Radyonun Yeni Gündemi

Geçmiş yıllarda kamu gündemini belirleyen en önemli araçlardan biri olan radyo toplumların üzerinde düşünmesini istedikleri konuları sıralamaya koymaktaydı. Radyonun gündeminde de şuan siyasi olarak veya kamuya ait düşünülmesi gereken, radyo dinleyicisine sunulan olaylar ve sorunlar listesi geçmişe nazaran ciddi şekilde azalmış radyonun bir eğlence makinesi haline dönüşmesiyle kültür endüstrisinin ürünleri radyonun gündeminde bir numaraya oturmuştur.

Toplumların siyasi gündeme ve gelişmelere aynı zamanda bu konularla ilgili bilgiye ulaşmaları önemli bir gereksinimdir. Noan Chomsky’e göre “Günümüz siyasetinde medyanın rolü bizi, nasıl bir dünyada, nasıl bir toplumda yaşamayı

arzuladığımızı ve özellikle de bunun ne tür bir demokrasi anlayışına uygun demokratik bir toplum olmasını istediğimizi sorgulamaya iter” (Chomsky, 2005: 1 ). Demokratik toplumlarda medyanın siyasi işlevleri üzerine çalışmalar yapan Chomsky demokrasinin de tam anlamıyla gerçekleşebilmesi için medya ve medya içeriklerinin nasıl şekillenmesi gerektiğini anlatırken günümüzde ki durumlar ilgili olarak şöyle söyler:

“Đki farklı demokrasi anlayışının karşıtlıklarını göstererek başlamak istiyorum. Bu demokrasi anlayışlarından birine göre, demokratik toplum, halkın kendisini ilgilendiren konuların yönetiminde gerçek anlamda söz hakkına sahip olduğu bir bütündür; bu toplumda bilgi edinme yollan serbest ve açıktır. Sözlüğü açıp demokrasinin anlamına bakarsanız bunun gibi bir tanımla karşılaşırsınız. Bunun alternatifi olan demokrasi anlayışına göre de halk, yönetimden tamamen men edilmiştir; bilgi sıkı sıkıya ve kati suretle kontrol altında tutulur.” (Chomsky, 2005: 1)

Buna paralel olarak radyonun haber verme işlevinin gerekliliği ile ilgili olarak da Aysel Azize göre “Çağımızda toplumların haber alma hakları en doğal haklarından sayılmakta ve özellikle demokratik ülkelerde bu haklar yasa kapsamlarına alınarak korunmaktadır. Radyo örgütlerinin haber işlevlerinin kalkınmakta olan ve gelişmemiş ülkelerdeki önemi diğer kitle iletişim araçlarına göre çok daha fazladır.” (Aziz, 1985: 28). Azizin söylediklerine ilave olarak düşünülmesi gereken nokta okuma alışkanlıkları olmalıdır. Özellikle okuma alışkanlığının düşük olduğu yerlerde geçmişte radyo en önemli haber alma kaynağıyken hala günümüzde bu alışkanlıkla ilgili çok büyük bir değişiklik olmaması nedeniyle de bu konudaki önemini korumaktadır.

Tek yönlü akıştan söz eden ve yönetici sınıfları tüm toplumu ilgilendiren bir takım konuları daha gizli yapabilmek adına enformasyon akşını kontrol altında tuttuklarını ve kamunun siyasallaşmasını engellediklerini ifade eden Habermas, “Kitle Đletişimi Araçlarının yayınladığı eğlendirici ve oyalayıcı programların tüketicisi olmaya indirgenmiş; siyasal alanda edilgin bir kamuya dönüşmüştür. Đdeolojik konsensus, Habermas'a göre. Đşte bu çarpıklaştırılmış iletişim içinde oluşturulmakta; bugünkü toplumlarda yöneten kesimler ile yönetilen kesimler arasındaki işlevsel ve kurumsal farklılaşmalar gelişkin ve yeni bir teknolojinin gereklerine ve olanaklarına uyarak sürdürülmekte olduğu için, gerçekte, bugünkü

toplumlarda çift yönde akışlı gerçek bir toplumsal iletişim bulunmamaktadır. Karar alma süreci demokratik bir süreç olmaktan çıkmış bulunmaktadır (Aktaran: Ozkay, 2000: 263).

Habermas 18. yüzyıl toplumunda siyasi, devlete yönelik veya kamuyla ilgili konuların konuşulduğu bir alan olarak burjuva kamusal alanından* bahseder. Edebi kamunun siyasi kamuya temasıyla gerçekleşen bu alanın egemen gücün kontrolünün dışında eleştirel bir alandır.

