a. 1307 (1889/1890) Yılı Resmi Daireler ve Memurları aa. Ma'muratü'l-Aziz Vilayeti Valisi
Ali Beyefendi Hazretleri (Ula, Mecidi 2, Osmani 4)
ab. Malatya Sancağı
Mutasarrıf Muhammed Ali Paşa (Mir-i Miran) Naib Hacı Ali Rıza Efendi (Bursa Müderrisi) Müftü Hacı Ahmed Efendi (Bursa Müderrisi) Muhasebeci Necib Bey (Mütemayiz)
Tahrirat Muhammed Celaleddin Bey (Salise)
65 A. Işık, a.g.e., s. 171.
42 ac. Meclis-i İdare
Reis Mutasarrıflı Azayı Tabiiye
Naib Efendi Müftü Efendi
Muhasebeci Efendi Tahrirat Kâtibi
aç. Azayı Müntehibe Hacı Abdullah Efendi (Salise) Hacı Mustafa Efendi
Ador Ağa
Başkâtip Hacı Osman Efendi (Salise) Kâtib-i Sani Abdullah Efendi
ad. Tahrirat Kalemi
Müdür Muhammed Celaleddin Bey Müsevvid-i Evvel Asım Efendi Müsevvid-i Sani Burhaneddin Efendi Mübeyyiz-i Evvel İbrahim Efendi Mübeyyiz Hilmi Efendi
Mübeyyiz Kasım Efendi
Mukayyid-ı Evvel Hacı İbrahim Efendi Mukayyid-ı Sani Hacı Efendi
43 af. Muhasebe Kalemi
Muhasebeci Necib Bey Başkâtip İbrahim Efendi
Mesalih-i Cariye Mahmud Efendi Varidat Mukayyidi Muhammed Efendi Varidat Mukayyidi Sani Mustafa Efendi Mesarifat Mukayyidi Hafız Osman Efendi Sandık Emini Bedros Efendi
ag. Hukuk Dairesi Reis Hacı Ali Rıza Efendi Aza Osman Efendi Aza Serkis Efendi
Mülazım Abdullah Efendi Başkâtip Ahmed Efendi
Zabıt Kâtibi Hacı Hüseyin Efendi Müdde-i Umumi Muavini İbrahim Bey
ağ. Ceza Dairesi
Reis Mustafa Sabri Efendi (Müderris) Aza Hacı Cafer Efendi
Aza Kirkor Aga
Zabıt Kâtibi Napolyon Efendi
44 ah. Defter-i Hakani Dairesi
Memuru Süleyman Safa Efendi Baş Kâtip Mustafa Efendi Kâtib-i Sani Ahnıed Efendi Tapu Kâtibi Hacı Bekir Efendi
aı. Mea Tahrir ve Vergi Dairesi Memuru Abdullah Şükrü Efendi Merkez Vergi Kâtibi Abdullan Efendi İzolu Vergi Kâtibi Bekir Efendi
Baliyan ve Etraf Şehir Vergi Kâtibbekire Efendi Defterci Ahmed Efendi
ai. Evkaf Dairesi
Müdürü Emin Efendi (Salise) Kâtibi Vaiz Efendi
aj. İcra Dairesi
İcra Memuru Hacı Bekir Efendi Mükavelat Muharriri Abdullah Efendi İcra Mübaşiri Hüseyin Ağa
Diğeri Muhammed Ağa
45 ak. Şeriyye Dairesi
Başkâtip Hacı Muhammed Efendi
Muavini Azize Efendi Diğeri Hacı Bekir Efendi Diğeri Hasan Efendi
al. Belediye Dairesi Reis Ali Bey
Aza Osman Efendi Aza Hacı Ahmed Efendi Aza Serkis Ağa
Aza Karabet Ağa
Tabiib Aleksiyan Pavli Efendi (Salise) Kâtip Kadir Efendi
Sandık Emini Serkis Efendi
am. Telgraf ve Posta Dairesi Müdür Ömer Şazi Efendi
Muhabere Ser Memuru Fikri Efendi Diğeri Galib Efendi
an. Düyun-u Umumiye Dairesi Memuru Abdulkadir Efendi Kâtip Şefik Efendi
46 ao. Reji Dairesi
Müdür Galib Bey
Muhasebeci Yakub Efendi
aö. Hapishanesi Müdürü Hüseyin Efendi Kâtip Ömer Efendi
ap. İzoli Müdürü Muhammed Emin Efendi
b. 1310 (1892/1893) Yılı Resmi Daireler ve Memurları ba. Ma'muratü'l-Aziz Vilayeti Valisi
