Pnömokonyoz ve Diğer Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları

Sağlık çalışanlarında inhalasyona bağlı etkenlerin başında enfeksiyonlar gelmektedir. Ancak enfeksiyonlar dışında, çeşitli etkenler de sağlık çalışanlarının solunum sağlığı için tehlike arz eder. Bunlar ise hava yolu hastalıkları ve hatta toz hastalıklarıdır. Enfeksiyonların birçoğu inhalasyon yoluyla vücuda alınmakta ve yine çoğunluğu doğrudan akciğerleri etkilemektedir. Bu enfeksiyonların eskiden beri bilineni tüberkülozdur. 2000’li yıllarda SARS gibi kanda viral yapan virüslerin ortaya çıkması, inhalasyon yolu ile alınan enfeksiyon etkenlerinin önemini artırmıştır344

.

Ülkemizde yapılan çalışmalar, sağlık çalışanları arasında görülen tüberküloz enfeksiyonu ve tüberküloz hastalığının, toplumdan yaklaşık 3 ila 10 kat fazla olduğunu göstermiştir. Aslında sağlık kuruluşlarında tüberkülozun bulaşma mekanizması, toplumdaki tüberküloz bulaşından farkı değildir. Zira basil çıkarma özelliğine sahip akciğer tüberkülozu, larinks tüberkülozu ve havayolu tüberkülozuna yakalanmış hastalar tarafından ortama saçılan damlacık çekirdekleri, bulaşmaya neden olmaktadır345

.

Tüberküloz bulaşması, alınacak bir dizi önlem ile engellenebilmektedir. Bu önlemler Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) ve DSÖ tarafından hazırlanan Rehberlerde açıklanmıştır. DSÖ tarafından hazırlanan Rehberde, dört ana düzeyde koruma önerilmektedir. Bunlar; kapsayıcı bir yönetim

343

Sarıcaoğlu\Toka\Algan, a.g.m, s.95.

344

Fatma Evyapan, Solunum Yoluyla Bulaşan Etkenler Açısından Türkiye’de Durum ve Korunma Yolları, Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 4. Ulusal Kongresi, 16 – 17 Kasım 2013, Ankara, s.75 – 76.

345

Oğuz Kılınç, Sağlık Kurumlarında Tüberküloz Bulaşının Önlenmesi, Tüberküloz, Toraks Kitapları, S. 11, Ekim 2010, s.598.

düzeyi, idari kontrol, çevresel kontrol ve kişisel korunma yollarıdır. Benzer şekilde CDC tarafından hazırlanan Rehberde; tüberküloz hastalığından şüphelenilen veya onaylanılan bireylerin hızlı bir biçimde tespit edilmesi ve tedavilerinin sağlanması için yönetsel, çevresel ve kişisel koruyucu önlemlerin alınması gerektiği belirtilmiştir346

.

Sağlık çalışanlarında inhalasyon yoluyla oluşan bir başka hastalık ise mesleki astımdır. Sterilizanlar, bir takım farmosötik ajanlar, metaller, iritan aerosolize ilaçlar ve temizleyici gibi maddeler sağlık çalışanlarında mesleki astıma neden olabilmektedir. İnhalasyon yolu ile bulaşmada; eczacı, hekim, solunum terapisti, endoskopi ünitesi çalışanı, radyoloji ünitesi çalışanı, hemşire, patoloji bölümü çalışanı, ameliyathane çalışanı, yardımcı sağlık personeli ve temizlikçiler başta olmak üzere tüm sağlık çalışanları risk altındadır347

.

Sağlık çalışanlarında spesifik bir grubu oluşturan diş teknisyenleri, diş laboratuarlarında sürekli olarak çeşitli solventlerin ve organik olmayan asitlerin buharına, materyal kullanımı sırasında oluşan toksik gaz, seramik ve akrilata, metal alaşımların tesviye, kumlama ve bitim aşamasında (akril parlatması ve alçı - alkol cilalaması) ise oluşan tozun zararlı etkilerine maruz kalmaktadır. Maruziyetin süresiyle ilişkili olarak diş teknisyenlerinde; pnömokonyoz, hipersensitivite pnömonisi, mesleki astım ve hatta akciğer kanseri gelişebilir. Diş teknisyeni pnömokonyozu, kompleks madde maruziyeti neticesinde oluşan ve interstisiel inflamasyon ile fibrozis şeklinde seyreden bir meslek hastalığıdır348.

