ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği

yaşlarda tanışırlar ise risk farkındalıkları o kadar erken yaşlarda gelişir ve ilerleyen yaşlarda iş çevrelerini o ölçüde güvenli ve sağlıklı şekillendirirler. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin anaokul, ilk ve orta dereceli okullar ile mesleki eğitim gören her seviyedeki çocuk ve gençleri kapsaması gerekir.

50

Devebakan, a.g.e, s.100. İş sağlığı ve güvenliğinde “taraflar” denildiğinde akla öncelikle işveren ve çalışan gelmekte hükümet, sendikalar, üniversiteler, STK’lar ve toplum ise diğer sosyal paydaşları oluşturmaktadır.

51

Sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışma ihtiyacı insanlık tarihi kadar eskidir. Ancak bunun bir sosyal ihtiyaç olarak ortaya çıkması, yakın tarihlerde söz konusu olmuştur. Modern anlamda iş sağlığı ve güvenliği kavramının doğuşunda, sanayileşme ile ortaya çıkan ve seri üretim sürecinde iktisadi ve kişisel yönden bir işverene bağımlı olarak çalışan işçiler önemli bir rol oynamıştır52

.

Çalışma hayatında sağlık ve güvenlik kavramları birbirini tamamlamaktadır. Sağlık kavramı, çalışanların hastalıklardan korunmasını, güvenlik kavramı ise tehlike, risk ve kazalardan uzak kalmayı çağrıştırır. İş sağlığı ve güvenliğinin amacı da çalışanları meslek hastalıklarından ve iş kazalarından korumaktır53.

İş sağlığı ve güvenliği; çalışanların yürüttükleri işten, çalışma şartlarından ve çalışmada kullandıkları araç ve gereçlerden kaynaklanabilecek tehlikelere karşı yaşamlarının, sağlıklarının ve güvenliklerinin korunması, böylece onlar için sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturulması biçiminde açıklanabilir54

.

Öğretide iş sağlığı ve güvenliği kavramının dar ve geniş olmak üzere iki farklı biçimde tanımlandığı görülür. Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği; işin görülmesi esnasında veya iş ortamından ya da çalışma koşullarından kaynaklanan ve işçilerin karşılaşabildiği tüm risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için alınması lazım gelen önlemlere ilişkin sistemli çalışmaları kapsar. Buna karşın geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliği; işyeri ve işçi ile sınırlı kalmadan, bir işletmenin yürüttüğü faaliyetlerden etkilenebilecek ziyaretçi, müşteri, işyerinde bulunan herhangi bir kişi ve hatta halk da dâhil olmak üzere tüm insanların sağlık ve güvenliğine etki eden tehlikelerin ortadan kaldırılması ya da azaltılması çalışmalarını ifade eder55.

İş sağlığı ve güvenliği bir süreç olması bakımından, iş güvenliği kültürü olarak da ifade edilmektedir. İş sağlığı ve güvenliğinin gereklerinin yerine

52

Arıcı, a.g.e (1999), s.1 – 4; Hamdi Mollamahmutoğlu, Muhittin Astarlı, İş Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2014, s.1349.

53

Şen, a.g.m, s.119.

54

Haluk Hadi Sümer, İş Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2018, s.171.

55

Arıcı, a.g.e (1999), s.51; Zehra Gönül Balkır, “İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının Korunması: İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Organizasyonu”, Sosyal Güvenlik Dergisi, Cilt 1, (2012), s.59; Kılkış, a.g.e, s.5.

getirilmesi, böylece sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulması, işletmelerin temel prensiplerinden biri olmalıdır56

.

İşin yapılması esnasında işyerindeki fiziki çevre koşulları sebebi ile işçilerin maruz kaldıkları sağlık sorunları ve mesleki risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması biçiminde de tanımlanabilen iş sağlığı ve güvenliği kavramı57_{, 6331 sayılı} İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra sadece işçileri değil, faaliyet konularına bakılmaksızın neredeyse tüm çalışanları kapsamaktadır. Böylece dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği kavramının kapsama alanının da genişlediği gözlemlenir.