Muhammed Enis Paşa (Rumeli Beylerbeyi, Osmani 2, Mecidi 2)
bb. Malatya Sancağı
Mutasarrıf Muhammed Emin Efendi (Ula Sanisi, Mecidi 4) Naib Hasan Rüşdü Efendi
Müftü Hacı Ahmed Efendi Muhasebeci Osman Rauf Efendi Tahrirat Müdürü Süleyman Bey (Rabia)
47 bc. Meclis-i İdare-i Liva Aza-yı Tabiiye
Naib Efendi Müftü Efendi Muhasebeci Efendi
bç. Tahrirat Müdürü
Ermeni Katolik Marhasi Mihail Efendi
bd. Aza-yı Müntehibe Hacı Abdullah Efendi (Salise) Muhammed Ağa
Osib Ağa
Ohannes Efendi
Başkâtip Hacı Osman Efendi (Salise) Kâtib-i Sani Kasım Efendi
be. Tahrirat Kalemi
Müsevvid-i Evvel Burhaneddin Efendi (Salise) Mübeyyiz Abdulvahab Efendi
Süleyman Efendi
Müsevvid-i Sani İbrahim Efendi Abdulvahab Efendi
Evrak Mukayyidi Hacı İbrahim Efendi
48 bf. Muhasebe Kalemi
Başkâtip İbrahim Efendi
Varidat Mukayyidi Muhammed Efendi Diğeri Ahmed Efendi
Yevmiye Mukayyidi Hacı Hüseyin Efendi
Mesalih-i Cariye Kâtibi Mahmud Efendi Refiki Faik Efendi
Mesarifat Mukayyidi Hafız Efendi Sandık Emini Ohannes Efendi
bg. Bidayet Mahkemesi Reis-i Evvel Hasan Rüşdü Efendi Reis-i Sani Sami Efendi (Müderris) Müdde-i Umumi Muavini Mustafa Efendi Müstantık Muhammed Şerif Efendi Aza Abdullah Efendi
Aza Abdurrauf Efendi Agob Efendi Ohannes Efendi
Aza Mülazımı Hüseyin Hami Efendi Başkâtip Hamdi Efendi (Salise) Şer'iyye Kâtibi Abdullah Efendi Diğeri Abdullah Efendi
Mukavelat Muharriri Hacı Ahmed Efendi
49 Mübaşir Hasan Ağa
Aza Abdurrauf Efendi Ohannes Efendi
Zabıt Kâtibi Napolyon Efendi (Salise) Zabıt Kâtibi Mustafa Efendi
Refiki Aziz Efendi İcra Memuru Bekir Sıdkı Mahzer Cuma Ağa Diğeri Muhammed Ağa
bğ. Defter-i Hakani Kalemi Memuru Süleyman Safi Efendi Başkâtip Mustafa Efendi
Kâtib-i Sani Hacı Ahmed Efendi Tapu Kâtibi Hacı Bekir Efendi
Vergi Memuru Abdullah Efendi Merkez Vergi Kâtibi Abdullah Efendi İzolu Vergi Kâtibi Bekir Efendi Balban Vergi Kâtibi Bekir Efendi Defterci Ahmed Ağa
bh. Belediye Dairesi Reis Hacı İbrahim Efendi
50 Tabib Marfu Efendi
Aza Osman Efendi Aza Kasım Ağa
Aza Estefan Efendi Aza Artin Efendi Kâtip Abdulkadir Efendi
Sandık Emini Muhyiddin Efendi Müfettiş Osman Efendi
Çavuş Muhammed Ağa Hasan Ağa
Çavuş Muhammed Ağa
bı. Nüfus Dairesi Memuru Halil Efendi Kâtibi Tevfik Efendi
bi. Evkaf Dairesi Memuru Ali Rıza Efendi Kâtibi Vaiz Efendi
bj. Bank Şubesi
Reis Hacı Muhammed Efendi Şube Memuru Abdullah Efendi Kâtibi Halil Efendi
51 bk.Telgraf ve Posta
Müdür Amil Bey
Muhabere Memuru Fikri Efendi Diğeri Galib Efendi
bl. Reji Dairesi Müdür İbrahim Efendi
Muhasebeci Abdulmesih Efendi Muhafaza Memuru Zıya Bey Kâtip Ahmed Efendi
bm. Düyun-u Umumiye Memuru Hasan Bey
bn. Polis Dairesi
Komiser Şevki Efendi (Mecidi 5) Polis Hakkı Efendi
Hurşid Efendi
