkanların ve yöntemlerin kullanılması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle geleneksel vergi denetimi yerini bilgisayar destekli elektronik denetime bırakmaktadır.

Vergi Denetim Kurulunun elektronik uygulamalarının başında Vergi Denetim Kurulu-RAS gelmektedir. VDK tarafından yapılacak vergi incelemeleri; esas olarak sektör, konu ve mükellefler itibarıyla, kurul bünyesinde kurulan Risk Analiz Merkezinde (VDK-RAS), mevcut ve yeni geliştirilen programlar kullanılarak analiz ve mukayeseler neticesinde belirlenmektedir (VDK, 2018: 15).

VDK’nun Orta Vadeli Program (2018-2020) kapsamında kamu gelirlerinin kalitesinin artırılması adına yaptığı çalışmalarda; vergilemede teknolojik imkânlardan daha fazla faydalanılacağını, vergi kayıp ve kaçağını önlemek amacıyla yeni bir risk analiz merkezi kurulacağını taahhüt altına alınmıştır. Ayrıca hali hazırda faaliyetine devam eden risk analiz merkezinin, denetime tabi tutulacak mükelleflerin seçiminde daha etkin şekilde çalışması için yeniden yapılandırılacağı vurgulanmıştır (VDK, 2018: 38).

GİB tarafından vergi incelemesi ve risk analiz faaliyeti kapsamında yürütülen bazı projeler VDK bünyesine alınmıştır. Kayıt dışı faaliyette bulunma riski taşıyan bazı sektörler, ilgili kurumlarla yapılan işbirliği neticesinde bilgi ve veri toplamak suretiyle oluşturulan Risk Analiz Sistemi yoluyla tespit edilmektedir. Bu sayede vergi incelemesi ile incelenecek mükelleflerin seçiminde riske bağlı objektif kriterler tespit edilerek etkin ve verimli çalışma sürdürülmektedir. 2014 yılından itibaren risk unsurlarının neleri kapsadığı tespit edilerek Risk Analiz Modeli (RAM) devreye girmiş ve yazılım çalışmaları 2015 yılı içinde tamamlanmıştır. Söz konusu RAM Programı Mali İstihbarat Modülü sayesinde; gelen ihbarlar, görüş öneri raporları, incelemenin genişletilmesine yönelik talepler, AR-GE raporları, eylem planları, diğer kurum ve kuruluşlardan gelen her türlü yazı ve yürütülen medya çalışmaları ile mükelleflerle bağlantı sağlanmaya başlanmıştır. Medya çalışmaları referans alınarak VDK-BİS üzerinden VDK-RAS’da kullanılmak üzere mükelleflerle bağlantı sağlanan ve vergisel anlamda risk unsuru taşıyan hususlar rapora bağlanmış ve uzman çalışanlarca bu raporlar mükerrerlik, konu, vergi türü vb. hususlar açısından değerlendirmeye alınarak uygun görülenler VDK-RAS üzerinden süreci sonlandırılmıştır (VDK, 2017: 28).

VDK’nın görev tanımı içinde yer verilen ve 2014 yılının sonunda faaliyetine başlayan Merkezi Elektronik Risk Analiz ve Mükellef Seçim Programı (VDK-MERAM) sayesinde risk alanlarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Risk

analiz çalışmaları kapsamında inceleme çalışmalarına konu edilen mükellefler hakkında, VDK-RAS alt yapısından elde edilen veriler, inceleme elemanlarının Vergi Denetim Kurulu veri ambarına düşmektedir. Ardından elde edilen veriler yardımıyla türetilen iş emirleri VDK-BİS denilen inceleme ekranına yansıtılmaktadır. VDK-BİS sayesinde VDK tarafından tanımlanan iş emirlerinin içerikleri hakkında bilgi sahibi olma, bilgi isteme kapsamında yazışma işlemlerinin yapılmasını sağlama, inceleme dosyası ve eklerinin görülmesi ve inceleme elemanına yol gösterici olması gibi faydaları bulunmaktadır. Diğer taraftan inceleme elemanına tanımlanan iş emirleri, yazılan raporlara (vergi inceleme raporu, vergi tekniği raporu ve görüş öneri raporu vb.) VDK’na bu sistem yoluyla sevk edilmektedir (Gerçek ve Bakar, 2016: 184-185).

Ayrıca vergi incelemelerinde VDK-BİS altyapısında yer alan ve inceleme elemanlarınca yapılan denetim ve inceleme faaliyetlerine yönelik olarak riskli sayılan mükellefler hakkında analiz çalışmalarına rehberlik eden MBR (Mükellef Bilgi Raporu) sayesinde mükelleflerin ortaklık yapısı, beyanname bilgileri, Ba-Bs bilgileri, oran analiz verileri, 3. taraf bilgileri, diğer kurum ve kuruluşlardan (SGK, Tapu

İdaresi, Bankalar, Gümrük İdaresi vb.) gelen bilgi ve veriler risk unsuru

oluşturabilecek birçok veriyi sunmaktadır. Bu veriler ışığında, mükelleflerin seçiminde risk odaklı ve objektif esaslara göre yöntemler kullanılarak vergi denetimlerine kolaylık sağlaması beklenmektedir (VDK, 2018: 29).

