Biyolojik Tehlike ve Riskler

Çalışanların İşyerindeki Biyolojik Etkenlere Maruz Kalmasına İlişkin Risklerden Korunması Hakkında 2000/54/EC sayılı Direktif’te91

belirtildiği üzere biyolojik etken; zehirlenme, enfeksiyon veya alerjiye sebep olabilen, genetiği değiştirilenler de dahil olmak üzere mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan endoparazitlerinden oluşur.

Biyolojik etkenler, enfeksiyon riskine göre dört risk grubuna ayrılır. Bunlardan birinci grubu, insan hastalıklarına sebep olma ihtimali düşük olan biyolojik etkenler oluşturur. İkinci grup biyolojik etkenler; insan hastalıklarına neden olup, çalışanlar için tehlike kaynağıdır. Bu gruptaki etkenlerin sebep olabileceği hastalıkların tedavisi mevcut olup, topluluğa yayılması pek de olası değildir. Üçüncü grupta ağır hastalıklara sebep olabilen ve çalışanlar için ciddi tehlikeler oluşturabilecek biyolojik etkenler yer alır. Bu gruptaki biyolojik etkenlerin sebep olabileceği hastalıkların, topluluğa yayılma riski bulunsa da önlenmesi ve tedavisi mümkündür. Dördüncü grubu oluşturan biyolojik etkenler de ağır hastalıklara ve çalışanlar için ciddi tehlikelere neden olabilmektedir. Bu türden biyolojik etkenlerin sebep olabileceği hastalıkların topluluğa yayılma riski yüksek, önlenmesi ve tedavi edilmesi ise genellikle mümkün değildir.

Farklı faaliyet alanlarında ve farklı bölümlerde hizmet sunan hastane çalışanları, çeşitli biyolojik etkenlere maruz kalabilmektedir. Hastane çalışanları, hastalardan veya bulaşık vücut sıvılarından ya da salgılarından bulaşabilen bakteri, virüs, mantar ya da parazit gibi biyolojik tehlike oluşturan risk etkenleri ile karşı

89

European Commission, Occupational Health and Safety Risks in the Healthcare Sector, Guide to Prevention and Good Practice, Aralık 2010, http://www.insht.es/InshtWeb/Contenidos/INSHT%20en%20Europa/destacados_Documentacion/Fich eros/GuiaUE%20SectorSanitario%202011.en.pdf, 25.07.2017.

90

Devebakan, a.g.e, s.55. Her ne kadar Yazar, sağlık çalışanları açısından mesleki riskleri 6 farklı başlıkta ele alıp “çevresel riskleri” ayrı bir grup olarak değerlendirse de, bu kısımda örnek olarak verilen mesleki astım ve lateks alerjisi genellikle kimyasal risklere maruziyet neticesinde gelişen rahatsızlık kapsamında değerlendirilmektedir.

91

2000/54/EC sayılı Direktif’in İngilizce metni için bkz. http://eur-lex.europa.eu/legal- content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32000L0054&from=EN, Erişim tarihi: 25.07.2017.

karşıya kalmaktadır. Bu etkenler, neredeyse hastanenin tüm birimlerinde çalışanlar için tehlike arz eder ve risk faktörü oluşturur. Biyolojik etkenler, eğer gerekli önlemler alınmaz ise deride iltihaba ve alerjik reaksiyonlara, solunum sistemi hastalıklarına ve diğer birçok bulaşıcı hastalığa sebep olabilir. Biyolojik etkenler; kan, hava ve temas yolu ile bulaşabilen enfeksiyon hastalıklarına yol açar92

.

2000/54/EC sayılı Direktif ile sağlık çalışanları için tehlike oluşturan biyolojik etkenler, dâhil oldukları risk grubu da belirtilerek sınıflandırılmıştır. 2000/54/EC sayılı Konsey Direktifi’ne uygun olarak hazırlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Riskinin Önlenmesine Dair Yönetmelik, benzer düzenlemeler içermektedir. Biyolojik Risklerin Önlenmesine Dair Yönetmeliğin 3 Numaralı Ek’ine göre sağlık sektöründe risk oluşturan biyolojik etkenler; bakteri ve benzeri organizmalar93, virüsler94, parazitler95 ve mantarlar96 olarak dört grupta toplanmıştır.

Hastanelerin birçok bölümü biyolojik etkenlere bağlı olarak risk altındadır. Ancak genellikle ameliyathaneler, yoğun bakım üniteleri, acil servisler ve ambulans

92

Handan Akarsu, Münevver Güzel, Sağlık Sektöründe Tehlike ve Riskler, ÇASGEM Kurumsal Kapasitenin Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi, Ankara 2016, s.18.