bo. İzoli Nahiyesi Müdür Cebrail Efendi Kâtibi Hasan Efendi
52 c. 1312 (1894/1895) Yılı Resmi Daireler ve Memurları
ca. Ma'muratü'l-Aziz Vilayeti Valisi
Muhammed Enis Paşa (Rumeli Beylerbeyi, Osmani 2, Mecidi 2)
cb. Malatya Sancağı Mutasarrıf Ahmed Sabit Paşa (Mir-i Miran)
Naib Abdulhalim Hilmi Efendi (İzmir Paye-i Mücerredi) Müftü Hacı Ahmed Efendi
Muhasebeci Vekili İbrahim Efendi
Tahrirat Müdürü Ali Muhlis Efendi (Salise)
cc. Meclis-i İdare-i Liva Aza-yı Tabiiye Naib Efendi
Müftü Efendi
Muhasebeci Efendi
Ermeni Katalik Murahhası Mihail Efendi (Mecidi 3) Başkâtib Burhaneddin Efendi (Salise)
cç. Aza-yı Müntehibe Ahmed Efendi
Muhammed Ağa Usib Ağa
Kâtib-i Sani Kasım Efendi
53 cd. Tahrirat Kalemi
Müsevvid-i Evvel Hacı Osman Efendi Mübeyyiz-i Evvel Hacı Abdulvahab Efendi Mübeyyiz-i Evvel İbrahim Efendi
Müsevvid-i Sani ibrahim Efendi Mübeyyiz Süleyman Efendi Mübeyyiz Mahmud Efendi
ce. Evrak Kalemi
Memur Hacı İbrahim Efendi Muavini Battal Hakkı Efendi
cf. Muhasebe Kalemi Başkâtib İbrahim Efendi
Varidat Mukayyidi Muhammed Efendi Diğeri Ahmed Efendi
Yevmiye Mukayyidi Hacı Hasan Efendi
Mesalih-i Cariye Kâtibi Mahmud Efendi Refiki Faik Efendi
Musarifat Mukayyidi Hafız Efendi Sandık Emini Ohannes Efendi
54 cg. Bidayet Mahkemesi
Reis-i Evvel Abdulhalim Hilmi Efendi Müdde'i Umumi Muavini Mustafa Efendi
Aza Re'fet Efendi
Aza Kılınciyan Mededya Ağa Aza Mülazimi Mustafa Efendi Başkâtib Ahmed Efendi (Saniye) Şer'iyye Kâtibi Ahmed Abdullah Efendi
Refiki Aziz Efendi
Mukavelat Muharriri Hacı Ahmed Efendi Mübaşir Hasan Ağa
Ceza Reisi Ebu's Suud Efendi Müstandık Muhammed Eşref Efendi
Aza Abdurrauf Efendi Aza Ohannes Efendi
Zabıt Kâtibi Abdulkadir Efendi Zabıt Kâtibi Tevfik Efendi Zabıt Kâtibi Ali Osman Efendi İcra Memuru Bekir Efendi Mahzer Cuma Ağa Diğeri Muhammed Ağa
55 cğ. Defter-i Hakani Kalemi
Memuru Süleyman Safi Efendi Kâtib-i Sani Hacı Ahmed Efendi
Vergi Memuru Abdullah Efendi İzoli Vergi Kâtibi Bekir Efendi Defterci Ahmed Ağa
Başkâtib Mustafa Efendi Tapu Ketibi Hacı Bekir Efendi
Merkez Vergi Kâtibi Muhammed Efendi Balban Vergi Kâtibi Bekir Efendi
ch. Belediye Dairesi Reis Ali Beyefendi Tabib Penayut Efendi Aza Osman Efendi Aza Kasım Ağa Aza Estefan Ağa Aza Artin Ağa
Kâtib Abdulkadir Efendi
Sandık Emini Muhyiddin Efendi Müfettiş İbrahim Efendi
Çavuş Muhammed Ağa Çavuş Muhammed Ağa Hüseyin Ağa
56 cı. Nüfus İdaresi
Memuru Tevfik Efendi Kâtibi Sadık Efendi
ci. Evkaf Dairesi
Müdürü Mustafa Fehmi Bey Kâtibi Vaiz Efendi
cj. Bank Şubesi
Reis Hacı Muhammed Efendi Şube Memuru Abdullah Efendi Kâtibi Hacı Bekir Efendi
ck. Telgraf ve Posta Müdürü Vehbi Efendi
Muhabere Memuru Fikri Efendi Diğeri Galib Efendi
cl. Reji Dairesi Müdürü Galib Efendi
