Psikolojik İklim, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve İçsel Motivasyon

Örgütlerin yakın ve uzun vadeli hedeflerine ulaşmasını, verimliliğini ve devamlılığını sağlayan onların manevi ve parasal değerleridir. İşgörenler, örgütlerin hedefleri doğrultusunda ilerlemelerine destek olan en önemli etkenlerdendir (Zeynel, 2014: 5).

Psikolojik iklim, işgörenlerin örgüt hakkındaki bireysel düşünceleri ve örgütü idrak edişleriyle alakalıdır ve işgörenlerin çalışma atmosferini nasıl algıladığı ile ilgilidir (Carless, 2004: 407). İşini şevk ve istekle yapan içsel motivasyonu yüksek olan işgörenler örgütteki iklimi olumlu bir şekilde algılayacak ve örgütün ikliminde olumlu bir havanın varlığını hissedeceklerdir. Eğer işgörenler çalışma ortamı için olumlu düşünüyorsa bu durumda örgüt için daha çok çaba sarfedeceklerdir ve bunun sonucunda daha fazla ÖVD sergileyeceklerdir. (James ve James, 1989: 740). Buna bağlı olarak, işgörenlerin örgütteki iklimi nasıl algıladığı önem kazanmaktadır.

ÖVD, resmi olan ya da olmayan iş tanımlarının üstünde yapılan isteğe bağlı davranışlardır (Organ, 1988: 4). ÖVD’nin ortaya çıkmasını işgörenlerin istekli olarak tavır ve hareketlerde bulunması belirler. İsteklilik ifadesiyle, işgörenlerin formel görevlerinin üstünde tavır ve hareketlerde bulunması kastedilmektedir (Organ, 1988: 4; Raub, 2008: 180). Ancak örgütteki atmosfer iyi olsa da işgören tam anlamıyla vatandaşlık davranışı sergilemeyebilir. Örgütlerde ÖVD’nin ortaya çıkmasına aracı olan ve bu davranışı artıran bazı olgular vardır. Bunlardan biri içsel motivasyondur. İçsel motivasyon, bireyin dışarıdan bir zorlama olmadan isteğiyle sergilediği çeşitli hareket ve tutumlarının performansı ile ilgilidir (Ertan ve Kaya, 2012: 158).

İçsel motivasyon, dışsal ödüllerin önemsenmemesi ve bireyin içsel güdülenme eğilimi ve bireysel görüşlerinden gelen motivasyondur (Cecere vd., 2014: 164). Bu noktada bu motivasyon türü, mükafatlarla ve dışarıdan gelen denetim mekanizmalarıyla ilgili değildir (Çetin, 2004: 90). Daha açık bir ifadeyle, olumlu bir örgüt atmosferinin oluşması sonucu ortaya çıkan psikolojik iklim, örgütün işgörenler tarafından bireysel olarak nasıl algılandığı ile ilgilidir. Psikolojik iklim, işgörenlerin şahsi yani subjektif düşüncelerini yansıttığı için işgörenlerin görevleri ile ilgili ve örgütle ilgili sergileyecekleri davranışların psikolojik alt yapısını oluşturacaktır.

Örgüt hakkında olumlu bir psikolojik iklim algısına sahip olan bir işgören olumlu tavır ve davranışlar sergilemek ve iş sorumluluklarını yerine getirmek konusunda iyi bir seviyeye ulaşacaktır. Ancak işgören olumlu bir psikolojik iklim algısının yanında yüksek bir içsel motivasyona sahipse yani arzu ve merak duydukları yönünde sadece yaptığı faaliyetin kendisinden aldığı zevk, merak, tutku gibi olgular için hareket etmesi söz konusuysa örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemesi, başka bir deyişle formal görev tanımlarının ya da iş rollerinin ötesinde örgüt için gönüllü olarak davranış sergilemesi kaçınılmaz olacaktır.

Psikolojik ihtiyaçlar, tatmin edilirse işgörenlere kendi görevlerini gerçekleştirmek için içsel motivasyon sağlarlar. Böyece, işgörenlerin iş performansı ve genel iş doyumu artar. Daha da önemlisi, Psikolojik ihtiyaçlar doyrulduğunda işgörenler işlerine daha çok devam ederler, başkalarıyla daha çok etkileşimde bulunurlar ve işlerinden memnun olurlar (Gutierrez, 2014: 5). Bu psikolojik ihtiyaçların en mühimlerinden biri de psikolojik iklimdir.

