Pasif Sermaye

Para sermayesi, aktif sermaye içinde en hareketli yapıya sahip sermaye grubudur. Başka bir ifade ile, likiditesi en yüksek olanıdır. İşletme faaliyetinin devamı üzerinde oldukça etkili olan para sermayesinin gereği kadar bulunması işletmenin başarılı bir

şekilde çalışabilmesi için önemli bir sermayedir (Erkuş, 1979). İncelenen işletmelerde mevcut para sermayesi, işletmelerin alacakları ile birlikte işletmede bulunan nakit para miktarının toplamından oluşmaktadır.

İncelenen işletmelerde yabancı sermaye, işletmelerin cari borçları ile aktif sermayede toprak sermayesine dahil edilen ortağa ve kiraya tutulan arazi kıymetleri (indi borçlar) toplamından meydana gelmektedir. İşletmelerde reel borçlar, şahıslara olan borçlar (adi borçlar), T.C Ziraat Bankasına ve Tarım Kredi Kooperatifine olan borçlar olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Şahıslara olan borçların büyük çoğunluğunu, işletmecilerin üretim dönemi boyunca ihtiyaç duyduğu girdiler ve kendi aile ihtiyaçlarını temin için esnafa olan borçlardan oluşmaktadır.

İncelenen işletmelerdeki öz sermaye, aktif sermayeden borçlar ile ortağa ve kiraya tutulan arazi kıymetlerinin çıkarılması ile bulunmuştur.

İncelenen işletmelerin kredi kaynaklarına göre borçlanma durumu, vadelerine göre düzenlenerek Çizelge Ek 5’de gösterilmiştir. İşletmelerin borçları kısa vadeli ve orta-uzun vadeli borçlar olarak değerlendirildiğinde; birinci grup işletmelerin toplam borçlarının işletme başına 32.090,00 TL olduğu ve bu borçların %82,70’inin orta-uzun vadeli, %17,30’unun ise kısa vadeli borçlar olduğu belirlenmiştir. Birinci grup işletmelerin kısa vadeli borçlarının %81,08’ini, uzun vadeli borçlarının ise %67,82’sini kamu ve özel bankalara olan borçlar oluşturmaktadır. Birinci grup işletmelerin Tarım Kredi Kooperatiflerine olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %11,71 ve orta- uzun vadeli borçlar içinde %18,99 olduğu belirlenmiştir. Birinci grup işletmelerin şahıslara olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %7,21 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde ise %13,19 oranındadır. İkinci grup işletmelerin toplam borçlarının işletme başına 57.200,00 TL olduğu ve bu borçların %74,83’ünün orta-uzun vadeli, %25,17’sinin ise kısa vadeli borçlar olduğu belirlenmiştir. İkinci grup işletmelerin kısa vadeli borçlarının %65,97’sini ve orta-uzun vadeli borçlarının ise %72,43’ünün kamu ve özel bankalara olan borçlar oluşturmaktadır. İkinci grup işletmelerin Tarım Kredi Kooperatiflerine olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %27,78 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde %17,06 olduğu belirlenmiştir. Birinci grup işletmelerin şahıslara olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %6,25 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde ise %10,51 oranındadır. Üçüncü grup işletmelerin toplam borçlarının işletme başına 100.500,00 TL olduğu ve bu borçların %65,97’sinin orta-uzun vadeli, %34,03’ünün ise kısa vadeli borçlar olduğu belirlenmiştir. Üçüncü grup işletmelerin kısa vadeli borçlarının %58,48’inin ve orta-uzun vadeli borçlarının ise %75,41’in kamu ve özel bankalara olan

borçlar oluşturmaktadır. Üçüncü grup işletmelerin Tarım Kredi Kooperatiflerine olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %32,16 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde %17,04 olduğu belirlenmiştir. Üçüncü grup işletmelerin şahıslara olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %9,36 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde ise %7,54 oranındadır. Tüm işletmeler ortalamaları incelendiğinde ise işletmelerin toplam borçlarının işletme başına 67.653,00 TL olduğu ve bu borçların %71,20’sinin orta-uzun vadeli, %28,80’inin ise kısa vadeli borçlar olduğu belirlenmiştir. İşletmelerin kısa vadeli borçlarının %69,10’unu ve orta-uzun vadeli borçlarının ise %72,40’ını kamu ve özel bankalara olan borçlar oluşturmaktadır. İşletmelerin Tarım Kredi Kooperatiflerine olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %23,30 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde %15,30 olduğu belirlenmiştir. İşletmelerin şahıslara olan borç dağılımı ise kısa vadeli borçlar içinde %8,90 ve orta-uzun vadeli borçlar içinde ise %11,10 oranındadır. Konya ilinde yaptıkları çalışmada inceledikleri işletmelerin toplam pasif sermayelerinin %1,48’ini banka ve kooperatif borçlarının oluşturduğunu bildirmişlerdir. Şahin ve Gürsoy (2016) Iğdır ilinde yaptıkları çalışmada inceledikleri işletmelerin yaklaşık % 37.21’inin T.C. Ziraat Bankasından kredi kullandığını, diğer kredi kuruluşlarından kredi kullanan işletmelerin oranının ise % 3.49 olduğunu, Üçpınar (2016) Konya ili Derbent ilçesinde yaptığı çalışmada incelediği işletmelerde toplam yabancı sermayenin % 96,46’sının banka ve kooperatiflere olan borçlardan oluştuğunu bildirmişlerdir. Yapılan diğer çalışmalar incelendiğinde işletmelerin kamu ve devlet bankalarına olan borçlanmalarının gittikçe arttığı gözlemlenmektedir.

