Resimli Dünya

Bol resimli ve karikatürlü bir çocuk dergisi olan Resimli Dünya’nın ilk sayısı 4 Kânun-ı Evvel 1340 / 4 Aralık 1924’te ve Orhan Seyfi [Orhon] yönetiminde yayınlanmış. Bu sayının fıkralar ve dünyadan haberler bir yana bırakıldığında dikkati çeken tek tarafı “Selim Sırrı Bey Futbol Hakkında Bize Neler Söyledi” başlıklı röportaj. “Seri müsabakaların hepsini kazananlar arasında çekilen kurada birinciye de bir bisiklet vaat ediliyor. Doktor Hafız Cemal [Lokmanhekim] de “Her Hafta On Sıhhî Nasihat” köşesiyle yazarlar arasında yerini alıyor.

Resimli Dünya’nın bilhassa kapak resimleri çok güzel. İlerleyen sayılarda uzun hikâyeler sayfalan doldurmaya başlıyor. Bu arada “Her mektepli Resimli Dünya okumalıdır.” ya da “Resimli Dünya gençlerin en iyi arkadaşıdır.” gibi sloganlar sayfalara serpiştiriliyor. Çocuklara Kare Bulmaca’nın sorulduğu yirminci sayıda (16 Nisan 1341/ 16 Nisan 1925) şu duyuru var:

“Resimli Dünya yirmi ikinci nüshasından itibaren büyük şekilde mükemmel bir halk gazetesi olarak intişara başlıyor! Şimdiye kadar yalnız küçüklerimiz için mümkün olduğu kadar mütenevvi ve faideli bir çocuk gazetesi olarak neşrettiğimiz Resimli Dünya’yı her taraftan izhar edilen rağbet üzerine herkesin merakla ve istifade ile okuyabileceği bir şekle sokuyoruz.” Gerçekten de yirmi birinci sayıda (23 Nisan 1341 / 23 Nisan 1925) bu konuda daha teferruatlı bilgi veriliyor ve Resimli Dünya bir çocuk dergisi olarak yayını noktalıyor.

Derginin kapağında şu tanıtıcı bilgiler yer almaktadır:

(Haftalık fennî, edebî, terbiyevî, mizahî çocuk gazetesi/ Perşembe günleri neşrolunur / İdarehanesi: Babıali Caddesinde, Reşit Efendi Hanında daire-i mahsusa / Telefon : İstanbul: 3042 / Fiyatı her yerde beş kuruştur/ Abone Şartları: Seneliği 250, altı aylığı 125 kuruştur. Memâlik-i ecnebiyye için seneliği 500, altı aylık 250 kuruştur / Müdir-i Mesul: Orhan Seyfi/ Cumhuriyet Matbaası / İstanbul/ 1340-1924)

3.1.6. Sevimli Mecmua

İlk sayısı 1 Kânun-ı Sâni 1341/1 Ocak 1925’de yayınlanan Sevimli Mecmua amacını, Başmuharrir Sabiha Zekeriya[Sertel]’in kaleminden çıktığı anlaşılan şu cümlelerle açıklıyor: “Sevimli Mecmua”yı Niçin Çıkarıyoruz? Türk Çocuklarına: Mecmuayı niçin çıkarıyoruz? Her İngiliz veya Alman çocuğunun iftiharla okuduğu kendine mahsus bir gazetesi vardır. Siz bundan mahrumsunuz.(,) Başka milletler çocuklarını küçük adam değil, bütün milletin istikbalini elinde tutan

en büyük adam diye tanırlar. İşte ben başka milletlerin çocuklarına verdiği ehemmiyeti kıskanan bir Türk anasıyım. Sizin diğer sahalarda cevap veremediğimiz ihtiyaçlarınıza bu küçük mecmua ile kısmen de olsa, cevap vermeye muvaffak olabilirsek vazifemizi yapmış oluruz.”