Solunum sistemi hastalıklarının önlenmesinde, işe girişlerde alınan sağlık raporu önem arz etmektedir. Zira tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde kişi, yapacağı işe uygun olduğunu gösteren sağlık raporu olmaksızın işe başlatılamaz. Bununla birlikte çalışanların işe giriş ve periyodik muayenelerinin yapılması da son derece önemlidir. Nitekim işe giriş ve periyodik muayene formunda radyolojik analiz

346

Jo Kyung - Wook, “Preventing the Transmission of Tuberculosis in Health Care Settings: Administrative Control”, Tuberc Respir Dis (Seoul), Cilt 80, Sayı 1, (2017), s.21 - 22. Rehberlerde yer alan tüberküloz bulaşmasını önleme aşamaları hakkında ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Tüberküloz Tanı ve Tedavi Rehberi, T.C Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 862, Ankara, 2011, s.100 vd.

347

Evyapan, a.g.e (2013), s.77.

348

Dilek Ergün, Recai Ergün, Ender Evcik, Türkan Nadir Öziş, İbrahim Akkurt, “Ankara’da Diş Teknisyeni Pnömokonyozu Sıklığı ve İlişkili Olduğu Faktörler”, Cilt 16, Sayı 60 – 61, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, (Nisan – Eylül 2016), s.39.

ve solunum fonksiyon testi bilgileri yer almaktadır. İşe giriş muayenesinde amaç, kişinin niteliklerine uygun olan bir işe yerleştirilmesidir. Bunun için kişi işe başlatılmadan önce tıbbı değerlendirmeden geçirilir ve eğer bu işte çalışması tıbbi bakımdan sakınca doğurabilecek ise işe başlatılamaz. Etkilenimin, iş sırasında maruz kalınan etkenlerden kaynaklandığının anlaşılması ise belirli aralıklar ile gerçekleştirilen muayenelerle mümkündür349_{. Böylece erken evrede tespit edilen} olgulara göre çalışanın, tıbbi bakımdan niteliklerine uygun bir işte istihdam edilmek üzere çalıştığı birimin değiştirilmesi, olumlu sonuç veren bir yöntemdir.

1.1.8.1.4. Mesleki BulaĢıcı Hastalıklar

Sağlık çalışanları, hastalardan bulaşabilecek çeşitli enfeksiyon hastalıkları bakımından risk altındadır350

. Enfeksiyon etkenleri iki ana grupta toplanmaktadır. Kan ve diğer vücut sıvıları ile temas sonucu bulaşan etkenler ilk grubu oluşturur351

. Sağlık çalışanları iş sırasında sıklıkla iğne batması veya delici - kesici alet yaralanması gibi perkütan yaralanmalar neticesinde ve açık yaralara352

veya sağlam deriye temas halinde hastaların kan ve diğer vücut sıvılarına maruz kalmaktadır353

. Oldukça fazla sayıda mikroorganizma bu yolla bulaşabilse de, içlerinde en yaygın olanları Hepatit B, Hepatit C ve HIV virüsleridir 354 _{. Son yıllarda sağlık} çalışanlarında bulaşıcı hastalıklara bağlı ölümlerin tamamı, iş kazası (kesici – delici alet yaralanmaları) neticesinde gelişen fatal seyirli bulaşıcı hastalıklardan kaynaklanmaktadır355

.

349

Adem Koyuncu, Ahmet Uğur Demir, Ali Naci Yıldız, “İşçi Sağlığı ve Güvenliğinde Solunum Sistemi Tetkikleri”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Cilt 16, Sayı 60 – 61, (Nisan – Eylül 2016), s.76 vd.

350

Emiroğlu, a.g.m, s.21.

351

Sağlık Çalışanlarının Meslek Riskleri, 2008, s.9.

352

Emiroğlu, a.g.m, s.20. İğne batması, deride çizik, sıyrık, yara, enfekte olmuş atıklar ve benzeri yollarla sağlık çalışanlarında enfeksiyona yol açan biyolojik etkenler arasında; histoplazmozis influenza, kabakulak, kırım kongo kanamalı ateş, leishmaniasis, meningococcal hastalıklar, sarıhumma virüsü, salmonella ve tetanoz yer almaktadır.