89/391/EEC sayılı Avrupa Birliği Çerçeve Direktifi’nden hareketle hazırlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, yürürlüğe girmesinden önce dağınık halde bulunan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümleri bir araya toplamakla kalmamış, ayrıca iş sağlığı ve güvenliği kavramının kapsamını da genişletmiştir58

.

Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği, günümüzde sadece fiziksel açıdan sağlık ve güvenlik içinde bulunma hali olarak algılanmayıp, çalışanların psikolojisini ve sosyal durumlarını da etkileyebilen; psiko - sosyal riskler, cinsel taciz, mobbing ve stres gibi olguları da nazara alır59

.

Geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliği, işyerlerinde işin yürütülmesi nedeni ile oluşabilecek tehlike ve riski ortadan kaldırmayı ya da azaltmayı, çalışanların, ziyaretçilerin, müşterilerin ve sosyal çevrenin sağlığını bedensel ve ruhsal yönden en üst düzeyde tutmayı ve geliştirmeyi amaç edinerek, önleme ve koruma niteliği taşıyan sistemli bilimsel çalışmaları konu edinmektedir60

.

56

Zehra Gönül Balkır, “6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sorumluluğu”, Sicil İş Hukuku Dergisi, Yıl 7, Sayı 28, (Aralık 2012), s.21.

57

Sarper Süzek, İş Güvenliği Hukuku, Ankara 1985, s.8; Mollamahmutoğlu\Astarlı, a.g.e, s.1349; Balkır, a.g.m, (İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının …), s.58.

58

Narter, a.g.e, s.24.

59

Özdemir, a.g.e, s.16.

60

Çalışma ortamının sağlıklı ve güvenli kılınması, böylece iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması; işverenlerin, çalışanların ve hükümetlerin ortak sorumluluğundadır61

.

İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hukuki düzenlemeler ne derece çağdaş olursa olsun, önemli olan uygulamaya yansıyandır. Son zamanlarda yaşanan trajik kazalar, dikkatleri nispeten maden ve inşaat sektörüne çekmiş olsa da, bu sektörler kadar tehlikeli arz eden ve oldukça fazla risk çeşidi barındıran çalışma alanlarının başında sağlık sektörü gelmektedir. Nitelikli sağlık hizmeti sunumunun temel şartlarından biri ise sağlık çalışanlarına sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamaktır.

NIOSH62, sağlıklı ve güvenli bir hastane ortamını “işin yürütülmesi ile ilgili olarak oluşan ve sağlığa zarar veren fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik, mekanik tehlikelerin, tehlike ve risklere bağlı meslek hastalıkları ve iş kazalarının gerçekleşmemesi” olarak tanımlamıştır63

.

Dünyada hasta bakım kalitesinin optimal düzeyde geliştirilmesi, güvenli bir hasta bakım çevresinin oluşturulması, hasta ve sağlık çalışanlarına yönelik risklerin en aza indirilmesi ve kalite iyileştirme ve güvenliği sürekliliğinin sağlanması maksadı ile çeşitli hasta ve organizasyonel yapı odaklı kalite sistemleri geliştirilmiş ve bu sistemler vasıtası ile sağlık kurumlarının performansları değerlendirilmeye tabi tutulmuştur.

Ülkemizdeki hastanelerde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulabilmesi için rehber niteliğinde olan, Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan ve sağlıkta kalite sürecine ilişkin temel bilgileri içeren SKS (Sağlıkta Kalite Standartları) – Hastane64

, hastane işverenleri için iş sağlığı ve güvenliğinin tesisine

61

Christer Hogstedt, Bodhi Pıerıs, Occupational Safety and Health in Developing Countries, Review of Strategies, Case Studies and a Bibliography, 2000, s.1. Hükümetlerin üzerine düşen görevleri yerine getirmeleri bakımından çeşitli ülkelerde farklı modellerin benimsendiğini söyleyebiliriz. Bu modellerin öne çıkan ilkinde iş sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin görevlerin yerine getirilmesinde Çalışma Bakanlığı veya muadili görev almakta, ikincisinde ise Sağlık Bakanlığı ya da muadili bu yükümlülükleri yerine getirmektedir.

