İçsel ve Dışsal Motivasyonun Karşılaştırılması

İçsel motivasyonla alakalı araştırmalarda motivasyonun soyut yanı incelenmiş ve içsel ve dışsal motivasyon farkı ilk olarak ele alınmıştır (Özdaşlı ve Akman, 2012: 76). Bazı yazarlar, dışsal motivasyonun aktiveteyi başlatabildiğini belirtirken içsel motivasyonun aktiviteninin sürdürebilirliğini sağladığını belirtmişlerdir (Allport, 1937: 32).

Herzberg (1959) çift faktör kuramında motive edici (içsel) faktörler ve hijyen faktörleri (dışsal) arasında ihtilafları saptayarak içsel ve dışsal motivasyon farkını belirlemede büyük bir aşama kaydetmiştir (Çakır, 2001: 129).

Çift faktör kuramında, dışsal motivasyon etkenlerinin görevden dolayı doyumu düşürdüğüne işaret edilmiştir. Buna karşılık, içsel motivasyon etkenlerinin görevin kapsamıyla bağlantılı olduğu belirtilmiştir. Kısacası bu kuram, gereksinimlerin tatmin sağlayan ve sağlamayan etkenleriyle ilgili farkını ifade eder (Yıldırım ve Arslan, 2015: 24).

Ayrıca öz belirleme kuramı, davranışa sebep olan sebeplerle ya da hedeflerle alakalı olarak iç ve dış motivasyonla ilgili bir ayrım yapar. Bu kuram sadece motivasyon türünün niceliğine değil aynı zamanda niteliğine odaklanır. Öz belirleme kuramı doğrultusunda, ilginç ve keyifli olduğu için bir davranışta bulunmak içsel motivasyon olurken, bir başka (dışsal) sonuç elde etmek için bir davranışta bulunmak dışsal motivasyon olur (Jarjoura, 2014: 196). Bu durum bu kuramın en temel ayrımıdır.

İçsel motivasyon bireyin bir faaliyeti kendisi için yapmasıyla ilgiliyken ve faaliyetin kendisinden keyif almaya odaklanırken dışsal motivasyon, faaliyetin sonucu için işi yapmakla ve herhangi bir fark edilebilir etkiye ulaşmak amacıyla sergilenen davranışlarla ilgilidir. Dolayısıyla içsel motivasyon dışsal motivasyondan tamamen ayrılır (Wigfield, 2012: 469; Pintrich and Schunk, 2002: 245).

İçsel ve dışsal motivasyon ödüllendirme bakımından da farklıdır. İçsel motivasyonda ödüller içsel olduğu ve bireyin pro-sosyal davranışından dolayı oluştuğu için fedakarlık, ılımlılık gibi güdüler (durumlar) içten kaynaklanır. Ve bunun tersi olarak motive aracı olarak maddesel ödüller var ise bu durum dışsal motivasyondur. Yani dışsal motivasyon, insanın dış çevresinden gelir (Cecere, vd., 2014: 164).

İçsel motivasyon ödül ve ceza sistemiyle ilgili değildir ve sonradan kazanılmayan ve bireyin içinden kaynaklanır. Dışsal motivasyon ise görev koşullu ödül ya da ceza kullanarak işlevini yerine getirir (Zohar vd., 2015: 86). Ödüller, işgörenlerin sağladığı yararlara binaen örgütün onlara sosyal ve parasal yönden yanıt vermesiyle ilgilidir (İraz ve Ganiyusufoğlu, 2009: 454).

Başka bir deyişle La Belle’ye göre (2005) farklı bireyler farklı ödül algılarına sahiptirler. Örneğin, bazı işgörenler liderleri tarafından onaylanıyor olmayı finansal

teşviklerden daha ödüllendirici bulur. Herzberg, bu gibi faktörlerin memnuniyet konusunda başlıca itici güç olduğuna inanmaktadır ve bu durum işgörenlerin daha sıkı ve iyi çalışmasını desteklemektedir. Bu durumda motivasyon meydana gelir. Basit olarak, motivatörler içsel mutluluğu (içsel ödüller) açığa çıkarır. Diğer taraftan hijyen faktörleri harici mutluluğun (dışsal ödüller) açığa çıkmasını destekler. Eğer eksik faktörler varsa (hijyen ya da motivasyon faktörlerinden bazıları) işgörenin memnun olması ve yapabileceğinin en iyisini yapması imkânsızlaşır. Eğer tüm hijyen faktörleri açığa çıkarsa ve yeterli miktarın üstünde bir hal alırsa işgörenler tam anlamıyla motive olmayabilir. Böylece üstlerin işgörenlerini motive etmeleri ihtiyaçtır. Bu durumda üstlerin yeterli ve uygun motivasyon faktörlerini kullanmaları gerekir (Khan vd., 2013: 283).

Ayrıca içsel ve dışsal motivasyon araçlarının işgören motivasyonu üzerindeki etkisini birlikte değerlendiren Herzberg’in çift faktör teorisine göre işin içeriği ile ilgili olan içsel motivasyon araçları işgöreni motive ederken, dışsal araçlar iş tatminsizliğini gidermekle ilişkilendirilmiştir. Bu teoriye göre sadece içsel faktörler (zorlayıcı iş, bir işi başarmak, işin çeşitliliği, bağımsızlık, sorumluluk, kişisel ve profesyonel gelişim, işgörenin yapmış olduğu katkının önemi) yüksek düzeyde motivasyon sağlayabilir. İçsel motivasyon, yüksek otonomi eşliğinde ilginç ya da zorlu görevler (rutin, monoton vb.) kullanır (Zohar vd., 2015: 86).