2018 yılı GİB faaliyet raporunda risk analizine yönelik projeler, KDV İadesi Risk Analizi (KDVİRA) Sistemi, Riskli İade Takip ve Analiz Programı (RİTAP), KDV İadesi Makro Analiz Raporu (MAR), Sahte Belge Risk Analiz Programı (SARP), Özel Esas (ÖZES) Uygulama Sistemi, ÖTV İadesi Risk Analizi Sistemi (ÖTVİRA Projesi) şeklinde sıralanmıştır. Risk analiz projeleri kapsamında sıralanan risk programları hakkında aşağıda kısaca bilgi vermekte fayda bulunmaktadır (GİB, 2018):

- KDV İadesi Risk Analizi (KDVİRA); mükelleflerin iade-mahsup taleplerine

ilişkin iade listelerinin İnternet Vergi Dairesi üzerinden gönderilmesini ve indirim ve yüklenim listeleri ile satış fatura listeleri üzerindeki analiz ve kontrollerin otomatik olarak yapılmasını müteakip iade talebinin sonuçlanarak vergi dairesine rapor edilmesini sağlayan bir risk programıdır. Söz konusu sistem ile birlikte vergi dairesi

personelinin iş yükünün hafiflemesine, risk unsurlarının daha hızlı tespit edilmesine, kırtasiyeciliğin azalmasına, iade işlemlerinin standart hale getirilerek uygulama birliğinin kurulmasına ve sürecin vergi yönetimince an ve an takip edilmesine katkı sağlanmaktadır.

- Riskli İade Takip ve Analiz Programı (RİTAP); KDV iadelerinde etkinliğin

artırılması ve haksız iadenin önüne geçilmesi için veri ambarındaki bilgiler sayesinde KDV iade taleplerinin izlenerek raporlanmasına, KDV iade taleplerinin doğruluğu konusunda belirlenmiş kriterler yardımıyla analizlerin yapılmasına imkan veren risk analiz ve denetim sistemidir.

- KDV İadesi Makro Analiz Raporu (MAR); İade talep eden mükellefler

hakkında verilen beyannameler, bildirimler ile diğer kurumlardan edinilen bilgiler ışığında ulaşılan sonuçların vergi dairesi ile paylaşılmasını sağlayan bir sistemdir.

- Sahte Belge Risk Analiz Programı (SARP); sahte fatura düzenleme fiilini

işleyenler için belirlenmiş olan risk kriterleri sayesinde sayısal ölçüm yöntemi kullanılarak riski yüksek görülen ve algoritmanın dışına çıkan mükelleflerin incelenmesine yönelik bir programdır. Programın tespit ettiği riskli mükellefler vergi dairesi çalışanlarınca değerlendirildikten sonra hakkında incelene yapılması için Vergi Denetim Kurulu Başkanlığına sevk edilmektedir. 2010 yılından 31.12.2018 tarihine kadar programın ürettiği ve Vergi Denetim Kurulu Başkanlığına gönderdiği iş emri sayısı 51.050’dir.

- Özel Esas (ÖZES) Uygulama Sistemi; Vergi dairesi özelinde kod

uygulaması olarak da bilinen Özel esaslar sistemi, mükelleflerin her türlü iade talebinde riskli mükellef olarak değerlendirilen ancak iadenin alınmasında teminat yöntemini şart koşan bir uygulama sistemidir. Özel esaslara mükelleflerin girebilmesi için hakkında sahte belge düzenleme tespiti, sahte belge düzenleme raporu, sahte belge kullanma adresinde bulunamama gibi bir dizi kıstas bulunmaktadır. Özel esaslar uygulamasından çıkmak veya genel esaslara dönmek için yapılması gerekenler ise KDV genel uygulama tebliğinde genel esaslara dönüşün her bir kritere göre durumu açıklanmıştır.

- ÖTV İadesi Risk Analizi Sistemi (ÖTVİRA Projesi); Yazılım çalışmalarının

iadesine yönelik takip edilen bir yazılım programdır. Bu yazılım programı ile mevzuat değişikliklerine uyumun sağlanması, veri ambarının etkin kullanılması, mükellef, ürün veya sektör hakkındaki analizler ve raporlamaların oluşturulması, iade işlemlerinde her iki taraf açısından iade sürecinin geliştirilmesi, ÖTV işlemlerinde bir standart getirilmesi ve hatalara sebebiyet vermeden işlemlerin sonuçlandırılması amacı güdülmektedir (GİB, 2018: 89-92)

VDK’nın kurulmasıyla birlikte denetimlerin artık risk odaklı bir yapıya dönüştürüldüğü görülmektedir. İlk etapta vergi denetiminde çok düşük bir oranda risk analizi uygulanırken, 2018 yılı sonu itibariyle risk analiz çalışmaları kapsamında 22.664 mükellef incelemeye sevk edilmiştir. Ayrıca risk analiz çalışmalarında 4.494 mükellef analize tabi tutulmuş, 28.323 risk unsuru değerlendirilmiş ve inceleme çalışmalarında kullanılmak üzere raporlanmıştır. (VDK, 2018: 56, 57).

3.4.3.2. Sahte Belge Düzenleme ve Kullanma Risk Unsurları ile