353

Müge Özgüler, Leyla Saltık Güngör, Türkkan Kaygusuz, Çiğdem Papila, “Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Çalışanlarında Hepatit A, Hepatit B, Kızamık ve Kızamıkçık Seroprevalansı”, Klimik Dergisi, Cilt 29, Sayı 1, (2016), s.11; Sağlık Çalışanlarının Meslek Riskleri, 2008, s.9.

354

Sağlık Çalışanlarının Meslek Riskleri, 2008, s.9.

355

Mehmet Zencir, “Mesleksel Bulaşıcı Hastalıklar: Sağlık Çalışanlarının Sağlığı Örneği”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Cilt 14, Sayı 51 – 52, (Ocak – Haziran 2014), s.61.

Enfeksiyon etkenlerinde diğer grubu ise damlacık ve damlacık çekirdeği olarak hastalar tarafından salınan solunum salgıları ile bulaşanlar oluşturur356

. Hastane enfeksiyonlarında etkenler, hastane florasında bulunan dirençli mikroorganizmalardır357_{. Solunum yolu ile geçen enfeksiyonlar ise tüberküloz,} difteri, suçiçeği, kızamıkçık, kızamık, boğmaca, menenjit, brusella, SARS ve kuş gribidir358.

Hastanelerde nfeksiyon bakımından riskli alanlar ve potansiyel risk taşıyan faaliyetler, bulaşma yoluna bağlı olarak oldukça çeşitlidir. Nitekim kan ve kan ürünlerinin toplandığı bölümler, laboratuarlar, ameliyathane, doğumhane, acil servis ve ambulans hizmetleri, yoğun bakım üniteleri, diyaliz üniteleri, patoloji, anatomi ve adli tıp bölümleri bu alanlardan olmakla birlikte, kan ve vücut sıvıları ile diğer klinik örneklerin alınması, klinik muayene, cerrahi müdahaleler, yaraların tedavisi, onarım ve bakım esnasında enfeksiyon şüphesi olan kirlenmiş alanlarda kirlenmiş ekipman ve nesneler ile çalışmak, agresif hasta taşıma, temizlik ve dezenfeksiyon da bulaşıcı hastalıkların gelişmesinde riskli faaliyetlerdendir359

.

Mesleki bulaşıcı hastalıklara neden olan biyolojik etkenlerden bir kısmı Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği Meslek Hastalıkları Listesi’nde yer almaktadır. D - 2 alt grubunda sayılan malarya, sarıhumma, rekürren ateş, dang, leishmanioz, frambosie ve lepra gibi tropik hastalıklar, bu hastalıkların tedavi edildiği veya patojen ajanları ile çalışıldığı sağlık kuruluşlarında mesleki bulaşıcı hastalık riski taşımaktadır.

Sağlık çalışanlarında meslek hastalığına bağlı ölümlerin en önemli nedenini enfeksiyonlar oluşturur360_{. Mesleki bulaşıcı hastalıkların önlenmesi bakımından} alınması gereken tedbirler ise öncelikle Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik’te düzenlenmiştir. Buna göre hastaların ve sağlık çalışanlarının güvenliğinin sağlanması bakımından sağlık kurumunun en üst amiri sorumlu

356

Sağlık Çalışanlarının Meslek Riskleri, 2008, s.9.

357

Cem Artan, Müge Oğuzkaya Artan, Zeynep Baykan, “Sağlık Personelinin Sağlık Riskleri ve Hastane Enfeksiyonları ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Uygulamaları”, Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, (2015), s.6 – 7.

358

Emiroğlu, a.g.m, s.21.

359

Emiroğlu, a.g.m, s.21; Özgüler/Güngör/Kaygusuz/Papila, a.g.m, s.11.

360

Füsun Sunar, Şerife Çınar, “Hastane Çalışanlarının İş Sağlığı ve Güvenliği”, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED), Cilt 26, Sayı 3, (2017), s.125.

tutulmuş ve gerekli tedbirlerin alınması ve düzenlemelerin yapılmasında Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı tarafından hazırlanarak Sağlık Bakanlığı’nın resmi internet sayfasında yayımlanan Hizmet Kalite Standartları’nın esas alınacağı belirtilmiştir (HÇGSY 5. m).

Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmeliğin 8/1. maddesinde düzenlendiği üzere sağlık kurumları tarafından enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesine yönelik bir program hazırlanmalı, hastane enfeksiyonlarının izlenmesine yönelik sürveyanj çalışmaları yapılmalı, gerekli izolasyon önlemleri alınmalı, temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon uygulamaları gerçekleştirilmeli ve el hijyeninin sağlanmasına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.

Hizmet Kalite Standartları’na (Sağlıkta Kalite Standartları Hastane 2016) göre çalışanlar ve hastalar için tehlike arz eden sağlık hizmetleri ile ilişkili enfeksiyonlarda riskleri tespit etmek ve önlemek, gerçekleştiğinde ise kontrol altında tutmak esastır. Bu bağlamda sağlık kurumları, enfeksiyonların önlenmesine yönelik Enfeksiyon Kontrol Komitesi oluşturmalıdır361

.

Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği kapsamında belirtilen faaliyetlerin yürütülmesinden sorumlu olan Enfeksiyon Kontrol Komitesi, Yönetmeliğin 5. maddesinde sayılan üyelerden oluşur. Enfeksiyon Kontrol Komitesi’nin görevleri ise Yönetmeliğin 7. maddesinde açıklanmıştır. Buna göre Enfeksiyon Kontrol Komitesi;

 Enfeksiyon kontrol programı362

belirlemeli, uygulamalı ve yataklı tedavi kurumu yönetimi ile ilgili bölümlere bu konuda öneriler sunmalı,

 Kurumda uygulanması gereken enfeksiyon kontrol standartlarını yazılı hale getirmeli ve gerektiğinde güncellemeli,

361

Sağlıkta Kalite Standartları Hastane, T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı, Ankara, Mart 2016, s.180.

362

Sağlıkta Kalite Standartları Hastane, 2016, s.180. Hastanedeki tüm bölümleri kapsayan enfeksiyon kontrol programında bulunması gereken konular asgari olarak; sağlık hizmeti süreçlerinin enfeksiyon riski açısından değerlendirilmesi, sürveyans, el hijyeni, izolasyon önlemleri, akılcı antibiyotik kullanımı, temizlik, dezenfeksiyon, sterilizasyon, asepsi, antisepsi, çalışanların mesleki enfeksiyonu, tesis kaynaklı çalışmalarda enfeksiyonların önlenmesi, olağanüstü durumlara (salgın, nadir görülen enfeksiyonlar gibi) yönelik planlamaların yapılması, çamaşırhane, morg, atık yönetimi ve havalandırma sistemleri gibi destek hizmetlerinde enfeksiyonların önlenmesi ve yemek hizmetleri ile ilgili tüm süreçlerde gıda güvenliğinin sağlanmasından oluşur.

 Belirlenen standartların uygulanabilmesi için sağlık personeline hizmet içi eğitimlerin verilmesini sağlamalı ve uygulamaları denetlemeli,

 Kuruma uygun bir sürveyans programı geliştirmeli ve sürveyans çalışmalarının sürekliliğini sağlamalı,

 Hastane enfeksiyonu yönünden öncelik taşıyan bölümleri belirleyerek, hastane enfeksiyon kontrol programı için hedefler koymalı ve her yılın sonunda bu hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını değerlendirerek, yıllık çalışma raporunda bu değerlendirmelere yer vermeli,

 Antibiyotik, dezenfeksiyon, antisepsi, sterilizasyon araç ve gereçlerin ve enfeksiyon kontrolü ile ilgili diğer demirbaş ve sarf malzemelerinin alımında ilgili komisyonlara görüş bildirmeli,

 Görev alanı ile ilgili hususlarda yataklı tedavi kurumunun inşaat ve tadilat kararlarıyla ilgili olarak gerektiğinde yönetime görüş bildirmeli,

 Enfeksiyon riskinin belirlenmesi halinde gerekli incelemeleri yaparak izolasyon tedbirlerini belirlemeli363, uygulanmasını izlemeli ve böyle bir riskin varlığının saptanması durumunda ilgili bölüme hasta alımının kısıtlanması veya gerektiğinde durdurulması hususunda karar almalı,

 Sürveyans verileri ile eczaneden alınan antibiyotik tüketim verilerini dikkate almak suretiyle antibiyotik kullanım politikalarını belirlemeli, bu politikaların uygulanmasını izlemeli ve yönlendirmeli,

 Sterilizasyon, antisepsi ve dezenfeksiyon işlemlerinin ilkelerini ve dezenfektanların seçimiyle ilgili standartları belirlemeli ve kullanımların belirlenen standartlara uygun olup olmadığını denetlemeli,

 Ayrıca Yönetmelikte sayılan diğer görevleri de yerine getirmelidir.

