Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)

Radyo ve Televizyon görsel, işitsel bildirim ve özgürlüğü Türkiye’de ilk defa 1993 yılında 1982 Anayasasının 133. maddesinde yapılan değişiklikle tanınmıştır. Hususuyla 1990’lı yıllardan itibaren özel ve radyo televizyonların kurulması neticesi çok kanallı radyo ve televizyon yayınları devri başlamış olmasıyla bu sahadaki devlet tekeli kırılmıştır. Meşru otoritelerle özel radyo ve televizyon duyurularına yönelik alınan önlemeler kaldırılmıştır (Nalbant, 1998: 113).

Bu Yasanın amacı, radyo ve televizyon yayınlarının düzenlenmesine ve Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin usul ve esasları belirlemektir7_.

7 Ayrıntılı bilgi için bkz., 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun,

6112 sayılı kanuna göre kapsam ise, her türlü teknik, usul ve araçlarla ve ne isim altında olursa olsun elektromanyetik dalga ve diğer yollarla yurt dışına ve dışına giden radyo ve televizyon yayınları ile ilgili konulardır8_.

Bu kurumun kuruluş amacı ise; Radyo ve Televizyon faaliyetlerini düzenlemek amacıyla, özerk ve tarafsız bir kamu tüzelkişiliği niteliğinde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu kurulmuştur9_{. Üst Kurulun} görev süresi altı yıldır. Üst Kurulun

seçilen üyelerinin üçte biri iki yılda bir yenilenir ve görev süresinin bitiminden iki ay önce; Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise tatilin bitiminden itibaren bir ay içinde aynı usulle seçim yapılır. Bu seçimlerde, boşa çıkan üyeliklerin siyasî parti gruplarının dağılımı, ilk seçimde siyasi parti grupların kontenjanından üye sayısı ve siyasî parti gruplarının hâli hazırdaki oranı belli hale getirildi10_.

RTÜK’e, 3984 sayılı kanunun 8. maddesi ile verilen görevler şunlardır; • Başvuruda bulunacak kuruluşların ön koşullarını yerine getirmiş,

tarafsızlık, yayın izni ve lisanslarını adil bir şekilde, 16'ncı ulusal, bölgesel ve yerel planlamadaki kanallar ve Türkiye Radyo ve Televizyonunun Frekans bandı Kurumun dışında kullanılan kanal ve frekans bandında kullanmıştır. Zaman paylaşımını ve bölgesel dengeleri kullanmayı dikkate alarak kanalları ve frekans bantlarını en az % 50’ i tahsis etmek için, • Radyo ve televizyon kuruluşlarına, ulusal, bölgesel ve yerel yayınlarına

tahsis edilen yayın alanlarını ulusal kanal ve frekans bandı planlamasına uygun olarak, 5.4.1983 tarihli 2813 sayılı Radyo Kanununa göre tahsis etmek üzere yayın tesisleri kurma ve kullanma izni vermek ve tesis şartlarına uyumu kontrol etmek,

8 Ayrıntılı bilgi için bkz., 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında

Kanun, Madde 2.

9Ayrıntılı bilgi için bkz., 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında

Kanun, Madde 5.

10 Ayrıntılı bilgi için bkz., 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında

• Radyo ve televizyon vericileri ile ulusal ve yerel yayın yapan radyo ve televizyon kuruluşlarının ulusal ve yerel yayınlarına izin verecek frekans bandı planında sağlanan sabit veya mobil yayın istasyonları arasında bağlantı kurmak amacıyla kullanılır. Bu Kanun hükümlerine göre ulusal ve yerel yayınlara imkan verecek uç bağlantıları 5.4.1983 tarihli ve 2813 sayılı Telsiz Kanun hükümlerine uygun telekomünikasyon tesislerinin son bağlantıların kurulması amacıyla işletilmesi ve kurulması amacıyla bu Kanunda belirtilen izin ilkelerine uygun olarak tesislerin işletilmesinin denetlenmesi,

• Zaman paylaşımlı program kanallarının tahsisinde bölgesel dengeleri dikkate alarak örgütleri ülkenin farklı bölgelerinde yayın yapmaya teşvik etmek,

• Avrupa Sınır Ötesi Televizyon Sözleşmesi’nin ilkelerini göz önünde bulundurarak yayın izni ve ruhsatı almak üzere ülkede yayın yapacak olan kamu ile özel radyo ve televizyon kurumları tarafından karşılanacak ön koşulları, standartları belirlemek ve yayınlamak,

