Psikodinamik Kuramlar

Psikodinamik kuramcıların önemli özellikleri arasında, bu fikirlerin ilk oluĢmaya baĢladığı dönemlerde psikanalitik bakıĢa sahip olmaları, ancak daha sonraki dönemlerde ise kendi düĢünceleri doğrultusunda yeni kuramları oluĢturma çabaları sayılabilir. Bu araĢtırmacıların kuramları daha çok bilinç dıĢı vurgular, hasta bireyler üzerinde odaklaĢma gibi temel güdüler üzerinde durmayı hedeflemiĢtir.96

95 _{Ġnanç ve Yerlikaya, a.g.e., ss. 9-343.} 96_{Uğurlu, a.g.e., s.20.}

31

2.2.1.1.1 “Sigmund Freud”’un kiĢilik kuramı

Psikanalitik yaklaĢımların kurucusu sayılan Freud, beĢ yaĢa kadar olan çocukluk evresinin önemli olduğunu, cinsel dürtülerin oluĢumunda biyolojik geliĢme, sosyal yapı ve çevresel etkinin önemli bir yer tuttuğunu iddia etmiĢtir. Bireylerin bilinçdıĢı güçlerle hareket ettiğini ama bunun altında yatanın sevgi arayıĢı olduğunu iddia etmiĢtir.97

KiĢiliğin ortaya çıkmasında id, ego, süper ego olarak tanımladığı üç temel yapının belirleyici olduğunu ve bu yapıların fertlerin tutumlarına yön verdiğini iddia eden Freud,bu üçlü yapıdan herhangi birisi daha aktif olduğunda erotik, obsesif, narsist olarak adlandırılan kiĢilik tiplemelerinin ortaya çıktığını söylemiĢtir. Erotik tipisevgi kaybetme korkusuyla hayatlarını sürdürmekte olanlar, narsist tipler kendini yaĢatma ve devam ettirme süreci ile savaĢ halinde bulunanlar, obsesif türler ise vicdanıyla mücadele edenler olarak tanımlanmıĢlardır.98

2.2.1.1.2 “Alfred Adler”’in kiĢilik kuramı

Adler’in Freud’dan ayrıldığı en önemli husus üstünlük çabasına verdiği önemdir. Adler, üstünlük duygusunun fertlerin sahip olmak istediği asıl güç unsuru olduğunu, insanın bu duyguyla hareket ettiğinde kendisini baĢkalarının yanında, aĢağı veya üstün olarak gördüğünü iddia etmiĢtir. Fertlerin kiĢiliğinin duygu, tutum ve biliĢsel süreçlerden etkilenmekte olduğunu söylemiĢ ve diğer bireylerden üstün olmak amacıyla gayret gösterdiğini savunmuĢtur.99

2.2.1.1.3 “Karen Horney”’in kiĢilik kuramı

Freud’un ortaya attığı biyolojik etmenlerden farklı olarak sosyal ve kültür unsurları üzerine yoğunlaĢan bu kuram,bireye ait kiĢiliği tanımaya yönelik bir yaklaĢımdır. Horney’e göre sağlıklı fertler, gereken durumlarda diğer bireylerin

97_{Ġbrahim Taymur, Hakan M.Türkçapar, KiĢilik: Tanımı, Sınıflaması ve değerlendirmesi Psikiyatride}

Güncel Yaklaşımlar, 2012, s.157.

98_{Daniel Cervone and Lawrence A.Pervin, Personality Theory and Research, Çev.Mustafa Baloğlu,}

Nobel Yayınevi, Ankara, 2016, ss. 87-90

99

Elvan Okutan, Kişilik Özelliklerinin Tükenmişliğe Etkisi: Bir Örnek Olay İncelemesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Sakarya Üniversitesi,Sakarya, 2010, s.37.