Çeşitli sosyal ortamlarda oluşan bu alan için Habermas sosyal statü farkına bakılmaksızın kamunun kapsayıcı hale geldiğini söyler. Burjuva kamusu ile şuan ki durumun farklarını ve nedenlerini ortaya koyan Habermasa göre siyasi bilgi ve düşünebilirlik kitle iletişim araçları vasıtasıyla halkların elinden alınmıştır. Buna binaen Habermas şunları aktarır:

Kültürel akıl üreten kamusal topluluktan kültür tüketen kamusal topluluğa giden yolda, bir vakitler edebî kamu olarak siyasal kamudan ayırt edilebilen şey, özgül karakterini yitirdi. Zira kitle iletişim araçlarıyla yayılan "kültür" bir entegrasyon kültürüdür: sadece bilgi ile akıl yürütmeyi, yayıncılık biçimleri ile psikolojik edebiyatın biçimlerini “human interest'çe” belirlenen bir eğlenceye ve yaşam yardımına entegre etmekle kalmaz; aynı zamanda reklamcılığın unsurlarını asimile edecek kadar, hatta bir tür süper slogan işlevi görecek kadar da esnektir. Kamu oyu, reklamın işlevlerini devralır. Siyasal ve ekonomik tesirler için aracı olarak kullanılabildiği nispette bütünüyle gayrı siyasal olur ve görünüşe göre özelleşir. (Habermas, 2007: 301).

Siyasaldan uzaklaşan toplum için kamusal alan dışında kalan özel alana kadar giren kitle iletişim araçları, içleri boşaltılmış kültür endüstrisi ürünlerini sürekli bu alanda kişilerin önlerine getirerek bireylerin dünya algıları ve toplumun kültürel

* _{“Hükümetçe tanzim edilen kamunun, akıl yürüten özel şahısların oluşturduğu kamusal topluluk}

tarafından temellük edilerek kamusal erke karşı bir eleştiri alanı olarak inşa edildiği süreç, zaten kamusal topluluğa özgü kurumlaşmalarla ve tartışma platformlarıyla donatılmış bulunan edebî kamu- nun işlevsel değişimi olarak gerçekleşir. Bunlar aracılığıyla, halka dönük özel alana ilişkin deneyim insicamı siyasal kamuya da nüfuz eder. Ticaret iktisadının özelleştirilmiş alanının çıkarlarının temsili, küçük aile mahremiyetinin toprağında yeşermiş olan fikirler yardımıyla tefsir edilir: Đnsaniyetin hakiki mekânı burasıdır, Eski Yunan öncülündeki gibi bizatihi kamu değil. Nasıl düzenleneceği ile ilgili olarak kamuoyunun kamusal erkle çekiştiği bir toplumsal alanın oluşumuyla; modern kamu izleği, antik kamuyla kıyaslandığında, beraber hareket eden vatandaşların aslen siyasal nitelikli olan ödevlerinden (içerde adalet dağıtmak, dışarıya karşı kendini savunmak), kamusal olarak akıl yürüten toplumun daha ziyade sivil nitelikli ödevlerine (mal dolaşımının emniyete alınması) kaymıştır. Burjuva kamusunun siyasal ödevi, sivil toplumun düzenlenmesidir. Mahremleştirilmiş özel alanın deneyimini arkasına almış olarak, yerleşik monarşik otoriteye kafa tutar; bu anlamda başlangıçtan itibaren aynı anda hem özel hem de polemiksel karakteri haizdir. (Habermas, 2007: 127)

hedefleri ile ilgili yeni rotalar belirlemektedir. Bu rotalar eski Yunanda Kamusunda ∗ olduğu gibi sistemle ve iktidarla uyumlu olmakla beraber kitle iletişim araçlarının etkisiyle çok daha fazla manüpülatiftir. Bu manada önceden kültür üreten akıllar şimdi kültür tüketen ve kültür tüketimini kutsayan akıllara dönüşmektedir.

Kamusalın Yapısal Dönüşümü Đsimli Eserinde Habermas özel alanın işgaline dair şunları söylemektedir:

“Burjuva ideal tipolojisi, kamusal toplulukla ilişkili öznelliğin iyi temellendirilmiş mahremiyet alanından bir edebî kamunun doğumunu öngörmüştü. Oysa bugün bu alan böyle olmak yerine, kitle iletişim araçlarının tüketim kültürüne dayalı kamusallığı üzerinden çekirdek ailenin iç dünyasına sızan toplumsal güçlerin akınlarını başlattığı gediğe dönüşüyor. Özel olmaktan çıkartılan mahremiyet alanı alenileştirilerek içi boşaltılıyor; edebîlikten uzaklaştırılmış bir sözde-kamusallık, bir tür üst-ailenin samimiyet sahası olacak

şekilde daraltılıyor.” (Habermas, 2007: 282-283)

