Performans Değerlendirmesi

Performans yönetiminin en önemli bileşenlerinden birisi performans değerlendirmesidir. Performans değerlendirmesi yoluyla kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı incelenerek saydamlık ve hesap verilebilirliğin sağlanması amaçlanmaktadır. Performans değerlendirmesi yapılarak bir kurumun stratejik amaç ve hedeflerinin doğru tespit edilip edilmediği ile bu amaç ve hedeflerin gerçekleşmesinde kullanılan faaliyet ve projelerin uygulama sonuçları incelenmektedir. Performans değerlendirmesi sonucunda bazı faaliyet ve projelere daha fazla önem verilebileceği gibi bazı faaliyet ve projelere devam edilmemesi gerektiğine de karar verilebilir. Böylece kamu kurumlarında uzun süreden beri devam eden ancak yapılması gerekli olmayan veya etkili ve verimli bir şekilde yerine getirilmeyen bazı faaliyet ve projelerin tespit edilmesi ve gerekiyorsa bu faaliyet ve projelerin uygulanmasına son verilmesi mümkün olmaktadır.

Performans değerlendirmesi, kamu idarelerinin belirledikleri stratejik amaç ve hedeflere ulaşmak için izledikleri yolun, performans hedeflerine ulaşmak üzere kullanılan yöntemler ile yürütülen faaliyet ve projelerin ve bunların sonucunda elde edilen çıktı ve sonuçların değerlendirilmesidir.

129 _{Mehmet Koçdemir, ‘‘Yeniden Düzenlemeler ve Uluslararası Tanımlarıyla Mali Denetim ve}

Performans değerlendirmesi uluslararası uygulamalarda genellikle program değerlendirmesi ile eş anlamlı kullanılmaktadır. Ancak performans değerlendirmesi program değerlendirmesini de içine alan ön değerlendirme ve uygulama sonrası değerlendirme ile kurum içi ve kurum dışı değerlendirme gibi pek çok türü kapsayan daha geniş bir kavramdır.

Performans değerlendirmesi, yürütülen faaliyet ve projelerin etkinliğinin araştırıldığı bir geri bildirim mekanizmasıdır. Değerlendirme yanında performans ölçümü, geleneksel denetim ve performans değerlendirmesi gibi başka geri bildirim mekanizmaları da vardır. Performans değerlendirmesi ile diğer geri bildirim mekanizmaları arasındaki farklılıkların ortaya konması performans değerlendirmesinin ne olduğunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

a. Performans Değerlendirmesi ve Performans Denetiminin Karşılaştırılması

Performans denetimi ve performans değerlendirmesinin her ikisi de amaç ve hedeflerin hangi oranda gerçekleştirildiği ve kamu kaynaklarının etkili ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığını incelemektedir. Bunun yanında performans denetimi ile performans değerlendirilmesi yapılırken benzer yöntemlerden ve tekniklerden faydalanıldığından aralarındaki ayrımı çok keskin sınırlar içersinden belirlemek zordur.

Yukarıda bahsedilen benzerliklere karşın performans denetiminin performans değerlendirmesinden en önemli farkı denetimin mutlaka bağımsız denetçiler tarafından yerine getirilmesi ve hesap verilebilirliğe daha fazla önem verilmesidir. Performans değerlendirilmesinde değerlendirme yapan kişilerin bağımsız olması zorunluluğu yoktur ve sorumlulukları tespit etmekten çok problemlerin nasıl üstesinden gelineceğine ilişkin öneriler yapmak daha ön plandadır. Ayrıca performans değerlendirilmesi daha çok kurumun yönetim yapısının geliştirmesi üzerine odaklanmaktadır130_.

130 _{Ebru Yenice, ‘‘Kamu Kesiminde Performans Değerlendirmesi’’, Maliye Dergisi, Sayı: 150, Ocak-}