Muhasebeci Abdulmesih Efendi Muhafaza Memuru Ziya Bey Kâtib Ahmed Efendi
57 cm.Düyun-u Umumiyi Memuru
Ömer Efendi
cn. Polis Dairesi
Komiser Şevki Efendi (Mecidiye 5) Polis Hakkı Efendi
Polis Şeyid Efendi (Hamişe)
co. İzoli Nahiyesi Müdür Reşid Efendi Kâtibi Hasan Efendi66
66 Süleyman Yapıcı, Osmanlı Vilayet Sâlnâmelerinde Malatya (1869-1908), İstanbul 2014, s.190-198.
58 C. MALATYA MERKEZ, NAHİYE VE KÖYLERİNİN NÜFUSU
Mahalle-Nahiye
59
60
61
62
63
64
65
66
D. 1312 (1894/1895) TARİHLİ SÂLNÂMEYE GÖRE MALATYA MAHALLELERİ
Osmanlı salnamelerinde Malatya mahalleleri ile ilgili özel bir bölüm bulunmamaktadır.
Özellikle hicrî 1312 tarihli salnamenin ikinci bölümü olan nüfus nezareti bölümünün değişik
67 7. Büyük Hüseyin Mahallesi
8. Büyük Mustafa Paşa Mahallesi
9. Carmuzi Mahallesi 10. Cevherzâde Mahallesi 11. Cızoğlu Mahallesi 12. Çerik Pınar Mahallesi 13. Çilesiz Mahallesi 14. Dabağhane Mahallesi 15. Eskişehir Mahallesi 16. Ferhadiye Mahallesi 17. Halafettin Mahallesi 18. Hamidiye Mahallesi 19. Hayroğlu Mahallesi
20. Hidayet Mahallesi 21. İlyas Mahallesi 22. İskender Mahallesi 23. İzzetiye Mahallesi 24. Kalemkâr Mahallesi
25. Kara (?) Mahallesi 26. Karahan Mahallesi 27. Kargaoğlu Mahallesi 28. Kernek Mahallesi 29. Koyunoğlu Mahallesi
68 30. Köşebaşı Mahallesi
31. Küçük Hüseyin Bey Mahallesi 32. Molla Kasım Mahallesi
33. Nuriye Mahallesi 34. Ordu Mahallesi 35. Pınarbaşı Mahallesi 36. Recepoğlu mahallesi 37. Samanlıoğlu Mahallesi
38. Sancaktar Mahallesi 39. Saray Mahallesi 40. Sarıcıoğlu mahallesi 41. Şakir Paşa Mahallesi 42. Şeyh Bayram Mahallesi 43. Şuşak Mahallesi
44. Tecde Mahallesi 45. Tekmazar Mahallesi 46. Terhan Mahallesi 47. Topbaş Mahallesi 48. Zaviye Mahallesi
b. Müslüman ve Gayr-i Müslim Nüfusun Birlikte Yaşadığı Mahalleler 1. Bendbaşı Mahallesi
2. Çarşıbaşı mahallesi 3. Çukurdere Mahallesi
69 4. Eskişehir Alacakapı Mahallesi
5. Hacı Abdizâde Mahallesi
6. Haraze (Hareze) Mahallesi 7. Kavaklıbağ Mahallesi
8. Küçük Mustafa Paşa Mahallesi
9. Niyazi Mahallesi
10. Şifa (Şifahiye) Mahallesi 11. Yeni Hamam Mahallesi
c. Gayr-i Müslim Nüfusun Yaşadığı Mahalleler 1. Cırcır Köşe Mahallesi
2. Çatalbend Mahallesi 3. Çavuşoğlu Mahallesi 4. Çekmeler Mahallesi 5. Çıtak Mahallesi 6. Çorbacılar Mahallesi 7. Kızıl Kemişin Mahallesi 8. Köksoku Mahallesi 9. Metaver Mahallesi 10. Nerhan Mahallesi 11. Salköprü Mahallesi 12. Sandiriz Mahallesi 13. TekÇeşme Mahallesi 14. Zamkuc Mahallesi68
68 S. Yapıcı, a.g.e., İstanbul 2014, s.77, vd
70 IV. BÖLÜM
MALATYA’NIN SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU A. AİLE (DEMOGRAFİK YAPI VE ÇOKEŞLİLİK)
Evrensel bir olay olarak aile, Osmanlı toplumunda bazı farklılıklara sahiptir. Bu farklılık büyük ölçüde İslâmiyet tarafından belirlenmiştir. Kur’an ve hadislerde aile hayatına ve kadına verilen yer İslâm’ın aileyi toplum yapısının temeli kabul ettiğinin bir göstergesidir.69