Habermasın da belirttiği gibi kitle iletişim araçlarıyla beraber adeta toplumsal akıl, üretken ve eleştirel olmaktan çıktığı gibi tüketen bir hal almıştır. Radyo da toplumsal yapı içinde hem bu ortamın belirleyici unsurlarından biri hem de bu yapıdan etkilenen olarak burjuva kamusalında olan ve kamunun denetimsiz iktidar ve sistem eleştirilerinin önünün kapandığı yapı içinde kişilerin üzerlerinde düşünmesi gereken siyasal veya toplumsal olan her şeyden uzaklaşarak eğlence ağırlıklı bir gündemle yayınlarına devam etmektedir. Yukarıdaki satırlarda Habermasın Yunan kamusuyla ilgili olarak yaptığı tanım doğrultusunda, eskiden spor müsabakalarıyla bir araya getirilen ancak mevcut sistemle uyum içince olan ve hiçbir şekilde kamusal anlamda iktidarlara eleştiride bulunmayan toplumlar gibi şuan ki toplumda burjuva kamusalından farklı ve kitle iletişim araçlarının yarattığı yeni kamusal alanda yaşamaktadır.

Radyodan kişiler dinledikleri popüler kültür ürünleri doğrultusunda anlamlar üretirken bu anlamlar yunan kamusalındaki gibi sistemle uyumlu ve eleştirel olmaktan uzak oldukları gibi eğlencenin büyüsü içinde yaşamın gerçeklerinden uzak ve ideolojiktir.

∗ _{Yunan kamu modeli her iki karakter hattından da yoksundur: zira aile reisinin, vatandaş olarak} taşıdığı siyasal statünün de bağlı olduğu özel statüsü, içselliğin aracılık ettiği herhangi bir özgürlük parıltısı taşımayan bir egemenliğe dayanır. Vatandaşlar birbirleriyle sadece spor müsabakalarında ciddi bir mücadele içindedirler; bu müsabakalar dış düşmanla mücadelenin temsilidir, yoksa kesinlikle kendi hükümetleriyle ihtilâfın değil.” (Habermas, 2007: 128).

Bu doğrultuda radyonun gündeminde yer alan her şey ideolojiktir ve kapitalizmin kendini sürekli yapılandırma çalışması içince sadece ekonomik temelli yani sadece kar amacı güderek bir değişim yaşamamış, kar amacı gütmekle beraber bir takım ideolojik ödevleri de yapıyla uyumu sayesinde üstlenmiştir. Bu ödev siyasi gündemden uzaklaşarak radyodaki gündemin eğlence üzerine kurulu popüler kültür temelli unsurlarla şekillenmesi olmuştur. Đnsanların bu yüzyılın başında ne konuşacaklarına karar verenlerle şu ankiler farklı değildir. Ve bu doğrultuda medya kamusalında radyonun görevi kitlelerin endüstriyel ürünler olan popüler kültürün tüketimine yöneltmek ve bu doğrultuda oluşacak kamusal alanda bunlar hakkında kişilerin fikir paylaşımını sağlamaktır. Fikir paylaşımı için yeni bir durum tanımı radyo tarafından yapılır.

Stuart Hall’ın ifadesiyle medyaya ideolojik gücünü veren şey durum tanımı yapma yeteneğidir.(Shoemaker ve Reese,1997:103). Đşte tam bu noktada radyonun yaptığı durum tanımı yukarıda belirttiğimiz üzere siyasal olmayan yaşam doğrultusundadır. Đçeriğin siyasetten arınmasıyla beraber radyo yaptığı durum tanımlamasıyla ideolojikleşir. Ve kişilere yaptığı tanımlamayla onların anlam dünyasının şekillenmesine yardımcı olmaktadır.

Đdeolojilerin pratik işlevlerinin medya Sholle göre şekillenmesi meşrulaştırma, çökelme, şeyleşme, uyarlama, yatıştırma, depolitizasyon (Sholle, 2005) gibi şekiller almaktadır.

Pratik sorunların kamusal tartışmadan dışlanması olarak tanımlanan depolitizasyon (Sholle,2005:283) süreci söylemin siyasal olandan uzaklaşmasıyla gelişir. Tam bu noktada radyonun ideolojik oluşunun şuan ki içeriğiyle ilintili olarak depolitizasyon tanımını karşıladığını da eklemek gereklidir. Radyo gündemi siyasi gündemden uzaktır ve eğlence içeriklidir. Söylem siyasaldan uzaktır.

Elbette ki tüm bunları söylerken kişilere ulaşan tek kitle iletişim aracının radyo olduğunu düşünmek ve depolitize edilmeye çalışılan toplumu radyonun tek başına etkilediğini söylemek yanlış bir tutum olacaktır. Bunun yerine depolitize edilmeye çalışan kitleye ulaşan radyonun bu amacın ve sistemin bir parçası olduğunu ve üzerine düşen görevin ne olduğunu belirttiğimizi dile getirmek gereklidir.