• Kanalların ve frekans bantlarının tahsisi için gerekli koşulları ve ödenek hakkının yayınlanma süresini ve radyo ve televizyon istasyonu kurucuları tarafından ödenecek yayın izni ve lisans ücretlerini belirlemek,

• İzleme sistemleri kurarak radyo ve televizyon yayınları, bu alanın yayımlanmasının 4. Maddesi ve Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara uygunluk açısından denetlenmesi,

• Yayın kuruluşlarının bu Kanun hükümlerine aykırı olarak yayınlamaları ve tahsis koşullarına uymamaları durumunda yaptırım uygulamalarına karar verilmesi,

• Yayın yapılamayan yerlerde, yerel imkanlar ile radyo ve televizyon vericilerinin kurulmasını sağlamak,

• Türkiye'de veya yurtdışında uydu üzerinden yayınlanacak ulusal ve uluslararası yayınların uyumluluğunu gözlemlemek ve bu amaçla diğer ülkelerdeki yetkili kuruluşlarla işbirliği yapmak,

• Şifreli yayınlar ile kablolu radyo ve televizyon tesislerine ilişkin kuralları ve bu yasadaki ilkeler çerçevesinde yayınları tespit etmek ve Posta, Telgraf ve Telefon İdaresi Genel Müdürlüğü'nün kablolu radyo ve televizyon tesislerini kullanılmamasını engelleyecek gözetimi sağlamak,

• Radyo ve televizyon yayınlarıyla ilgili halkta ortaya çıkan tepkileri, zevkleri ve hassasiyetleri sürekli izlemek için gerekli kamu araştırmalarını yapmak ve yürütmek,

• Dışişleri Bakanlığı’nın radyo ve televizyon yayıncılığı ile ilgili uluslararası tüzel kişiler huzurunda, Radyo Genel Müdürlüğü’nün görevlerine halel getirmeksizin, Devlet ve Dışişleri Bakanlığı’nın görev ve yetkileri dışında Devlet’i temsil etmek; Radyo ve televizyon yayıncılığı alanında faaliyet gösteren ve tüzel kişiliğe sahip olmayan, radyo ve televizyon kuruluşlarının doğrudan üyesi olmaları dışında, tüzel kişiliğe sahip olmayan uluslararası kuruluşlarda temsil görevini yerine getirmek ve usulüne uygun olarak belirlenen belgeleri imzalamak,

• Kamu eğilimlerinin radyo ve televizyondaki ilgili kurum ve kuruluşlarla periyodik istişareler yoluyla değerlendirilmesi,

• Söz konusu kanun ve Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi ilkelerine uygun olarak düzenlemeler hazırlamak.

• Radyo ve televizyon yönetimleri sadece devlet düzenlemesiyle teşekkül edilir ve yönetmeleri yansız bir kamu hukuki kişiliği halinde düzenlenir biçimde söz edilmiştir (Tiryaki, 2002: 175).

Fakat teknolojik farklılıklar, Türkiye’de özel radyo ve televizyonların gezegen yöntemiyle izlenmesi açısından ilerlemeler, radyo ve televizyon yayıncılığındaki devlet tekelinin kırılması gündeme gelmiştir. Meydana gelen fiili durum sonucunda yani ulusal seviyede yayıncılık yapan pek fazla televizyon kuruluşunu ilişkilendiren yasal bir düzenleme yapılmaksızın, izinsiz korsan yayıncılık yapmak pozisyonlarında kalması, devleti bu noktada düzenleme yapmaya itmektedir (Açdoyuran, 2001: 285).

Teknolojik alanda meydana gelen gelişmeler ve iletişim sahasına katılan girişimcilerle, özel radyo ve televizyonların yurt içine yönelik yaptığı yayınları 1990’lı yıllarda bu sahanın etkili bir şekilde düzene konulabilmesini mecburi hale getirmiştir. Bu sebeple Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, 1994 yıllarda, radyo ve televizyon yayınlarının organizasyonu ve bu sahayı organize edecek Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun kurulmasını gerektiren 13/4/1994 tarih ve 3984 sayılı Kanun’la kurulmuştur (Pişkin, 2010: 39).

Radyo ve Televizyon sahasında kamu tekelinin kaldırılmasının hemen arkasından onaylanan 3984 sayılı Kanun uyarınca kurulan RTÜK, bölgesel ve yerel seviyede, kamu veya özel yayın kuruluşlarınca uygulanması radyo ve televizyonların aktivitelerini organize etmek ve kontrol etmek, yayınların kamu hizmeti düşüncesi bünyesinde yasada tanımlanan yayın prensiplerine elverişli olarak yapılmasını elde etmek gayesiyle kurulmuştur (Kestane, 2002: 46).