Malatya şeriyye sicilinde doğrudan aile kurumu ile ilgili bir hüküm olmamasına rağmen, veraset, vekalet, boşanma, mihir, vâsi tayinleri dolaylı olarak bize Osmanlı aile hayatı ile ilgili bilgi vermektedir. Bu konulara çalışmamızın devamında yer vereceğiz.
Osmanlı aile hayatındaki önemli bir husus, ailenin demografik yapısıdır. Yine sicilde Osmanlı ailesinin demografik yapısı ile ilgili doğrudan bilgi verilmezken dolaylı olarak aile üyelerinin sayısına ulaşmak mümkündür. Zira vefat eden anne ya da babanın terekesi doğrudan eğer aile çocuksuz70 değilse çocuklarına intikal etmektedir. İşte bu intikal vasıtasıyla biz aile üyelerinin sayısına ulaşabiliriz.
Mesela; 118 no’lu belgede vefat eden Mehmet kızı Fatma’nın veraseti kocası Bekir’e kızı Hanım ve oğlu Bekir’e geçmiştir. Kesin olmamakla beraber diyebiliriz ki bu aile anne, baba ve iki çocuktan oluşan dört kişilik bir çekirdek ailedir. Bunun gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür.
69 Ahmet Tabakoğlu, “Osmanlı Toplumunda Aile”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi I, Ankara 1992, s.92.
70 Malatya Şer’îyye sicili 7749 no: 170 ve 351 (adı geçen iki belge çocuksuz vefat eden kişinin verasetinin kime intikal ettiği hakkında bilgi vermektedir.)
71
71
Grafik 5: Ailenin Demografik Yapısı
Tabloda Söz Konusu Olan Belgeler Ve Aile Mevcudu: 118/4, 144/4, 145/5, 158/3, 172/4, 173/3, 175/6, 188/8, 205/7, 215/3, 240/5, 241/3, 248/6, 250/3, 256/4, 270/5, 272/5, 275/4, 278/5, 281/4, 298/4, 299/3, 301/3, 302/5, 304/6, 316/5, 317/5, 321/5, 326/6, 338/4, 357/3
Tablodan da anlaşılacağı üzere aile üyelerinin sayısı anne ve baba ile birlikte en az 3, en çok 8’dir. Bunun yanında aileler genellikle 3,4 ya da 5 mevcutludur.
Yine tereke kayıtlarından vefat eden erkeğin tek eşli ya da çok eşli olduğunu ulaşmak mümkündür. Eldeki veriler kesin olmamakla birlikte erkeklerin genellikle tek eşli olduğu bilgisine ulaşılmaktadır. Zira tereke intikali sırasında sadece bir zevceye yani eşe taksimatın yapıldığı görülmektedir. İslam hukuku ve İslam hukukunu benimseyen Osmanlı hukukunda mirasta eşler de hak sahibidir. Bu bilgiden de anlaşılacağı üzere taksimat sırasında ikinci bir eş adına hiçbir şekilde rastlanmaması Osmanlı erkeğinin tek eşli olduğu bilgisini doğrulamaktadır.72 Belgede zımmî veraseti az olmasına rağmen yansıyan davaların hiç birinde çok eşli zımmî erkeğe de
71 Tablodaki veriler vefat eden anne ya da baba da mevcuda katılarak, gayrimüslim aileler dahil edilerek ve anne-baba ve çocuk sayısının kesin olduğu hükümler dikkate alınarak oluşturulmuştur.
