Bir kayıt da nafaka miktarının düĢürülmesi ile ilgilidir. 24 Cemâziye’l-âhir 1293 (17 Temmuz 1876) tarihli kayıtta MemiĢ bin Zekeriya, eĢi Gülizar binti Sabit’ten boĢandıktan sonra kızı Zeliha Hatuna ödemiĢ olduğu günlük altmıĢ pare nafakayı ödeyemediği gerekçesiyle indirim talebinde bulunmuĢtur. Kadı günlük yirmi pare nafaka indiriminde bulunarak mevcut nafakayı kırk kuruĢa indirmiĢtir.153
E. RĠZE’NĠN AĠLE YAPISI
1. EĢ Sayıları
Rizeli erkeklerin eĢ sayıları hakkında bilgiyi tereke kayıtları, mirasın teslim alınması ve sulh davalarından öğrenmekteyiz. Erkeklerin evlendikleri kadın sayıları aĢağıdaki tablo da gösterilmiĢtir.
148 R S ġ, 61/1b. 149 R S ġ, 31/2b. 150 R S ġ, 71/1b. 151 R S ġ, 95/1b. 152 R S ġ, 102/2b. 153 R S ġ, 87/1a.
38 Tablo 10: Rize’de eĢ sayıları
EĢ sayısı Erkek sayısı %
EĢi olmayan 19 14,61
1 92 70,76
2 17 13,07
3 2 1,5
Tablo incelendiğinde Rizeli erkeklerin genellikle tek eĢli olduklarını söyleyebiliriz. EĢi olmayanların çoğunu asker ve tüccar olan kiĢilerdir. Tereke kayıtlarında üç kiĢinin eĢi yoktur. Kanboz Karyesinden Mehmet bin Abdullah’ın üç eĢi vardır.154
Kabahor Karyesinden Mustafa ibn Ali’nin üç eĢi vardır.155
2. Çocuk Sayıları
Rizeli ailelerin sahip oldukları çocuk sayılarını tereke kayıtlarından, mirasın teslim alınmasına vekil tayinleri, sulh davalarından öğrenmekteyiz. Ailelerin çocuk sayıları aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo 11: Rize’de çocuk sayıları
Çocuk sayısı Aile %
Çocuğu olmayan 9 6,92 1 12 9,23 2 20 15,38 3 21 16,15 4 20 13,84 5 13 10 6 12 9,23 7 9 6,15 8 1 0,76 9 6 4,61 10 - - 11 2 2,30 154 R S ġ, 24/1b. 155 R S ġ, 70/1b.
39
12 - -
14 1 0,76
Verilere baktığımız zaman Rizeli ailelerin çok çocuklu olduklarını görmekteyiz. Rize’de 1292-1293 (1876-1877) yıllarında kayıtlarda tespit ettiğimiz ailelerde çocuk ortalaması 3’ten fazladır. Ailelerde ortalama birey sayısı %4,6’dan fazladır. 21 aile 3 çocuk sahibidir. 2 çocuklu aile sayısı 20’dir. Çocuğu olmayan kiĢilerin büyük çoğunluğunu Rize dıĢına çıkmıĢ kiĢiler oluĢturmaktadır. Rize’de vefat edip, terekesi kadıya intikal eden kiĢilerin tamamı çocuk sahibidir. Terekesi kadıya intikal eden kiĢilerin büyük çoğunluğunda varisler arasında küçük çocuk bulunmaktadır. Buna göre Rize’de erkeklerin çok uzun yaĢamadıkları sonucunu çıkarabiliriz. Kanboz Karyesinden Zekeriya ibn Hasan’ın 14 çocuğu vardır.156
Çocukların cinsiyet dağılımında ise erkek çocukların kız çocuklara göre sayıları daha fazladır. Çocukların cinsiyet dağılımı aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo 12: Rize’de erkek ve kız çocuk sayıları
Erkek % Kız %
262 52,39 238 47,60
Toplam çocuk sayısı 500’dür. Erkek çocuklar, kız çocuklara göre sayısı fazla da olsa tek bir kiĢiye ait kız çocuk sayısı erkek çocuk sayısını geçmektedir. Kanboz Karyesinden Zekeriya ibn Hasan’ın 10 kız çocuğu vardır.157 Bir kiĢinin sahip olduğu en fazla erkek çocuk sayısı 7’dir. Kale Mahallesinden Ömer bin Ahmet’in sahip olduğu erkek çocuk sayısı 7’dir.158