Sevimli Mecmua resimli fakat bol ve küçük yazılı bir dergi. Yazılar uzun ve arka arkaya geliyor. İlerleyen sayılarda yazı resim miktarı dengeleniyor ve daha tutarlı, çocukların daha kolay okuyabileceği bir yayın politikası takip ediliyor. Şiirler, oyun tarifleri, resimli hikâye ve karikatürler, tercüme, tefrika romanlar, piyesler dergiyi çocuklar açısından hayli çekici hâle getiriyor. Zekeriya [Sertel]’in sahipliğini üstlendiği Sevimli Mecmua vasatın üstünde bir performans sergilemesine rağmen on üçüncü sayısıyla yayın hayatına son veriyor.

Derginin kapağında şu tanıtıcı bilgiler yer almaktadır:

(On beş günde bir çıkar Türkiyelin yegâne çocuk mecmuasıdır / Fiyatı 10 kuruş M. Zekeriya / Başmuharrir: Sabiha Zekeriya / Senelik Abonesi: 250, altı aylığı 130, üç aylığı 75 kuruştur Ecnebi memleketler için senelik abonesi 400, altı aylığı 200 kuruştur / idarehanesi İstanbul’da Cağaloğlu’nda Fırın Sokağı’nda beş numaralı Resimli Ay İdarehanesidir/ Cumhuriyet Matbaası İstanbul / 1341-1925)

3.1.7. Mektepliler Âlemi

Mektepliler Âlemi İzmir’de yayınlanan bir çocuk dergisi. İlk sayının (24 Şubat 1341/24 Şubat 1925) kapağının tamamını kaplayan resmin altında şu yazı okunuyor. “Afrika Ormanlarında Korkunç Bir Gergedan Avı[yazısı iç sayfalarımızda]” İkinci sayfada ise büyük bir fotoğraf var: “Mecmuamızın müdir- i mesulü ve İzmir mekteplerinin seyyar muharriri, kıymetli muallimlerimizden Hüsnü Osman Bey”. Bu fotoğrafın altında Mektepliler Âlemi’nin düzenlediği bir de anket var. Bu ankette öğrencilere mükâfatlandırma ve cezalandırma konularında sorular sorulmuş. Derginin tanıtım yazısı “Küçük mekteplilerden istediklerimiz” başlığını taşıyor. “Çalışkan mektepli! Genç Türkiye’nin yarınki

büyük adamı sensin!.. Vatan senin omuzlarında yükselecek. Onu yükseltmek ve mesut etmek için bilgili, terbiyeli, cesur olacaksın. Her hafta derslerden yorulan kafanı, bu sahifeler üzerinde dinlendireceksin. Bu mecmua sana güzel hikâyeler söyleyecek, güzel manzumeler okutacak, faideli ve meraklı bilgiler verecek. Eğlenceli olduğu kadar değerli şeyler öğreneceksin(.) Yeter ki haftalığının beş kuruşunu verip bu mecmuayı alasın. Bu mecmua sana şekerden de, oyundan da tatlıdır ve bu tatlılık yıllarca sürer” Tanıtım yazısında yayıncılar uzun yıllar “hocalık” ettiklerini bu sebeple çocukların arzu ve dileklerini çok iyi bildiklerini ve dergiyi buna göre hazırladıklarını söylüyorlar ilk sayıda iki tam sayfa da Büyük dâhimiz Gazi Mustafa Kemal Paşa hazretlerinin hayatına ayrılmış.