72 Malatya Şer’îyye Sicili 7749 no: 144, 158, 173, 175, 205, 215, 241, 248, 272, 275, 281, 298, 299, 302, 304, 317, 326, 357.
0 1 2 3 4 5 6 7 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
72 rastlanmamıştır.73 Bizim incelemiş olduğumuz tereke kayıtlarında hiçbir çok eşlilik örneğine rastlanmamasına rağmen Osmanlı devletinde tereke defterleri üzerinde yapılan çalışmalar neticesinde çok eşlilik oranının % 5 ile 12 arasında olduğu tespit edilmiştir.74
B. MEHR
Kadının, nikah akdi ile hak sahibi olduğu mal yerine kullanılan bir tabirdir.
Mehre; sadak, nihle, alâik, fariza, sadaka, atiye de denir.75 Mehrin değeri on dirhem gümüşten az olamaz. On dirhem gümüş, beş gram altına denk gelir. Mehr, evliliğin neticesi değil şartıdır. Mehr, miktarın önce tespit edilip edilmemesi bakımından ikiye ayrılır:
Mehr-i müsemmâ; tarafların evlilik öncesinde konuşup üzerinde anlaştıkları miktardır.
Mehr-i misl; taraflar arasında miktarı önceden konuşulmamış, nikâhtan sonra da bir biktar üzerine anlaşmadılarsa kadına verilen mehrdir.
Mehr, veriliş zamanına göre de ikiye ayrılır:
Mehr-i muâccel; mehrin tamamı ya da bir kısmı peşin verilmesinin kararlaştırılmasıdır.
Mehr-i müeccel; mehrin tamamı ya da bir kısmının verilmesinin sonra verilmesinin kararlaştırılmasıdır.76
İslâm hukuku mehr konusunu evlenen kız lehine düzenlemiştir. Bu para ve mal üzerinde kız babası, erkek kardeşi ya da vasî yakın akrabalarının tasarrufunu önleyecek hükümler getirilmiştir.77 Bundan başka Orta Anadolu Bölgesinde bir evlenmeye karar verildiğinde, kız tarafında damat adayının “namzetlik akçesi” veya mehr adı altında bir
73 Malatya Şer’îyye Sicili 7749 no: 145, 188, 256.
74Geniş bilgi için bkz. Ömer Demirel, Adnan Gürbüz, Muhittin Taş, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi I, Ankara 1992, s.102, Ahmet Tabakoğlu, “Osmanlı Toplumunda Aile”,Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi I, Ankara 1992, s.93, İbrahim Ethem Çakır, “Osmanlı Toplumunda Eş ve Çocuk Sayısı, Statü, Servet: 1671-1678 Sofya Örneği”, OTAM 31/Bahar 2012, s.49. (41-60)
75 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, İstanbul 1983, s.443.
76 Ekrem Buğra Ekinci, Osmanlı Hukuku, İstanbul 2008, s.449.
77 İlber Ortaylı, “Osmanlı Ali hukukunda gelenek, Şeriât ve Örf”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi II, s. 459.
73 para ödediği görülür. Fakat İslâmî mehr hükümleri ile uyuşmayan bu uygulamanın nedeni, iktisadîdir ve bir çok ziraî geleneksel toplumlarda görülür.78
Osmanlı aile hukukunun önemli bir parçası olan mehr konusunda Malatya Şeriyye sicilinde pek çok örneğine rastlamak mümkündür. Mehr miktarının sicile yansımaları evlilik akdinin gerçekleşmesi ile değil daha ziyade bu akdin bozulması yani boşanma iledir. Bu tür belgelerde genellikle kadın, vekili aracılığı ile ya da doğrudan kendisi mehrini kocasından talep etmektedir. Mehrin miktarı; ailenin ekonomik durumu ile doğrudan ilgilidir. Bu ekonomik durum bazen mahalleden mahalleye bile değişmiştir. Ama bunu tespit etmek ve mahalleler arasında bir ortalamaya sahip olmak için elimizde yeterli belge mevcut değildir.