92

Uçak, a.g.e, s.26.

93

Biyolojik risk oluşturan bakteri ve benzeri organizmalar arasında, Actinomadura pelletieri, Actinomyces pyogenes, Bacillus anthracis, Bartonella quintana (Rochalimaea quintana), Borrelia duttonii, Brucella canis, Burkholderia mallei (Pseudomonas mallei), Campylobacter fetus, Chlamydia trachomatis, Clostridium botulinum, Corynebacterium spp., Edwardsiella tarda, Eikenella corrodens, Erysipelothrix rhusiopathiae, Flavobacterium meningosepticum, Francisella tularensis (Tip A), Haemophilus influenzae, Klebsiella oxytoca, Legionella pneumophila, Listeria ivanovii, Mycobacterium chelonae, Mycobacterium ulcerans, Nocardia brasiliensis, Nocardia otitidiscaviarum, Proteus mirabilis, Rickettsia akari, Rickettsia prowazekii, Salmonella typhi, Treponema pallidum, Vibrio parahaemolyticus ve Yersinia pestis yer almaktadır.

94

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Riskinin Önlenmesine Dair Yönetmeliğin 3. Numaralı Ek’inde yer alan virüsler arasında Lassa virüsü, Junin virüsü, Bunyamwera virüsü, Crimean-Congo haemorrhagic fever, Rift Valley fever, Hepatitis E virüsü, Coronaviridae, Ebola virüsü, Hepatitis C virüsü, Wesselsbron virüsü, Hepatit B virüsü, Herpesvirus simiae (B virüsü), Influenza virüsü Tip A, B ve C, Measles virüsü, Respiratory syncytial virüsü, Human parvovirüsü, Hepatitis A virüsü (insan entero virüsü Tip 72), Variola (major minor) virüsü, Reovirüsleri, Human immunodeficiency virüsleri, Rabies virüsü, Alfavirüsleri ve Equine morbilli virüsü yer alır.

95

Biyolojik risk oluşturan parazitler arasında Ancylostoma duodenale, Ascaris lumbricoides, Babesia divergens, Brugia malayi, Clonorchis sinensis, Dracunculus medinensis, Echinococcus multilocularis, Fasciola hepatica, Leishmania brasiliensis, Mansonella perstans, Naegleria fowleri, Onchocerca volvulus, Plasmodium falciparum, Schistosoma intercalatum, Taenia solium ve Trypanosoma brucei rhodesiense yer alır.

96

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Riskinin Önlenmesine Dair Yönetmeliğin 3. Numaralı Ek’inde yer alan ve biyolojik risk oluşturan mantarlar arasında Blastomyces dermatitidis (ajellomyces dermatitidis), Cladophialophora bantiana, Coccidioides immitis, Epidermophyton floccosum, Histoplasma capsulatum duboisii, Madurella mycetomatis, Paracoccidioides brasiliensis, Sporothrix schenckii ve Trichophyton rubrum yer alır.

hizmetleri, diyaliz üniteleri, laboratuarlar, kan bankaları, patoloji, anatomi ve adli tıp birimleri risk açısından özellik gösteren alanlardır.

Çalışanlar tarafından sunulan hizmet dolayısıyla potansiyel risk taşıyan faaliyet alanları ise yine çok çeşitli olmakla birlikte özellikle klinik muayeneler, klinik örneklerden kan ya da diğer vücut sıvısı örneklerinin alınması, cerrahi uygulamalar, yaraların tedavisi, hasta bakımı (genellikle kendine bakamayan hastalarda) ve deney hayvanları üzerinde yapılan çalışmalardır.

Biyolojik risklerden korunmada çalışanlarının sağlık gözetimi son derece önemlidir. Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların sağlık gözetiminden sorumlu olan işyeri hekiminin, çalışanların sağlık durumlarını ve maruziyet koşullarını bilmesi gerekir. Sağlık gözetiminin işyeri hekimliği uygulama ve prensiplerine uygun olarak yürütülmeli gerekmektedir. Sağlık gözetimleri; çalışanların mesleki ve tıbbi özgeçmişleri ile ilgili kayıtlarının tutulması, çalışanların kişisel sağlık durumunun değerlendirilmesi, uygun ise erken ve geri dönüşü olan etkilerin saptanmasının yanı sıra biyolojik ölçümlemenin yapılması önlemlerini içerir. İşyeri hekimliğince, sağlık gözetiminin yapıldığı sırada - her çalışan için işyeri hekimliğinde ulaşılabilen son bilgiler çerçevesinde - konu ile ilgili daha ileri testler yapılmasına karar verilebilir.