Uma Toğli Karyesinden Yunus bin Osman’ın 7 erkek çocuğu vardır.159
Kankalakoz Karyesinden Hasan Reis ibn Mehmet’in erkek
156 R S ġ, 24/1a. 157 R S ġ, 24/1a. 158 R S ġ, 40/1a. 159 R S ġ, 63/1a.
40
çocuk sayısı 7’dir.160
Erkek çocuğu olmayan kiĢi sayısı 21’dir.161 Kız çocuğu olmayan kiĢi sayısı 29’dur.162
II. VASÎ TAYĠNĠ
ReĢit olmayan çocuğun babası öldükten sonra mallarını koruması için tayin edilen kiĢiye vasî denilmektedir. Ġncelediğimiz Ģeriyye sicilinin birçoğunda vasînin anneler arasından seçildiğini görmekteyiz. Sicilde yer alan belgelerden on yedi tanesi vasî tayinleri ilgilidir. Sekiz kayıtta anne vasî olurken, dört kayıtta amca vasî olmuĢtur. Ġki kayıtta kardeĢ, bir kayıtta anne tarafından akraba, bir kayıtta ise baba tarafından akraba vasî tayin edilmiĢtir. Bir kayıt kayyum tayini ile ilgilidir.
Annenin vasî olduğu kayıtlar Ģunlardır: 3 Muharrem 1293 (30 Ocak 1876) tarihli kayıtta Leroz Amrud Karyesinden Yunus bin Ali’nin kızı Hatice’ye annesi Fatma Hatun vasî tayin edilmiĢtir.163 Vasî tayinlerinin bir tanesinde 20 Safer 1293 (17 Mart 1876) tarihli kayıtta Rum milletinden Nikola’nın çocuğuna vasî olarak annesi tayin edilmiĢtir.164
3 Rebîʻ ül-evvel 1293 (29 Mart 1876) tarihli kayıtta Müftü Mahallesinden Abbas bin Mustafa’nın oğluna annesi Hafize Hatun vasî tayin edilmiĢtir.165
28 Rebîʻ ül-evvel 1293 (23 Nisan 1876) tarihli kayıtta Amrud Ahiyoz Karyesinden Ahmet bin Hasan’ın çocuklarına anneleri AyĢe Hatun vasî tayin edilmiĢtir.166
28 Rebîʻ ül-evvel 1293 (23 Nisan 1876) tarihli kayıtta Müftü Mahallesinden Osman bin MemiĢ’in çocuklarına anneleri Havva Hatun vasî tayin edilmiĢtir.167
Humrik Mahallesinden Mustafa bin MemiĢ’in kızına annesi Fatma Hatun vasî tayin edilmiĢtir.168 10 Ramazan 1293 (29 Eylül 1876) tarihli kayıtta Pulihoz Karyesinden Ali bin Yakup’un kızına annesi Fatma Hatun vasî tayin edilmiĢtir.169
3 Zi-l-kaʻde 1293 (20 Kasım 1876) tarihli kayıtta Humrik
160 R S ġ, 86/1a.
161 R S ġ, 10/2a, 12/1b, 14/1b, 18/3a, 32/1a, 22/3a, 22/1b, 25/3a, 27/2b, 34/1b, 36/2b, 39/1b, 41/2a, 41/1b, 46/2a, 53/2a, 56/1a, 57/1a, 89/2a, 92/1a, 97/1b.