İklim algıları, işgören motivasyonuna etki etme eğilimindedir ki bu algılar ÖVD’nin sergilenmesini kolaylaştırır ya da sınırlandırır. ÖVD işgörenlerin örgütteki çalışma hayatı hakkında bağlamsal görüşüne değer biçmesi anlamına gelebilir. ÖVD bir işgören tarafından belirlenen iç hedefler aracılığıyla başlatılan bir davranış olarak ağırlıklı hedefe yönelik olarak tasarlanmıştır. Bu hedefler, işgörenlerin görev ortamlarının özelliklerini yorumlamaları ve kişisel tanımlarının sonucu olabilir (Kataria vd., 2013: 218). İklim algılarının ÖVD’yi etkileyebilmesine karşın işgörenlerin mutlaka olumlu çalışma ortamlarında örgüt yararına ÖVD göstermesi beklenemez. Bireyler arası farklılıklar ÖVD’yi etkileyen, muhtemelen davranışların düzenleyici bir yönü olarak işlev görür. ÖVD, resmi olarak örgütler tarafından belirlemez (Kataria vd., 2013: 218). Ancak içsel motivasyon gibi güçlü bir değişken ÖVD’nin oluşmasına etki edebilir. Bu doğrultuda örgüt olumlu bir atmosfere sahip olmalıdır ve bu durum içsel motivasyonu harekete geçirerek işgörenin ÖVD sergilemesini sağlayabilir.

Psikolojik iklimi araştıran bazı araştırmacılar, psikolojik iklimi işgörenlerin olaylar hakkında deneyimleri ile işlerini değerlendirme, iş süreçleri ve örgüt yapısına verdiği değer olarak savunmuşlardır. Böylece işgörenlerin işlerine katılım düzeyleri

her an yeni durumlara göre değişebilir. Psikolojik iklimin temelini atan diğer araştırmacılar işgörenlerin görevleri ve iş deneyimleme güvenliği ve işlerinde çalışırken vuku bulan duygularını gözlemlemişlerdir. Bu şartlar, içsel motivasyonu artırarak işe ilgi çekmeye ve daha iyi iş/görev performansına yol açar (Gutierrez, 2014: 23-24). Ve sonunda bu durum işgörenlerin vatandaşlık davranışlarını artırır.

Üstler örgütlerin yönetimini ne kadar iyi yaparsa yapsınlar işgörenlerin seviyesine inmeyen, isteklerini dikkate almayan, onlarla empati kurmayan ya da onları örgütün bir parçası olarak görmeyen bir örgüt üst düzeyde bir verim yakalayamayacaktır. Ayrıca aynı şekilde iş arkadaşlarının davranışları da işgörenleri etkileyecektir. Bu durumda örgütteki hava ve işgörenlerin bu iklimi idrak şekli yani psikolojik iklim örgütteki olumlu ya da olumsuz durumun algılanmasında büyük önem kazanmaktadır. İşgörenler ancak kendilerini örgütün bir parçası olarak görürlerse, görevlerinin üstünde gönüllü olarak faaliyetlerde bulunurlarsa yani kendilerini örgütün bir vatandaşı olarak hissederlerse örgütle birlikte bir bütün olabilirler ve örgüte belirgin bir fayda sağlayabilirler. Ancak işgörenlerin bariz bir şekilde örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemesi dışsal bir etki ile oluşamaz ancak içsel olarak motive olmuş bir birey içinden gelerek ve örgüt için olumlu tavır ve hareketlerde bulunacaktır. İçsel motivasyonla sağlanan gerçek verim ve bağlılık dışsal hiçbir etken tarafından aynı şekilde sağlanamaz. İçsel motivasyonun ortaya çıkması için örgütün algılanan psikolojik iklimi olumlu bir doğrultuda olmalıdır. Ancak bu durumda işgören içsel olarak motive olabilir. Çünkü örgütün atmosferinden olumlu olarak etkilenmeyen bir işgören güdülenemeyecektir ve işini layikiyle yerine getiremeyecektir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

PSİKOLOJİK İKLİMİN ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE İÇSEL MOTİVASYONUN ARACILIK ROLÜ:

SANAYİ İŞLETMELERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Dördüncü bölümde psikolojik iklimin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisinde içsel motivasyonun aracılık rolünün incelenmesi kapsamında İSO 500 içinde yer alan ilaç ve kimya sanayi kuruluşlarında uygulanan anket çalışmasının analiz ve bulguları yer almıştır. Bu Bölümde; araştırmanın amacı ve önemi, araştırmanın kapsamı ve kısıtları, konu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalar, araştırmanın metodolojisi, analiz ve bulgulara yer verilmiştir.