363

Sağlıkta Kalite Standartları Hastane, 2016, s.185. İzolasyon önlemlerine ilişkin düzenlemeler yapılırken, kabul görmüş ulusal ve uluslararası rehberler esas alınmalıdır. Enfekte veya kolonize hastalarda, uygulanan izolasyon yöntemini gösteren tanımlayıcı figürler kullanılmalıdır. İzolasyon önlemleri ve tanımlayıcı figürler, hastanın transferi de dâhil tüm hizmet süreçlerinde uygulanmalıdır. Ayrıca izolasyon tanımlayıcısı ve kullanımı hususunda ilgili sağlık çalışanları ve hasta yakınlarının bilgilendirilmesi gerekir.

Enfeksiyon Kontrol Komitesi tarafından alınan ve yönetime bildirilen kararlar; yataklı tedavi kurumu yönetimi ve tüm personel için bağlayıcıdır. Bu kararlara uyulmaması nedeniyle doğacak sonuçlardan ilgililer sorumludur (YTKEKY 9. m).

Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği’ne göre yataklı tedavi kurumlarında enfeksiyonun önlenmesi bakımından görevlendirilen diğer grubu; enfeksiyon kontrol ekibi364, enfeksiyon kontrol hekimi365 ve enfeksiyon kontrol hemşiresi oluşturur366

(YTKEKY 10. m, 11. m, 13. m).

364

Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliğinin 4. maddesinde tanımlandığı üzere enfeksiyon kontrol ekibi; enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji kliniği veya anabilim dalı temsilcisi, mikrobiyoloji ve klinik mikrobiyoloji laboratuarı temsilcisi, enfeksiyon kontrol hekimi ve enfeksiyon kontrol hemşirelerinden oluşan ekiptir. Sürveyans verilerini değerlendirerek, sorunları saptayan ve üretilen çözüm önerilerini Enfeksiyon Kontrol Komitesine sunmakla görevli olan enfeksiyon kontrol ekibi ayrıca; kurum personelinin mesleğe bağlı enfeksiyon ile ilgili risklerini takip etmeli, koruyucu tıbbî önerilerde bulunmalı, gerekli durumlarda bağışıklama ve profilaksi programlarını düzenlemeli ve bu programları uygulamak üzere enfeksiyon kontrol komitesine teklifte bulunmalıdır. Enfeksiyon kontrol ekibi, sürveyans verilerini ve eczaneden alınan antibiyotik tüketim verilerini kullanarak, yataklı tedavi kurumlarındaki antibiyotik kullanımını izlemek, yönlendirmek ve bu hususlarda Enfeksiyon Kontrol Komitesine bilgi vermekle yükümlüdür. Aynı zamanda sterilizasyon, antisepsi ve dezenfeksiyon işlemlerini denetlemekle görevli olan enfeksiyon kontrol ekibi; ilgili idari birimlerle koordinasyon içinde hastane temizliği, mutfak, çamaşırhane ve atık yönetimi ilkelerini belirleyerek, denetimini yapmak, yıllık çalışma ön raporunu hazırlayıp, Enfeksiyon Kontrol Komitesine sunmak ve Enfeksiyon Kontrol Komitesinin gündemini belirleyerek, sekreteryasını yürütmekle görevlidir.

