Razgrat Şehri

Razgrat484 halk arasında, Deliorman bölgesinin payitahtı olarak geçer. Eski Osmanlı belgelerinde “Hezargrat” (Razgrat haritası, Ek- 4) olarak yazılır. Bu ad giderek törpülenmiş, yuvarlanmış ve Razgrat olarak günümüze kadar gelmiştir.485

Bulgaristan’ın kuzeydoğusunda yer alan bölgeye Deliorman denilmektedir. Türkler tarafından kullanılan Deliorman adı popüler olduğundan bölgenin sınırları kesin değildir.

Osmanlı döneminde (1393-1878) Deliorman, Hezargrat kazasına bağlı Divaneorman nahiyesiyle Şumnu kazasına bağlı aynı addaki nahiyeden meydana gelmekteydi. Bölge Tuna’nın güneyinde ve Rusçuk-Hezargrat-Varna’nın doğusundadır. Şumnu’dan Tuna’ya uzanan ve Silistre ile Tutrakan arasından geçen hat Deliorman bölgesinin doğu sınırını teşkil eder. Bu bölge dalgalı bir plato şeklindedir ve az yağmur almasının yanısıra su kaynaklarının sınırlılığı ile de bilinir. Doğusunda düz ve ağaçsız Dobruca bölgesi bulunmaktadır. XIX. yüzyıla kadar bölge sık ormanlarla kaplıydı ve Deliorman adını da bu sebeple almıştı. Bölgenin en önemli yerleşim yerleri Hezargrat (Razgrat), Balbunar (Kubrat) ve Kemanlar (İsperih) kasabalarıdır.486

Deliorman yöresine eskiden “Ağaç Denizi” denirmiş.487 Ortaçağ’da Deliorman’ın batı kısmı Çerven (Rusçuk’un 25 km. güneyinde), doğu kısmı Şumen (Şumnu) ve kuzey kısmı da Silistre piskoposluğuna bağlıydı. Bu bölge Çandarlı Ali Paşa’nın 1388-1389 kış mevsiminde gerçekleştirdiği seferle Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.488

1530’lu yıllara ait I. Süleyman’ın (Kanuni) kanunnamesinin sekizinci maddesinde Kuzeydoğu Bulgaristan’a sürgün edilen Kızılbaşlardan söz edilmektedir. 1558 tarihli Medine Vakıfları mufassal defterinde, Haskova, Eski Zağra, Mahmud Paşa Hasköy, Kızanlık, Niğbolu, Tırnova, Razgrat, Çernova ve Lofa nahiyelerinde

484 _{Razgrat’ın sözlük anlamı için bkz: M. Türker Acaroğlu, Bulgarların Aldığı Türkçe Adlar ve}

Soyadlar Sözlüğü, Ankara 1999, s. 212.

485 _{Hakkı Tezel, Razgrat Şehri Anıları, Ankara 2001, s. 15.}

486 _{Machıel Kıel, “Deliorman” TDV İslam Ansiklopedisi, c: 9, İstanbul 1994, s. 141.} 487 _{Mehmet Arslan Cumalı, Razgrat Kasabası’nın Kuruluşu ve Bu Günü, Manisa 2005, s. 5.} 488

111

bulunan ve Edirne mahallelerinde bulunan sürgün edilmiş Yörükler ile acemler kayıtlıdır.489

Razgrat, Rusçuk’un 60 km. güney-doğusunda, Varna-Rusçuk demiryolu bölgesi sınırlarında yer alan şehir XVI. yüzyılın ikinci çeyreğinde Makbul İbrahim Paşa490

tarafından, öncesinde yoğun olarak Alevi-Bektaşi eğilimli Türkmenlerin nüfusunun yoğun olarak yaşadığı bu yerde, Sünni İslam’ı güçlendirmek amacıyla inşa edilen külliyenin etrafında kurulmuştur. Camileri, mescitleri, hamamları, tekkeleri ve mahalleleriyle kısa sürede bir Türk-İslam merkezi haline gelmiştir.491

1800’lerde Rumeli’de türeyen ayanlardan Tırsenikli İsmail Ağa’nın yetiştirmesi ve sağ kolu olan Alemdar (Bayraktar) Mustafa Ağa,492

Razgrat’ı, Hacı Ömer Ağa’nın ölümü üzerine ele geçirmiştir. Mısır sorunu ile meşgul olan Osmanlı Devleti, bu oldubittiye karşı bir önlem alamamıştır. Ancak Manav İbrahim Ağa, Razgrat’ı kuşatarak Alemdar Mustafa’yı şehirden çıkarmıştır. Daha sonra Alemdar, Manav İbrahim’i 1803 yılında öldürtmüş ve Razgrat’a tekrardan yerleşmiştir. Osmanlı yönetimi, Ocak 1804’te Hassa Silahşoru rütbesiyle Alemdar’ın ayanlığını, Razgrat halkının da isteğiyle onaylamıştır.493

1806-1812 Türk-Rus Savaşı sırasında Deliorman’ın kuzey kısmı Ruslarca istila edilmiş ve Hezargrat kazası ile birlikte vakıf arazisi olan Arnavutköy de dâhil birçok köy harap olmuştur. Bundan daha çok tahribat 1828-1829 Türk-Rus Savaşı sırasında yapılmış, bölgede Türk nüfus ya göç etmiş ya da katliama uğramıştır.494

Razgrat’ın daha sonraki gelişmesi ise Mithat Paşa’nın (1860-1883) Rusçuk şehri (Tuna Vilayeti) valisi iken olmuştur. Bu dönemde Razgrat önemli bir sanat ve ticaret merkezine dönüşmüş, sınırları da Tırnova’ya kadar genişletilmiştir.495 Razgrat sadece şehirleşme olarak genişlememiş, Osmanlı Devleti’nin uyguladığı iskân politikası neticesinde burada önemli sayıda Türk nüfusu da oluşmuştur.

