2.7.1. Bireysel Açıdan Psikolojik Yıldırmanın Sonuçları
Leymann (1992) psikolojik yıldırmanın kurban üzerinde “dalga etkisi” (ripple efect) yarattığını savunmaktadır. Çünkü zihinsel yıpranma olarak başlayan yıldırma etkileri, kişinin fiziksel sağlığı ve sosyal çevresiyle olan bağlarına zarar vererek git gide şiddetini arttırarak devam eden bir süreçtir (Bingöl, 2007: 109).
Davenport, Schwartz ve Elliot, psikolojik yıldırmanın birey üzerindeki etkileri bakımından üç dereceye ayırmıştır (Davenport vd., 2003:21).
Birinci derece psikolojik yıldırma: Bu aşamada kurbanı iş arkadaşları
tarafından hor görülmek şaşırtır ve sıkıntı verir. Birey, kızgınlık ya da üzüntü hissedebilir; bu durumu hoş görebilir ya da direnmeye çalışabilir. Bireyde ağlama, zaman zaman uyku bozuklukları, alınganlık ve dikkat bozuklukları gibi semptomlar görülebilir. Bu aşamada henüz ailesi ve çevresiyle olan ilişkileri etkilenmez. Ancak durum devam ederse ikinci derece psikolojik yıldırmaya dönüşür.
İkinci derece psikolojik yıldırma: Uzun süre boyunca ve sıklıkla uygulanan
psikolojik yıldırma kurbanlarda yüksek tansiyon, kalıcı uyku bozuklukları, mide- bağırsak bozuklukları, dikkat bozuklukları, aşırı kilo alma veya verme, depresyon, alkol ya da ilaç alışkanlığı, işe sık sık geç kalma, gitmemek veya artan hastalık izinleri, alışılmadık korkular gibi semptomlar görülebilir. Bu aşamada aile ve kurbanın çevresi bir şeylerin ters gittiğini anlarlar ama işte yaşanan sorunları küçümseyebilirler. Sağlık sorunları işi etkilemeye başladığı gibi, bireye tıbbi yardım gerektiği sinyalleri de alınmaya başlanır.
Üçüncü derece psikolojik yıldırma: Birey, artık iş yapacak durumda değildir.
İşe korku ve dehşet duyarak veya işe karşı bir iğrenme hissederek giderler. Şiddetli depresyon, panik ataklar, kalp krizleri, kazalar, intihar girişimleri, üçüncü kişilere yönelik şiddet ve diğer ciddi hastalıklar gibi fiziksel veya psikolojik semptomlar görülebilir. Tıbbi ve psikolojik yardım artık zorunludur.
2.7.2. Örgütsel Açıdan Psikolojik Yıldırmanın Sonuçları
Psikolojik yıldırmanın, birey üzerinde olduğu kadar örgüt üzerinde de tahrip edici sonuçları var olabilmektedir. Bu nedenle bir işveren, psikolojik yıldırmanın örgüte vereceği zararların ne kadar ağır olacağını bilse ve ortaya çıkması muhtemel sonuçlara ilişkin bilgilere sahip olsa, şüphesiz bu süreçle mücadele etmek ve buna son vermek için süratle elinden geleni yapacaktır. İşveren açısından ortaya çıkan zararlar, öncelikle ekonomik niteliktedir. Ancak bunun yanında ağır sosyal sonuçların oluşması da kaçınılmazdır. Bazı örgütlerde işverenler veya üst yöneticiler, psikolojik yıldırma olgusunun çok fazla ilgilenmeye ve zaman ayırmaya değer bir olgu olmadığını düşünebilmektedirler. Bazıları psikolojik yıldırmayı, bir defaya mahsus bir olaymış gibi algılayıp önemsemeyebilirler. Oysa psikolojik yıldırma, bir örgütün başarı düzeyini koruyabilmesi için gerekli olan etkinliklerini zayıflatan ve güçlenmesini engelleyen, çözümlenmesi mümkün olmayan kalıcı sorunlar yaratan ve ödenmesi gereken bedeli son derece ciddi olan bir olgudur. Bedel o kadar ağırdır ki örgüt, bunu kendi hayatıyla ödemek zorunda kalabilir. Tınaz (2008), psikolojik yıldırmanın örgütlere getirdiği etkileri ikiye ayırmış ve bunlardan bazılarını şu şekilde ifade etmiştir (Tınaz, 2008: 159- 163):
Örgüte olan psikolojik maliyetler: Bireyler arasında anlaşmazlık ve
çatışmalar, olumsuz örgüt iklimi, örgüt kültürü değerlerinde çöküş, genel saygı duygularında azalma, güvensizlik ortamı, çalışanlarda isteksizlik sebebiyle yaratıcılığın sınırlanmasıdır. Özellikle, yıldırmaya çok sık başvuran yöneticilerin, hızlı bir şekilde diğer yöneticilerin yıldırma davranışlarını “rol model” alma ihtimali vardır. Üst düzey yöneticilerindeki yıldırma tutumu çok hızlı bir şekilde diğer birimlerin yönetim kadrolarına da sıçrar.