162
R S ġ, 8/1a, 9/1a, 10/2a, 13/3a, 14/1b, 20/1a, 22/3a, 22/1b, 23/1a, 23/1b, 25/3a, 29/1b, 33/1b, 39/2b, 41/2a, 43/1b, 45/1a, 45/1b, 46/2a, 47/1b, 49/1a, 53/2a, 56/1a, 56/1b, 72/1a, 81/1a, 85/1b, 96/1b, 97/1b, 103/1b. 163 R S ġ, 49/1b. 164 R S ġ, 55/2a. 165 R S ġ, 62/1b. 166 R S ġ, 67/2a. 167 R S ġ, 78/2b. 168 R S ġ, 94/1a. 169 R S ġ, 101/2a.
41
Mahallesinden Ali Reis ibn DurmuĢ’un çocuklarına anneleri Gülizar Hatun vasî tayin edilmiĢtir.170
Amcanın vasî olduğuna dair dört kayıt mevcuttur. 2 ġevvâl 1292 (1 Kasım 1875) tarihli kayıtta Setöz Karyesinden Habib bin Mustafa’nın çocuklarına amcaları Mehmet vasî olmuĢtur.171 20 Zi-l-hicce 1292 (17 Ocak 1876) tarihli kayıtta Setöz Karyesinden Ali bin Ahmet’in çocuklarına Hasan bin Ahmet vasî tayin edilmiĢtir.172 25 Zi-l-hicce 1292 (22 Ocak 1876) tarihli kayıtta Kuvaroz Karyesinden Arif bin Ali’nin oğluna, amcası Osman vasî tayin edilmiĢtir.173
5 Recep 1293 (27 Temmuz 1876) tarihli kayıtta Varankoz Karyesinden Hasan bin Yakup bin Abdullah’ın kızına amcası Ömer bin Yakup vasî tayin edilmiĢtir.174
Anne tarafından akrabanın vasî tayin edilmesine tek kayıt vardır. 25 ġevvâl 1293 (13 Kasım 1876) tarihli kayıtta Perkam Karyesinden Mustafa bin Ahmet’in çocuklarına anne tarafından akraba Mehmet ibn Ahmet vasî tayin edilmiĢtir.175
Bir kayıtta baba tarafından akrabanın vasî tayin edildiğini görmekteyiz. 13 Zi-l-hicce 1292 (10 Ocak 1876) tarihli kayıtta Kalitoz Karyesinden Cafer bin Ġbrahim’in kızı Havva’ya baba tarafından akraba Ġbrahim vasî tayin edilmiĢtir.176
KardeĢlerin vasî tayin edilmesine iki örnek mevcuttur: 5 Cemâziye’l-âhir 1293 (28 Haziran 1876) tarihli kayıtta Çoncik Karyesinden Mahmut bin Mehmet’in kızına kardeĢi Molla Mustafa vasî tayin edilmiĢtir.177
7 Ramazan 1293 (26 Eylül 1876) tarihli kayıtta Peripol Mahallesinden Yusuf bin MemiĢ’in oğluna kardeĢi Abbas bin MemiĢ vasî tayin edilmiĢtir.178
Ahaliden vasî tayin edilmesine tek örnek vardır. 9 Recep 1293 (31 Temmuz 1876) tarihli kayıtta Müftü Mahallesinden Mehmet Reis ibn Mehmet’in çocuklarına halktan Mustafa bin Hüseyin vasî tayin edilmiĢtir.179
Bir örnekte kayyum tayinine rastlamaktayız. Kayyum kayıp ve deli olan çocukların mallarını korunması için tayin edilirdi. 20 Recep 1293 (11 Ağustos 1876)
170 R S ġ, 104/1b. 171 R S ġ, 34/3a. 172 R S ġ, 45/2a. 173 R S ġ, 45/3a. 174 R S ġ, 91/2b. 175 R S ġ, 103/2b. 176 R S ġ, 43/2b. 177 R S ġ, 84/1b. 178 R S ġ, 96/2a. 179 R S ġ, 89/1b.
42
tarihli kayıtta Haytef Karyesinden Mehmet bin Ahmet’in deli olan kızı Zeynep’e kardeĢleri kayyum tayin edilmiĢtir.
A. VASÎNĠN VEFATININ VEYA ĠSTĠFASININ ARDINDAN YENĠ