489

Lyubomir Mikov, Alevi-Bektaşi Kültürü, (Çev: Orlin Sabev), İstanbul 2008, s. 17.

490 _{1493 yılında Yunanistan’ın Parga Kasabasında doğan İbrahim Paşa 1536 yılında İstanbul’da idam}

edilmiştir. 1523-1536 yıllarında Kanuni Sultan Süleyman’ın sadrazamlını yapmıştır.

491 _{Cumalı, a. g. e., s. 9.}

492 _{Osmanlı Sadrazamlarındandır.1755 yılında Hotin’de doğan Mustafa Paşa, 1808 yılında Kabakçı}

Mustafa İsyanıyla İstanbul’da öldürülmüştür. Ayanlarla II. Mahmut arasında imzalanan Sened-i İttifak onun çabasıyla gerçekleştirilmiştir.

493 _{Tezel, a. g. e., s. 20.} 494 _{Kıel, a. g. m., s. 143.} 495

112

93 Harbi öncesi Tuna Vilayeti’nde ki Türkler ve Bulgarlar sayıca hemen hemen birbirine eşitti. 1877-1878 yıllarında yaşanan bu savaş bölgenin nüfus yapısını da değiştirmiştir. Zira Tuna Vilayeti’nin batı ve merkezi bölgelerinde Türk nüfusunun büyük bir kısmı zorunlu olarak Rus orduları önünde Trakya, İstanbul ve Anadolu’ya göç etmiştir. Yalnız vilayetin doğusu genel bir göçe maruz kalmamıştır. Söz konusu bölgede bulunan Varna, Eskicuma, Pravadi, Razgrat, Rusçuk, Silistre ve Şumnu’da Türk nüfus henüz ezici çoğunluğunu (%80) koruyordu.496

Deliorman’ın Osmanlı dönemi ile ilgili en geniş bilgi 1873 tarihli Tuna Vilayeti Salnamesi’nde bulunmaktadır. Divaneorman’ın iki nahiyesi sınırları içerisindeki köy sayısı doksan bir ve nüfusu 41.600’ü Müslüman, 4800’ü Hristiyan olmak üzere 46.400 idi.497

1878 yılında bölgeden Rus askerlerinin çekilmesiyle Bulgarlar, Türklere karşı yapılan baskılarını artırmak niyetini açıkça ilan etmekten kaçınmadıkları gibi uygulamalarda da gecikmediler. Nitekim Bulgaristan, 22 Temmuz 1879 kararnamesi ile Türk bölgelerinde sıkıyönetim ilan etmiştir. İkinci bir emre kadar Razgrat, Varna, Eskicuma, Rusçuk, Elena, Osmanpazarı ve Tırnova bölgelerinde sıkıyönetim geçerli olacaktır.498

Razgrat yerleşim merkezine bağlı bilinen 134 tane köy mevcuttur.499

Bölgenin tamamının Bulgarların eline geçmesiyle Türklerin çoğu Anadolu’ya göç etmiş ve buralardan boşaman yerlere Bulgarlar yerleştirilmiştir. Bulgaristan’ında göçmen problemi olmuştur. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı nedeniyle olduk önemli miktarda Bulgar, Bulgaristan’a göçmen olarak gelmiştir. Bu nedenle boşaltılan Türk köylerini hemen dolduracak Bulgarlar oldukça fazladır.

Balkan Savaşları’ndan sonra Deliorman’ın kuzeydoğu yarısı Rumenlerin eline geçmiştir. Rumenler özellikle 1918 yılından itibaren yoğun bir Rumenleştirme faaliyeti başlattılar. Bulgarlar da Deliorman’ın Bulgaristan sınırları içerisinde kalan kısmında Bulgarlaştırma faaliyetini sürdürmüşlerdir.

1940 yılında yapılan Craiova Antlaşması ile Bulgaristan, Deliorman’ın (şimdiki Ludogorie) tamamını sınırlarına dâhil etmiştir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra

496 _{İpek, a. g. e., s. 130.} 497 _{Kıel, a. g. m., s. 143.} 498 _{İpek, a. g. e., s. 132.} 499

113

idareyi eline alan komünistlerin endüstriyi geliştirme politikaları sonucu Deliorman köylerindeki Bulgar nüfusu şehirlere akın etmiş ve köyler Müslümanlara kalmıştır. Müslümanlar, şehir hayatına geçen Bulgarlara oranla daha çok çocuk yaparak demografik yapıyı kendi lehlerine çevirdiler. Güvenilir bir istatistik olmamasına rağmen Deliorman köylerindeki Müslüman-Türk nüfusunun 1930’lardakinden çok daha fazla olduğu söylenebilir.500