32

isteklerini kabul edebilmeli, mücadele edebilmeli, yalnız kalabilmelidir. Çünkü bu tutumlar birbirini tamamlayan bir birliktelik içinde bir bütünü oluĢtururlar.100

2.2.1.1.4 “Erich Fromm”’un kiĢilik kuramı

YapmıĢ olduğu çalıĢmalarında Marx’a ait fikirlerin etkisinde kalan ve onun düĢünceleri ile Freud’un düĢüncelerini karĢılaĢtıran Fromm, iki düĢüncenin birleĢimi sonucu oluĢturduğu kurama özgürlükten kaçma ve geliĢtirdiği ekole de “Hümanistik Psikanaliz” adını vermiĢtir. KiĢiliği kültürel ve ekonomik boyutlarıyla araĢtıran Fromm bu konuda ilk kuramcı kabul edilmektedir.101

2.2.1.1.5 “Harry Stack Sullivan”’ın kiĢilik kuramı

Sullivan ise yine kiĢiliğin meydana gelmesinde temel kabul edilen fizyolojik unsurlar yerine insanlar arası iliĢkilerin rolüne önem vermiĢ ve bu düĢünce üzerine yoğunlaĢmıĢtır. KiĢilik fertlerin baĢka bireylerle iliĢki kurması ile olur düĢüncesini ileri sürmüĢ ve davranıĢ bozukluklarının insan iliĢkileri ile tedavi edilebileceğini iddia etmiĢtir. Freud’un aksine kiĢilik ana yapısının her bireyin yaĢam Ģartlarına ve sosyo- kültürel unsurlara bağlı olarak yirmi yaĢın üstünde bir yaĢa kadar değiĢip geliĢebileceğini savunmuĢtur.102

2.2.1.1.6 “Erik Homburger Erikson”’un kiĢilik kuramı

Çocukluk döneminin kiĢiliğin geliĢmesinde önemli olduğunu vurgulayan diğer bir araĢtırmacı Freud’un öğrencilerinden olan Erickson’dur. Freud’dan farklı olarak sadece çocukluk yılları ile ilgilenmemiĢ aynı zamanda kiĢiliğin doğumdan ölüme kadar sürdüğünü savunmuĢ ve sekiz evreye ayırmıĢtır. Sağlıklı kiĢilik oluĢumu üzerinde durmak suretiyle içinde bulunulan toplumun kiĢilik geliĢimi üzerindeki etkilerini vurgulamıĢ, problemlerin toplum temelli olduğunu söylemiĢ, sosyal geliĢimi ele almıĢ, geliĢtirdiği kuram psikososyal kuram olarak anılmıĢtır.103

100_{Sibel N.ÖdemiĢ, Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Üretkenlik Karşıtı Davranışlar Üzerine Etkileri}

Bir Araştırma, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Marmara Üniversitesi, Ġstanbul, 2011, s.71.

101_{BaĢak Levent, Sınıf Öğretmenlerinin Kişilik Özelliklerinin İletişim Becerilerine Etkisi, Eğitim}

Bilimleri Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2011, s.42.

102_{Mehmet KaĢlı, Otel İşletmelerinde İşgörenlerin Kişilik Özellikleri, Lider-Üye Etkileşimi ve}

Tükenmişlik İlişkisinin İncelenmesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir, 2009,

s.21.

103

33

2.2.1.2 DavranıĢçı ve BiliĢsel Kuramlar

Psikanalitik kuramın düĢüncelerine tepki olarak baĢka kuramlar ortaya çıkmaya baĢlamıĢtır. DavranıĢçı kuramlarda daha çok tutumlar ön plana çıkmıĢtır. Kuram savunucuları, psikolojinin yalnızca nesnel yöntemlerle ölçülebilen ve değerlendirilebilen davranıĢlar olabileceğini söylemiĢlerdir. Ayrıca nesnel olmayan yani somut yaklaĢımların değerinin olmadığını iddia etmiĢlerdir. KiĢilik geliĢiminin bireylerin çevreleriyle olan tutumları ile gözlemlenmesi gerektiğini savunmuĢlardır. Bireylerin davranıĢlarının, içinde bulundukları ortamın özelliklerine, diğer kiĢilerin davranıĢlarına ya da kendilerinin bu davranıĢları ne Ģekilde algıladıklarına göre farklılaĢabileceğini ileri sürmüĢlerdir.104