365

Enfeksiyon kontrol hekimi; enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanlarından, tercihen hastane enfeksiyonları ve epidemiyolojisi konusunda ulusal veya uluslararası sertifikaya sahip olanlar arasından seçilmelidir. Yataklı tedavi kurumunun bulunduğu belediye sınırları içerisinde enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanının bulunmadığı hallerde, dahili branşlardan bir uzman doktor tercihen iç hastalıkları uzmanı veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı enfeksiyon kontrol hekimliği görevini yürütür. Yatak sayısının binden fazla olduğu yataklı tedavi kurumlarında, birden fazla enfeksiyon kontrol hekiminin görevlendirilmesi gerekir. Enfeksiyon kontrol hekiminin birden fazla olması gerektiği hallerde, hekimlerin görev dağılımı Enfeksiyon Kontrol Komitesi tarafından yapılır. Haftada en az bir kere enfeksiyon kontrol hemşireleri ile bir araya gelip, çalışmaları değerlendirmesi gereken enfeksiyon kontrol hekimi, gerekli görülen her durumda enfeksiyon kontrol hemşiresine tıbbî direktif ve tavsiye verir. Kurum personeline hastane enfeksiyonları konusunda ve Enfeksiyon Kontrol Komitesi programları çerçevesinde eğitim verir. Enfeksiyon kontrol hemşireleri tarafından yürütülen çalışmaları ve hizmet içi eğitim programını denetler. Sürveyans verilerini düzenli olarak gözden geçirerek, sonuçlarını yorumlar. Periyodik olarak enfeksiyon kontrol ekibine bilgi verip, Enfeksiyon Kontrol Komitesinin toplantılarında bu verileri sunar. Enfeksiyon kontrol programlarının geliştirilmesi ve uygulanmasında görev alır. Hastane enfeksiyonu salgını şüphesi olduğunda, salgının kaynağını arama ve sorunu çözmeye yönelik çalışmaları başlatır ve yürütür. Enfeksiyon kontrol hekimi ayrıcabölümlerle ilgili sorunları o birimlere iletmek, bu birimlerin kontrol tedbirlerinin oluşturulması, uygulanması ve değerlendirilmesine katılımlarını sağlamakla görevlidir.

366

Başhemşirelik tarafından tercihen yüksek okul mezunu, bilgisayar kullanmayı bilen ve Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış enfeksiyon kontrol hemşireliği sertifikasına sahip hemşireler arasından seçilen ve enfeksiyon kontrol komitesine bağlı olarak çalışan enfeksiyon kontrol hemşiresinin de enfeksiyon kontrolü bakımından çeşitli görevleri bulunmaktadır.

Enfeksiyonların önlenmesinde önemli bir yöntem olan bağışıklama programlarının hazırlanması, enfeksiyon kontrol ekibinin görevlerindendir. Sağlık çalışanları, yürüttükleri işe göre farklı enfeksiyonlar bakımından farklı risklerle karşı karşıyadır. Bu nedenle bağışıklama programlarının bu risklere ve risk gruplarına göre oluşturulması gerekmektedir. Kayıtlarda kişisel bilgiler ile birlikte kurumda uygulanan aşılar, uygulama tarihi, aşının üretim yeri, lot numarası, üretim tarihi ve uygulayan kişinin kimlik bilgileri ile gerekli görülürse bağışıklığı gösteren serolojik test sonuçları da yer almalıdır. Bağışıklama programında hangi aşıların yer alacağına karar verirken belirli bir bölgede belirli bir etken ile karşılaşma riski, görülen işin özelliği ve kurumun büyüklüğünün dikkate alınması önerilir. Sağlık çalışanlarının enfeksiyon riskinden korunması için uygulanması öngörülen aşılar; hepatit B, influenza, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği ve boğmacadır. Bunların dışında özel durumlarda meningokok, tifo, BCG aşısı ve benzeri uygulanmalıdır367

. Sağlık kurumlarında enfeksiyonların önlenmesinde kişisel koruyucu önlemlerin öğrenilmesi ve bunlara riayet edilmesi de elzemdir. Bu kapsamda sağlık çalışanlarına, el hijyeninin sağlanmasına yönelik eğitimler verilmelidir. Eğitimlerin şekli, içeriği ve periyodları meslek gruplarının ve çalışanların bilgi ve davranış düzeyine göre belirlenmelidir. El hijyenine ilişkin eğitim dokümanları asgari olarak; el hijyeninin önemi, el hijyeni endikasyonları, el hijyeni sağlama yöntemleri, eldiven kullanımı ile ilgili kurallar, el antiseptikleri ile ilgili genel bilgiler ve alkol bazlı el antiseptikleri ile ilgili alınması gereken güvenlik önlemlerini içermelidir. Ayrıca tedavi kurumları, el hijyeni kurallarına uyulup uyulmadığını da gözlemlemelidir368

.