62

NIOSH; ABD Sağlık ve İnsan Hakları Birimi bünyesinde faaliyet gösteren ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'nin bir parçası olup Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nün bağlantılı olarak çalıştığı birimlerdendir.

63

Havva Öztürk, Elif Babacan, Elif Özdaş Anahar, “Hastanede Çalışan Sağlık Personelinin İş Güvenliği”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt 1, Sayı 4, (2012), s.254.

64

Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı, SKS – Hastane 5. Versiyon, 1. Revizyon, Ankara, Mart 2016, s.45 vd.

yönelik bir dizi yükümlülük içermektedir. Buna göre hastane işverenleri genel olarak:

 İnsan kaynaklarının planlanması, çalışanların ve çalışma yaşamının geliştirilmesi amaçlarına yönelik gereklilikleri yerine getirecek bir yönetim yapısı oluşturmalıdır.

 Hastanenin insan kaynakları ihtiyaçları doğrultusunda, personel temin planı oluşturmalıdır.

 Personel istihdamına yönelik süreçleri tanımlamalıdır.

 Çalışanların görevlerine ilişkin performans kriterlerini belirlenmelidir.  Sağlıklı bir çalışma ortamının sağlanması için yıllık hedeflerini

belirlemelidir.

 Hastanelerde çalışanların sağlığını ve güvenliğini tehdit eden unsurlara yönelik düzenlemeler yapmalıdır.

 Hastane ve bölüm bazında risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

 Hastane ve bölüm bazında risk doğuran unsurların ortadan kaldırılmasına veya önlenmesine yönelik kalite iyileştirme faaliyetleri planlanmalı ve uygulanmalıdır.

 Çalışanların maruz kaldığı mesleki kaza ve yaralanmaların tedavisini gerçekleştirmeli ve çalışanların güvenliğini tehdit eden, ramak kala veya gerçekleşen istenmeyen olayların bildirimlerinin yapılmasını sağlamalıdır.  Çalışanlarının, mesleki kaynaklı olaylar neticesinde gelişebilecek tıbbi ve

psikolojik durumlara yönelik destek hizmeti alabilmelerini sağlamalıdır.  Çalışanların sağlık taramalarına ilişkin program65

hazırlamalı ve bu programı uygulamalıdır.

65

Bu programların asgari düzeyde içermesi gereken hususlar şunlardır; bölüm bazında yapılacak sağlık taramalarının kapsamı, zamanı ve tekrarlanma sıklığı, nasıl ve nerede uygulanacağı, sonuçların kim tarafından değerlendirileceği ve olumsuz sonuçlar elde edildiğinde nasıl bir yol izleneceği. Bu

 Tarama sonuçları ilgili uzmanlar tarafından değerlendirilmeli ve sonuçlar sağlık çalışanı ile paylaşılmalıdır.

 Çalışanlar tarafından kişisel koruyucu ekipman kullanılmalı, gerekli koruyucu ekipmanlar ise bölüm bazında belirlenmelidir.

 Çalışma alanlarındaki kişisel koruyucu ekipman ulaşılabilir olmalı ve ekipmanın kullanılmasını sağlamaya yönelik tedbirler alınmalıdır.

 Çalışanlara kişisel koruyucu ekipman kullanımı hususunda eğitim verilmelidir.

 Çalışanların fiziksel ortamları, kullandıkları malzeme ve cihazlar, kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler ve çalışma yöntemleri gibi konularda personelin beklentileri de dikkate alınarak iyileştirme planları tasarlanmalıdır.

 Çalışanlar için dinlenme alanları oluşturulmalıdır.

 Hastanede kronik hastalığı olan veya engelli personele yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.

 Çalışanların görüş, öneri ve şikâyetleri alınmalı ve titizlikle değerlendirilmelidir.