b. Performans Ölçümü ve Performans Değerlendirmesinin Karşılaştırılması

Performans değerlendirilmesi ile performans ölçümü farklı araçlardır. Performans ölçümü performans göstergelerinin elde edilmesi üzerinde çalışırken, değerlendirme ele aldığı konuların özelliklerini ve neden sonuç ilişkilerini daha detaylı bir şekilde inceler. Değerlendirme, performansın artırılması için faaliyet ve projelerde yapılması gereken değişikliklerle ilgili önerilerde bulunur. Performans ölçümü kurumun mevcut durumunun fotoğrafını çekerek hedeflerine ulaşıp ulaşmadığı ile ilgili bilgi verir. Ancak ölçüm sonuçlarına bakarak bir kurumun başarılı veya başarısız olduğu sonucuna varılmamalıdır.131 Bu şekilde bir yargıya varılabilmesi için performans değerlendirmesi yapılması gerekir. Performans değerlendirmesi, performans ölçümünden farklı olarak uygulanan politikalarla meydana gelen sonuçlar arasında nedensellik ilişkilerini ortaya çıkararak kamu müdahalelerinin mantığını ve sonuçlarını da açıklamaktadır.132

c. Program Değerlendirmesi ile Performans Denetiminin Karşılaştırılması

Program değerlendirmesi, bir programın oluşum sürecinden, uygulanması ve sonuçlandırılması sürecine dek tüm aşamalarının incelenerek elde edilen bulguların değerlendirilmesine yönelik bir denetim uygulamasıdır. Bu denetimlerde incelenen programın amaç ve hedeflerinin mevcut koşullar çerçevesinde yeterli olup olmadığı, planlamasının gerçekçi ve uygulanabilir olup olmadığı, programın belirlenen hedefler çerçevesinde ve makul ölçüler dahilinde yürütülüp yürütülmediği, ulaşılan sonuçların programın beklentilerini karşılayıp karşılamadığı gibi konular periyodik bir şekilde, bağımsız ve objektif olarak ve sistematik araştırma tekniklerinin kullanılması suretiyle değerlendirilir.

Program değerlendirmesi ile performans denetimi arasındaki başlıca farklar şu şekilde özetlenebilir:

131 _{Yenice, a. g. m. , s. 124.}

132 _{OECD, Improving Evaluation Practices: Best Practice Guidelines for Evaluation and}

- Performans denetiminde yönetimin verileri soruşturulurken, program değerlendirilmesinde bu verilerin kurum dışından denetçiler tarafından denetlenmiş olduğu varsayımı geçerli kabul edilir.

- Program değerlendirmesi işlemler üzerine yoğunlaşırken, performans denetimi sadece kaynakların yönetimi üzerine değil, aynı zamanda faaliyet, proje ve programların etkisi üzerinde durur.133

5. Performans Denetimi

Performans yönetiminin bir parçası olarak performans denetimi, yönetim süreç ve sistemlerinin değerlendirilmesine yönelik olarak hükümetin politika, program veya faaliyetlerinin etkin biçimde işleyip işlemediğine ve istenilen sonuçlara ulaşılıp ulaşılamadığına ilişkin yapılan incelemeler olarak ifade edilebilir. Performans denetiminin yerine getirilebilmesi açısından performans göstergeleri önemli bir araç olarak kullanılmaktadır.

Uluslararası Sayıştaylar Birliği’nin (International Organisations of Supreme Audit Institutions-INTOSAI) belirlemiş olduğu denetim standartlarına göre performans denetimi hükümetin yükümlülüklerine, programlarına veya kamu idarelerinin faaliyet ve işlemlerinin ekonomikliği ve etkinliğine ilişkin bağımsız olarak yapılan incelemelerdir. Bu kapsamda performans denetimi, 134

1- İdari faaliyetlerin sağlam yönetim ilke, politika ve uygulamaları çerçevesinde denetlenmesini;

2- Denetime tabi olan idarelerin insan, mali ve diğer kaynaklarının; bilgi sistemleri, performans göstergeleri ve bunların izlenmesine yönelik düzenlemeleri de içerecek şekilde belirlenmiş olan eksikliklerini gidermeye yönelik izledikleri prosedürlerin denetimini,

133 _{H. Ömer Köse, Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Denetim, T.C Sayıştay 145. Kuruluş Yıldönümü}

Yayınları, Ankara, 2007, s. 92.

134 _{INTOSAI, Code of Ethics and Auditing Standards, Chapter 1: Basic Principles of Government}

Auditing, 1992, s.33.

3- İdarenin etkililiğinin denetimini, yani idarenin hedeflerine ulaşmasıyla ilgili olarak faaliyetlerinin gerçekleşen etkilerinin, beklenen etkileri ile kıyaslanması yoluyla yapılan denetimi ifade eder.

Bu konu bir sonraki başlık altında ayrıntılı inceleneceğinden burada kısaca üzerinde durulmuştur.