Mehr miktarlarına birkaç örnek verecek olursak;
Belge 128’de Mustafa kızı Zehra, kendisini boşayan kocası Ali oğlu Abdulkadir’den 1200 kuruş,
Belge 168’de Kantarcı Hüseyin kızı Ümmühan, boşandığı kocası Babazade Yahya oğlu İbrahim’den 3060 kuruş talep etmiştir.
79
Grafik 6: Mehr Miktar
78 İ. Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul 2001, s.65.
79 Malatya Şer’îyye sicili 7749, no: 128, 168, 173, 191, 192, 229, 257, 288, 290, 330, 337 0
500 1000 1500 2000 2500 3000 3500
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
74 Tablodan da anlaşılacağı üzere kuruş üzerinden değer verilen mehr miktarları 300 ile 3000 kuruş arasındadır. Bundan başka bazen mehr olarak eşya da talep edilmiştir.80 En yüksek mehr miktarı akçe üzerinden değer verilen 50.000 akçelik mehr talebidir.81 Boşanan ya da kocası tarafından boşanan kadın, eski kocasından mehrin yanında nafaka, süknâ ve kisve talebinde de bulunmuştur.
C. NAFAKA
İnsanın yaşayabilmesi için lazım olan şey demektir. Bu da, taam (yiyecek), kisve(giyecek), süknâ (ev) dir. Bu masraflar, şehrin adetlerine, piyasaya, akraba ve arkadaşlara göre ayarlanabilir. Koca karısına; baba, baliğ olmamış çocuklarına ya da sakat oğlu ve evlenmemiş kzına; çocuk, fakir anne ve babasına nafaka vermek durumundadır.82
Malatya şeriyye sicilinde karşımıza genellikle çıkan durum yaygın olarak boşanan kadının çocukları için eski kocasından nafaka talep etmesidir. Bu talep genellikle günlük yevmiye şeklindedir83. Kadın nafaka olarak paranın yanında eşya ve elbise talebinde de bulunur.84 Bazen kocası uzak bir yere gidip uzun süre gelmeyen kadın kocasının akrabalarından nafaka talebinde bulunur.85 Bazen de kadın kocasından nafakasını senelik taksit olarak alır.86
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi nafaka talebi genellikle kadının kendisini boşayan kocasından talebidir. Nafaka, boşanma neticesinde talep edildiği için bu gibi belgelerde nafaka miktarı ile ilgili bir hükme varamıyoruz. Kadın bu nafakayı ya kendi için ya da çocukları için talep etmektedir. Bunun dışında belgemizde fakire, anne-babaya ya da akrabaya verilen nafaka örneğine rastlanmamıştır.
80 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 201.
81 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 352.
82 E. B. Ekinci, a.g.e, s.450.
83 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 185.
84 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 127, 140, 148, 177, 185, 192, 201, 229, 332.
85 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 127.
86 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 128.
75 Ç. TALÂK
Sözlük anlamı nikâhı belli sözlerden biri ile hal’en ve mal’en kaldırmak, bozmak87 anlamına gelen talâk kısaca boşamak, boşanmak demektir.
Talâk türlerinin başlıcaları şunlardır:
Talâk-ı bâin; nikah aktini hemen bitiren talâktır.
Talâk-ı ric’î; kadının hiddeti içinde kocanın vazgeçme hakkı olan talâktır.
Talâk-ı selâse; üç talâkla bozulan evlilik akdidir.
İlk iki talâkta tekrar evlenmek mümkün iken üçüncü talâkta eski eşlerin birbiri ile tekrar evlenmeleri için kadının tekrar başka biri ile evlenip boşanması gerekir.88
İslâm aile hukukundaki talâk çeşitlerinden biri de “muhalaa” veya “hul” denilen tarafların anlaşarak evliliklerine son vermesidir. Bu tür boşanmalarda eşi ile anlaşamayan kadın, eşinin boşanma yoluna gitmemesi üzerine kendisi için çekilmez olan evliliği sonlandırır. Bu boşanma ile kadın mihrinden ve nafakadan vazgeçer.89 Malatya şeriyye sicilinde talâkın yaygın biçimi olarak bu türe rastlanır. Bunun sebebi belki de erkeğin kadını evlilikten bıktırıp boşanmanın maddî külfetinden kurtulmaktır.