Mektepliler Âlemi bol resimli bir dergi. Bu resimlerden biri “İzmir Dumlupınar Erkek Numune Mektebi talebesi muhterem heyet-i talimiyesi ile birlikte” alt yazılı fotoğraf. Derginin monolog köşesindeki “Hokkabaz”, “memleketimizin vücuduyla iftihar ettiği kıymetli muharrir ve ediplerden Sada- yı Hak gazetesi sahibi ve sermuharriri Mehmet Sırrı Bey” tarafından kaleme alınmış. Yazarın fotoğrafı da var. Mecmua, çocukların babalarından aldıkları harçlığın altı aylık ya da bir senelik abone parasına yetmeyeceğini düşünüp bir de abone kampanyası başlatıyor: “Şimdiye kadar hiç bir mecmuanın yapmadığı ve yapamayacağı bir fedakârlığı yapıyoruz. Bir aylık abone olma fırsatı veriyoruz. Yalnız 18 kuruştur. Kaçırmayınız” Gerçekten de bir aylık abone diğer çocuk dergilerinde rastlanılmayan bir özellik. Mektepliler Âlemi bilmeceyi doğru halledenler arasında çekilecek kurada birinciye 2 lira, ikinciye 1 lira, üçüncüden yirminciye kadar yarım lira, yirmi birinciden otuzuncuya kadar bir aylık abone veriyor. Bulmaca ve hesap oyununu halledenler için ise şu promosyon vaat ediliyor: “Birinciye bir aylık abone ve fotoğrafının dergide yayınlanması, ikinciden onuncuya kadar birer Hayvanat Tablosu, on birinciden ellinciye kadar şık birer kalem, elli birinciden yüz ellinciye kadar birer nüsha bedava dergi” Görüldüğü gibi Mektepliler Alemi oldukça kuvvetli bir promosyon politikası ile yayın hayatına başlıyor. Öyle ki üçüncü sayıda bir de “10.000 kuruşluk mükafat” vaat ediyor ve okuyuculardan eksik sayıları tamamlayıp sabırsızlıkla beklemeleri isteniyor.

Üçüncü sayının (10 Mart 1341/10 Mart 1925) kapak fotoğrafı Hamdullah Suphi. Gene bu sayıda İstanbul’un renkli simalarından biri “İstanbul'un meşhur pazar ola Hasan Bey’i” okuyuculara fotoğrafıyla beraber tanıtılıyor. Mektepliler Âlemi on altı sayfadan meydana gelen bir nüshasını doldurabilmek için büyük resimler, uzun süren resimli hikâyeler ve pek de eğlenceli olmayan düz yazılar yayınlıyor.

Derginin Millî Kütüphane’deki son sayısı olan altıncı sayının kapağı olmadığından üzerinde bir tarih kaydı yok. Normal olarak bu sayının 31 Mart 1341/31 Mart 1925 tarihini taşıması gerekir. Fakat Millî Kütüphane Katalogu’nda son sayının tarihi 7 Nisan 1925 olarak veriliyor. Belki yayın akışında bir gecikme olmuş olabilir. Bu son sayıda sayfalar dolusu resim var. Derginin sıkıntıda olduğu belli. Okuyuculardan mecmuanın muhabiri olmaları isteniyor ama bu da “üç abone bulma” şartına bağlanıyor. Yakında çıkacak fevkalade nüshanın da sabırsızlıkla beklenmesi tavsiye ediliyor.

10.000 kuruşluk mükâfat ise okuyucuların yoğun isteği üzerine açıklanıyor. İlk altı sayıyı kaçırmadan alanların arasında çekilecek kuranın sonunda kazananlara vaat edilen hediyeler şöyle: “Birinciye yeni bir bisiklet (istemeyenlere bütün edevatıyla beraber bir fotoğraf makinesi), kazanan hanım ise bir altın bilezik, ikinciye bir gümüş saat, üçüncüye bir nikel saat, dördüncüden onuncuya kadar iki buçuk lira” Gerçekten oldukça iddialı bir promosyon. Mektepliler Âlemi’nin normal bilmece hediyeleri bile oldukça iddialı idi ama bisiklet ve bilezik diğer çocuk dergilerinde görülmeyecek kadar ağır hediyeler. Buna karşılık muhteva olarak Mektepliler Âlemi oldukça zayıf bir dergi. Bütün yayın politikasını promosyon üzerine kurmuş. Altıncı sayıdan sonra yeni sayılan çıkarma niyeti anlaşılıyor fakat Milli Kütüphane’de yedi ve sonraki sayıları olmadığı gibi yayının devam edip etmediği de belli değil. Büyük bir ihtimalle promosyonun getirdiği ağır malî yükün altında yayın hayatına son vermiş olmalıdır.