Dışsal motivasyonda ise davranışın sonunda kazanç elde edileceği için görevi tamamlama arzusu belirgindir (Myers 2004: 64). Dışsal motivasyonda dışarıdan gelen bir kuvvet gereklidir ve birey davranışta bulunurken belirli dışsal kazançları amaçlar (Ryan ve Deci, 2009: 71). Ancak örgütlerde iş tatmini oluşturmak maksadıyla sürekli dışsal mükafat vermek işgörenlerin güdülenmesini olumsuz yönde etkiler (Deci ve Ryan, 1985: 12).

Sonuçta bireyler, işle ilgili keyif, ilgi, merak tatmin, kendini ifade ya da meydan okuma sergileyebildiklerinde içsel olarak motive olurlar. Ancak bireyler, işin kendisinden başka bazı amaçları elde etmek için çalışıyorlarsa ve bu amaçlar gerçekleşiyorsa dışsal olarak motive olurlar. Araştırmalar, her zaman içsel motivasyonun dışsal motivasyondan daha etkili olduğunu belirtmektedir (Cho ve Perry, 2011: 387).

İçsel motivasyonu sağlamak için örgütlerde verilen görevler işgörenlerin liyakat, istek, beğeni ve şahsi denetleme mekanizmalarını ellerinde tuttukları hissini vermeyi amaçlamaktadır (Deci ve Ryan, 1985: 12). Çünkü örgütler için içsel motivasyon daha önemlidir ve işgörenler için dışsal motivasyon daha az etkiye sahiptir.

Şekil 3.4’de içsel ve dışsal motivasyonun hiyerarşik yapısı gösterilmiştir.

Şekil 3.4: İçsel ve Dışsal Motivasyonun Hiyerarşik Yapısı

Kaynak: Deci ve Ryan, 2002: 41. “Dizdar (2009: 30) tarafından Türkçe’ye adapte edilmiştir”

Şekil 3.4’de İM; içsel motivasyon, DM; dışsal motivasyon ve M; motivasyonsuzluğu belirtmektedir. Şekilde, içsel motivasyon, dışsal motivasyon ve motivasyonsuzluk ile motivasyonun aşamaları ve ilerleyişi tümüyle incelenmiştir (Deci ve Ryan, 2004: 42). Bu üç motivasyon çeşidi motivasyon seviyelerinin (global, bağlamsal ve durumsal) içinde değişik oranlarda bulunmaktadır.

Şekil 3.4’e göre, sosyal faktörler; global, bağlamsal ve durumsal faktörler olmak üzere üçe ayrılır. Bu faktörler aracılarla birlikte motivasyon seviyelerini oluşturur. Bu motivasyon seviyelerinden global, bağlamsal ve durumsal motivasyon arasında belirli ilişkiler olup üst düzeydeki global motivasyon, daha alt düzeydekileri (bağlamsal ve durumsal motivasyon) etkileyebilir (Vallerand, 2012: 46).

Global motivasyon bağlamsal ve durumsal motivasyona göre daha istikrarlıdır. Kişiliğe ya da çevreyle etkileşime girmek için oluşan motivasyona işaret eder. Global motivasyon, içsel ya da dışsal yollardan faaliyete bağlanma ile alakalı ve kapsamlı eğilimlerdir (Vallerand, 2012: 46).

Bağlamsal motivasyon, belirli yaşam bağlamlarıyla ilgilidir. Bunlar; eğitim, boş vakit, kişiler arası ilişkiler ve yaşamla ilgili bağlamlardır. Ayrıca bu motivasyon şekli, bazı yaşam aktivitelerinin diğerlerinden daha motive edici olabileceğine vurgu yapar (Vallerand, 2012: 46).

Durumsal motivasyon, en özel seviyedir ve sürekli motivasyona vurgu yapar. belli bir anda belirli bir etkinlikte uğraşırken bir bireyin yaşadığı motivasyonel durumdur (Vallerand, 2012: 46).

Global motivasyon sonuçları; global etki, idrak ve davranışken bağlamsal motivasyon sonuçları; bağlamsal etki, idrak ve davranıştır. Durumsal motivasyon sonuçları ise; durumsal etki, idrak ve davranıştır. Bu sonuçlar, motivasyon çeşidine binaen açığa çıkan durumlarla ilgilidir. Mevcut bakış açısını kullanılarak oluşturulmuş olan içsel motivasyon, dışsal motivasyon ve motivasyonsuzlukla ilgili değişik motivasyon ölçekleri bu motivasyon türlerinin varlığına ve ayrımına destek sağlamaktadır (Deci ve ve Ryan, 2004: 43).

İçsel ödüller, dışsal ödüllerin tersine bir ölçüde çalışan kişinin denetimi altındadır. Grup içinde bireyin doyumunu ve verimini belirlemede, içsel ödüllerin daha çok duyarlılık taşıdığı anlaşılmıştır (Balcı, 1992: 57).

3.4.4. Psikolojik İklim, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve İçsel Motivasyon