Talâk hükümlerinde geçen “aramızda hüsn-ü muaşeret olmamağla” gibi ibareler bunu doğrular niteliktedir. Çünkü bu ibareyi kullanan kadın boşanma talebinde bulunmuştur.
Yine de buna tam anlamı ile “hul” demek doğru olmayabilir zira bu ibareden sonra başka bir talâk yolu ile boşanıp kadının nafaka ya da mihrini aldığı görülür.90 Belge 185’de adı geçen kadın Amine aralarında hüsn-ü muaşeret olmadığı gerekçesi ile boşanmış ama buna rağmen kocasından 624 kuruşu aldığı görülür.
Kısaca diyebiliriz ki kadın ister kendi talep etsin isterse kocası tarafından talep edilsin boşanan kadın sonrasında hayatını idâme ettirmek ve çocuklarının nafakasını sağlamak için İslâm hukukunu sağlamış olduğu fayda neticesinde talâk neticesinde mağdur olmamıştır.91
87 Mehmet Zeki Pakalın, a.g.e III, s. 389.
88 M. Z. Pakalın, a.g.e III, s. 390.
89 Gül Akyılmaz, “Osmanlı Hukukunda Kadın”, Türkler X, Ankara 2002, s.369.
90 Malatya Şer’îyye sicili 7749, no; 185.
91 Malatya Şer’îyye Sicili 7749, no: 168, 192, 222, 229, 230, 235, 245, 257, 330.
76 D. VERASET
Ölen kişinin terekesinden kalan malların taksimâtına denir. Tereke taksimi önce farz sahipleri denen on iki kişiye (zevc, zevce, baba, dede, kız, oğlun kızı, anne, nine, anne-baba kız kardeş, baba bir kızkardeş, anne bir kardeş) verilen mal haklarıdır.92
Malatya şeriyye siciline verasetler genellikle ilam olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunun dışında ölen kişinin malından hak talebinde bulunan kişilerin sunduğu hüccetler de söz konusudur. Ölen kişi ardından borç bıraktığı takdirde borç sahibi bunu kişinin terekesinden talep edebilir. Bunlar genellikle terekeden alacak davası olarak karşımıza çıkmaktadır. İster Müslim, ister gayrimüslim, ister kadın isterse erkek olsun her kesimden halk mahkemeye gelip veraset davası ya da talebinde bulunabilirdi. Buna rağmen daha çok Müslüman erkeklerin veraset davası için başvurdukları görülmektedir.
Grafik 7: Veraset davalarının milletlere ve cinsiyete göre dağılımı
Kadın Veraseti: 118, 172, 224, 338, 341, 363.
Erkek Veraseti: 123, 130, 144, 145, 152, 158, 170, 173, 175, 183, 184, 188, 199, 204, 205, 207, 215, 216, 217, 218, 220, 234, 237, 239, 240, 241, 248, 250, 256, 266, 270, 272, 273, 275, 278, 281, 285, 287, 298, 299, 301, 302, 304, 314, 316, 317, 322, 325, 326, 327, 328, 329, 335, 340, 351, 360, 369.
Müslüman Kadın Veraseti: 118, 172, 224, 316, 338, 341, 363.
77 Müslüman Erkek Veraseti: 123, 130, 144, 1152, 158, 170, 173, 175, 183, 204, 205, 207, 215, 216, 217, 218, 220, 234, 237, 239, 240, 241, 248, 250, 266, 270, 272, 273, 275, 278, 281, 285, 287, 298, 299, 301, 302, 304, 314, 316, 317, 325, 326, 327, 328, 329, 335, 340, 351, 360, 369.
Zımmî Kadın Veraseti: -
Zımmî Erkek Veraseti: 145, 184, 188, 199, 256,
Tablodan da görüleceği üzere veraset davalarının çoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır. Erkeklerin açmış olduğu toplamda 57 davanın sadece 5 tanesini zımmîler erkekler oluşturmaktadır. Bunun yanında kadın varislerin açtığı davaların tümünü Müslüman kadınlar oluşturmaktadır.
E. VEKALET
Sözlükte vekillik, başkasının yerine iş görmeye memur olma, birinin yerine
Sözlükte vekillik, başkasının yerine iş görmeye memur olma, birinin yerine