Derginin kapağında şu tanıtıcı bilgiler yer almaktadır:

(Haftalık terbiyevî, ilmî, mizahî çocuk mecmuasıdır / Mesleğimize uygun yazılar memnuniyetle kabul edilir/ Her türlü evrak sahib-i imtiyaz namına gönderilmelidir / Sabib-i imtiyaz : Muallim İlyas Bahri / Müdir-i

mesul: Hüsnü Osman / İdare ve müracaat yeri: Beyler Sokağında Sada-yı Hak Matbaası. Daire-ı Mahsusa / Nüshası 5 kuruştur / Abone Şartları: Senelik:220, Altı aylık: 110, Uç aylık:55, Bir aylık: 18 kurudur. / İzmir / 1341- 1925)

3.1.8. Türk Çocuğu

Aylık bir süreli yayın olan Türk Çocuğu tam anlamıyla bir çocuk dergisi sayılmaz. Zaman zaman ağırlık olarak yetişkinlere zaman zaman da çocuklara hitap ediyor. Himaye-i Etfal Cemiyeti Başkanı Doktor Fuad(Umay)’ın sahibi olduğu dergi genel olarak bu kuruluşun politikalarını destekler mahiyette yayın yapıyor. İlk sayıda (Teşrin-i Evvel/Ekim 1926) “Gürbüz Türk Çocuğu Niçin İntişar Ediyor” başlıklı yazıda iki temel amaç belirtiliyor: “l.Türk Çocuğunu Gürbüz Yetiştirmek, 2.Gürbüz Çocuklarda Kuvvetli, Sağlam Bir Millet Vücuda Getirmek” İç sayfalarda bu amaç için yazılan bir çok yazı var. Hemen hepsi yetişkinlere hitap ediyor. Ayrıca her sayıda Himaye-i Etfal Cemiyeti'nin aylık faaliyetlerinin anlatılacağı bir köşe de tahsis ediliyor. İkinci sayı (Teşrin-i Sâni/Kasım 1926 ) derginin cemiyetle olan bağını ortaya koyan bir biçimde çıkıyor, adının başına da küçük puntolarla olmakla beraber bir “gürbüz” kelimesi ekleniyor: “Gürbüz Türk Çocuğu mecmuası Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti Merkez-i Umumisi tarafından ayda bir defa neşrolunur.” Gene bu sayıda bir tam sayfa “Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Hâmisi Gazi Paşa Hazretleri’nin fotoğrafı var. Doktor Fuad’dan başka Selim Sırrı [Tarcan], Belkıs Halim, Münir Hayri [Egeli] gibi imzalara rastlanıyor.

İlerleyen sayılarda çocuklar için oyunlar, şiirler gürbüz çocuk müsabakaları, ödüllü sorular yavaş yavaş dergide boy göstermeye başlıyor. Bunlara karşılık Gürbüz Türk Çocuğu’nda sağlık konuları her zaman ön planda kalıyor. Kimsesiz çocuklar, çocuk hakları, çocuk bakımı, çocuk eğitimi dergide işlenen diğer ana konular. Eski harflerle yirmi dört sayı yayınlanan Gürbüz Türk Çocuğu 1935’e kadar 108 sayı çıkıyor. Daha sonra Çocuk adını alıyor ve 1936–1947 yılları arasında gene Çocuk Esirgeme Kurumu yayını olarak 427 sayı intişar ediyor. Dergi, yeni harfli devrede tam anlamıyla bir çocuk dergisi kimliğine bürünmüştür.

Derginin kapağında şu tanıtıcı bilgiler yer almaktadır:

(Çocukların sıhhî, terbiyevî inkişafına yardım eder/ Şimdilik Ayda Bir Çıkar / Sahib-i imtiyaz: Kırklareli Mebusu:Doktor Fuad / Müdir-i Mesul: Doktor Ali Vahit / Fiyatı on beş kuruş, Abonesi iki yüz kuruş Hakimiyet-i Milliye Matbaası /Ankara / 1926)