Örgüte olan ekonomik maliyetler: Hastalık izinlerinin artması, örgütteki
kaliteli ve vasıf düzeyi yüksek yetişmiş uzman çalışanların örgütten ayrılmaları, örgütten ayrılmaların artmasıyla yeni çalışan alımının getirdiği maliyet, örgütten ayrılmaların artmasıyla eğitim etkinliklerinin maliyeti, genel performans düşüklüğü, iş kalitesinde düşüklük, çalışanlara ödenen tazminatlar, işsizlik maliyetleri, erken emeklilik ödemeleri, rekabetin kaybedilmesi, güçlü ve sorun çözen örgüt modelinin oluşmaması, örgütün sağlık giderlerinin artması yasal işlem ve/veya yasaların getirdiği maliyetlerdir.
Örgütün potansiyel verimliliğinin düşmesi: Toplumsal süreçlerde imaj kaybı
ve kaliteli insan kaynağından yoksun kalma yıldırılan bireylerden gelebilecek muhtemel katkıların ve yaratıcılığın azalmasına yol açabilmektedir.
2.7.3. Toplumsal Açıdan Psikolojik Yıldırmanın Sonuçları
Çalışanların iş ortamında yaşadıkları psikolojik yıldırma olaylarının toplum üzerindeki doğrudan ve dolaylı sonuçlarını tam olarak kestirebilmek oldukça güçtür (Poilpot, 2006:15). Psikolojik yıldırmanın bireysel ve örgütsel sonuçlarının hepsi toplumu etkileyebilmektedir. Kurbanların yıldırma sonucunda yaşadıkları sağlık sorunları sebebiyle performansları düşmekte ve işe devamsızlıkları artmaktadır. Sağlık sorunları sebebiyle sağlık harcamalarının artması, erken emekli olma ve uzun dönem işsiz kalma gibi durumlar topluma ekonomik maliyet yüklemektedir (Di Martino vd., 2003:66). Psikolojik yıldırmanın toplum üzerindeki bir diğer etkisi kurbanların yaşadıkları olaylar sonucunda aileleri ve diğer arkadaşları ile sosyal ilişkilerinin zayıflamasıdır (Tınaz, 2008:184). Psikolojik yıldırma sonucu aile içi huzursuzluk yaşanmakta, psikolojik yıldırmaya maruz kalan birey değersizlik duygusu ile içe dönük tepkiler göstermekte ya da aile bireylerine yönelik öfke ve kızgınlık duygusu ile saldırganlık gösterebilmektedir (Dangaç, 2007: 73). Psikolojik yıldırma bulaşıcıdır. Karşılıklı etkileşim ve zincirleme etkileme yoluyla bütün toplumsal dokuyu sararak, toplumdaki karşılıklı güven duygusunu yok eder.
Sonuç olarak psikolojik yıldırma, psikolojik yıldırmaya maruz kalan bireyi, psikolojik yıldırmanın oluştuğu çalışma ortamını ve toplumu çeşitli yönlerden olumsuz şekilde etkileyebilmektedir. Psikolojik yıldırmanın bireysel sonuçları, örgütteki çalışanları olumsuz etkilemekte bu durum örgütün başarısını zayıflatmaktadır. Psikolojik yıldırmaya maruz kalan çalışanlar ve psikolojik yıldırmanın yaşandığı örgütlerde ortaya çıkan olumsuz sonuçlar ise genel olarak çalışanların aile ve sosyal hayatlarını etkilemektedir. Psikolojik ve fizyolojik rahatsızlıklar ile psikolojik yıldırmanın yaşandığı örgütlerde ortaya çıkan sorunlar da dolaylı olarak topluma yansımaktadır. Toplumun güçlenmesi, güçlü “örgütler” sayesinde gerçekleşir. Oysa yıldırma olayları “örgütleri” çürütür ve çoraklaştırır.