2.2.1.2.1 “B.Frederic Skinner”’in kiĢilik kuramı

Skinner koĢullanma üzerinde durmuĢ ve bunun insanın geçmiĢini anımsatan davranıĢ alıĢkanlıkları olduğunu iddia etmiĢtir. Örneğin, geçmiĢte kendisini köpek ısıran bir Ģahsın bir köpek gördüğünde klasik Ģartlanmanın etkisine girerek korkma davranıĢı sergileyeceğini söylemiĢtir. Daha çok radikal davranıĢlar üzerinde durmuĢ, bunu tepkisel ve edimsel olmak üzere ikiye ayırmıĢtır. Bilindik bir uyarıcıya karĢı ani olarak gösterilen davranıĢları tepkisel, bunların meydana getirdiği sonuçlar ile sistem tarafından kendiliğinden oluĢan ve tekrar edebilen davranıĢları ise edimsel olarak ifade etmiĢtir.105

2.2.1.2.2 “Neal E. Miller ve John Dollard”’ın kiĢilik kuramı

Bu kuramcılar temelde Freud’la aynı fikirde olsalar da kavramların tanımı ve deneysel yönlerinde farklı fikirler ileri sürmüĢlerdir. KiĢiliğin alıĢkanlıklardan meydana geldiğini söyleseler de bireyler arasında farklılık gösteren, hayat boyu baĢlarından geçirdikleri hadiselerle bağlantılı olduğunu ifade etmiĢlerdir. AlıĢkanlıkların, ilerleyen yaĢantı evrelerinde değiĢebileceğini, kiĢiliğin devamlılığını ise birincil ve ikincil dürtüler ile tepkilerin hiyerarĢisinin düzenlediğini iddia etmiĢlerdir. Yine gelecek dönemlerdeki hayat neticesinde değiĢebileceğini ve bunların geçici olduğunu, kiĢiliğin tek yönlü alıĢkanlıklar sıralaması olmadığını, kiĢiliğin sürekliliği sağladığını tespit etmiĢlerdir.106

104_{Uğurlu, a.g.e., ss.31-32.} 105

Okutan, a.g.e., ss.49-50.

34

2.2.1.2.3 “A.Bandura”’nın kiĢilik kuramı

Bazı akademisyenler tarafından öğrenmenin sosyal yönü, özellikle bireylerin diğer bireyleri gözlemleyip taklit etme durumu geniĢ bir yelpazede incelenmiĢtir. KiĢiliğin geliĢmesinde bulundukları ortamın ve durumsal belirleyicilerin önemli olduğunu, çevre Ģartları ile birey tutumlarının karĢılıklı etkileĢimde bulunduğunu ileri sürmüĢlerdir. Örneğin, Bandura’nın Televizyonun çocuklar üzerindeki etkilerini ölçmek için yaptığı deneysel çalıĢmalar kuramı destekleyici sonuçlar vermiĢtir. Nihayetinde fertlerin, çocukluk döneminde kendilerine örnek seçtiği kiĢilerden taklit yoluyla ileride etkilendiğini gözlemlemiĢtir.107

2.2.1.2.4 “George Alexander Kelly”’nin kiĢilik kuramı

Kelly, insanoğlunun eĢsiz bir yapıya sahip olduğunu söyleyerek fertlerin kiĢisel yapılarındaki farklılıklarına değinmiĢ, bu farklı kiĢilik yapılarının onların davranıĢlarını etkilediğini ifade etmiĢ ve bu kurama kiĢisel yapılar kuramı adını vermiĢtir. Bireylerin aynı bilim adamları gibi sürekli olarak kendi hayatlarıyla ilgili teoriler geliĢtirdiklerini, bu teorileri denediklerini, sonuçlarına göre hayatlarını yeniden düzene koyduklarını iddia etmiĢtir.108