3.1.9.Çocuk Dünyası

Meşrutiyet dönemindeki Çocuk Dünyası dergisi’nin son idarecisi Ahmet Halid 2 Kânun-ı Evvel 1926 / 2 Aralık 1926 tarihinde birinci sayıdan başlayarak aynı isimli bir dergi çıkarır. “Altın Hazinelerine Seyahat” başlıklı tanıtım yazısında “Kıymetli hazinelerin gizli olduğu bir kaleye” birlikte seyahat edileceği ve bu kalenin de “Çocuk Dünyası” olduğu vurgulanıyor. Çocuk Dünyası yeni rejimin doğrultusunda yayın yapan bir dergi. İlk sayıdaki Halide Nusret [Zorlutuna]’nın Gazi’nin Başı şiiriyle başlayan bu paralellik, 23 Nisan’lar, “Son millî inkılâbımıza dair yazı müsabakası”, “Gazi'nin Heykeli Karşısında” başlıklı şiir ve yazılarla devam ediyor. Yazar kadrosunda Yaşar Nâbi[Nayır], İrfan Emin[Kösemihaloğlu], Abdullah Ziya [Kozanoğlıı], Mehmed Faruk [Gürtunca], Yusuf Ziya[Ortaç], Necdet Rüşdü[Efe] gibi kişileri bulunduran Çocuk Dünyasında çok sayıda tercüme hikaye var. Resimli küçük hikâyeler, piyesler, bilmeceler, oyunlar, okul haberleri hemen her sayıda göze çarpıyor.

Vasatın üzerinde bir performans sergileyen Çocuk Dünyası’nın kütüphanelerde bulunan otuzuncu ve son sayısı 22 Haziran 1927 tarihini taşıyor.

Derginin kapağında şu tanıtıcı bilgiler yer almaktadır:

(Her hafta Perşembe günleri çıkar / Çocuklar için çalışır mecmua/ Sahib ve Müdiri: Muallim Ahmet Halid / idare ve tevzi mahalli: Babıâli'de Sadi Kitabhanesinin üst katında / Her yerde beş kuruş / Seneliği iki yüz elli kuruş / Yirmi sayılık abone yüz kuruş / Telefon: İstanbul 1292 / Millî Matbaa / İstanbul / 1926)

3.1.10. Çocuk Yıldızı

İlk sayısının üzerinde “Birinci teşrin, ikinci hafta” ibaresi bulunan Çocuk Yıldızı iddialı bir tanıtımla yayın hayatına başlıyor: “Her hafta seve seve okuyacağınız, resimlerine bakacağınız Çocuk Yıldızı size sahici bir yıldız olmak niyeti ile çıkıyor. Çocuk Yıldızı sizin müşküllerinize çareler bulacak, karanlık gecelerinizde size nurlar saçacak. Çocuk Yıldızı Türk’ün al bayrağındaki şanlı yıldız gibi parlayacak...”

Bütün bu iddialı cümlelere karşılı Çocuk Yıldızı oldukça iptidai bir dergi. 1927 yılına gelinmiş, Türkiye’de çocuk dergiciliğinde çok büyük adımlar atılmış, çok önemli gelişmeler yaşanmışken bu kadar iptidai bir derginin yayınlanmış olması hayli şaşırtıcıdır. Sayfa düzeninden tarih kaydına, şiir ve hikâyelerinden resimlerine kadar on dokuzuncu asırda çıkan birçok çocuk dergisinden bile geridedir. Spor ve izcilik konularına o da çok başarısız bir şekilde değinmesi hariç üzerinde durulacak bir tarafı yoktur. Kütüphanelerde mevcut olan son sayısı onuncu sayıdır ve “ikinci kânun -ikinci hafta – 1927” tarihini taşımaktadır.

Derginin kapağında şu tanıtıcı bilgiler yer almaktadır:

(Her hafta perşembe günleri çıkar çocuk mecmuası / idarehanesi: İzmir , ikinci Beyler Sokağında Türk Kitabhanesi / Sahih ve Müdiri: Hocaoğlu Salim/ Fiyatı beş kuruştur/ Abone Şartları: Seneliği 250 kuruş, altı aylığı yüz otuz kuruştur/ Bilgi Matbaacılık Anonim Şirketi / İzmir .1927)

IV. BÖLÜM

4. BULGULAR VE YORUM

4. 1. ESKİ HARFLİ ÇOCUK DERGİLERİNİN DEĞERLENDİRME