İncelenen işletmelerde yabancı sermayenin dağılımı Çizelge 5.18’de gösterilmiştir. Birinci grup işletmelerin işletme başına toplam yabancı sermaye 183.018,57 TL olup, bu miktarın %82,47’sinin indi borçlardan ve %17,53’ünün ise şahıs, TKK ve bankalara olan borçlardan oluştuğu belirlenmiştir. İkinci grup işletmelerin işletme başına toplam yabancı sermaye 151.714,46 TL olup, bu miktarın %62,30’unun indi borçlardan ve %37,70’inin ise şahıs, TKK ve bankalara olan borçlardan oluştuğu belirlenmiştir. Üçüncü grup işletmelerin işletme başına toplam yabancı sermaye 302.027,28 TL olup, bu miktarın %66,72’sinin indi borçlardan ve %33,28’inin ise şahıs, TKK ve bankalara olan borçlardan oluştuğu belirlenmiştir. Tüm işletmeler ortalaması incelendiğinde ise işletme başına toplam yabancı sermaye 205.553,06 TL olduğu belirlenirken, bu miktarın %67,09’unu indi borçlardan ve %32,91’inin ise şahıs, TKK ve bankalara olan borçlardan oluştuğu belirlenmiştir. Bayramoğlu (2014) Konya ili Akşehir

ilçesinde yaptığı çalışmada işletmeler ortalaması olarak toplam borcun %22.38’ini kısa- orta-uzun vadeli borç ve %77,62’sini ise indi borçlar oluşturduğunu bildirmiştir.

Çizelge 5-18. İncelenen İşletmelerde Yabancı Sermaye (TL ve %)

İşletme Grupları Toplam Borçlar İndi Borçlar Toplam Yabancı Sermaye

TL % TL % TL %

1 32.090,00 17,53 150.928,57 82,47 183.018,57 100,00 2 57.200,00 37,70 94.514,46 62,30 151.714,46 100,00 3 100.500,00 33,28 201.527,28 66,72 302.027,28 100,00 İşletmeler Ortalaması 67.653,00 32,91 137.900,06 67,09 205.553,06 100,00

İşletmelerin aktif sermayesi içinde, kiraya ve ortağa tutulan arazinin değeri de gösterildiğinden, kiracılık ve ortakçılık yapan işletmeler bu arazi değeri üzerinden borçlandırılmışlardır. Bundan dolayı yabancı sermaye, işletmelerin borçları ile kiraya ve ortağa tuttukları arazi değerleri toplamından meydana gelmektedir.

İncelenen işletmelerin pasif sermayenin dağılımı Çizelge 5.19’da gösterilmiştir. Birinci grup işletmelerde toplam pasif sermaye 1.150.497,58 TL olup, bu miktarın %84,09’unu işletmenin öz sermayesi, %15,91’ini ise yabancı sermaye oluşturmuştur. İkinci grup işletmelerde ise yabancı sermaye toplamı 1.655.934,89 TL olup, bu miktarın %90,84’ünü işletmenin öz sermayesi, %9,16’sını ise yabancı sermaye oluşturmuştur. Üçüncü grup işletmelerde yabancı sermaye toplamı 2.882.269,57 TL olup, bu miktarın %89,52’sini işletmenin öz sermayesi, %10,48’ini ise yabancı sermaye oluşturmuştur. Pasif sermayenin oransal dağılımı da işletmenin başarısı ve sürdürülebilirliği açısından önem arz etmektedir. Öz sermayenin yüksek olması istenen bir durum olmakla birlikte, işletme sermayesinin yetersiz olduğu durumlarda yabancı sermaye ile işletme sermaye ihtiyacı karşılanmaktadır (Bayramoğlu, 2014). Tüm işletmelerin işletme başına toplam yabancı sermayesi 2.002.401,49 TL olarak hesaplanmış olup, işletmelerin büyüklüklerine göre borç oranı farklılık arz etmekle birlikte, işletmeler ortalamasında pasif sermayenin %10,27’sini yabancı sermaye, %89,73’ünü ise öz sermaye oluşturmaktadır. Bu oran daha önce yapılan çalışmalara göre yüksek düzeyde olup işletme başarısı ve sürdürülebilirliği açısından önemlidir. Çelik ve ark. (2016a) Konya ilinde yaptıkları çalışmada pasif sermayenin %27.02’sini yabancı sermaye oluşturduğunu, Çetin ve Esengün (2012) Amasya ilinde yaptıkları çalışmada; risk seven işletmelerde pasif sermayenin %88,00’inin, risk sevmeyen işletmelerde ise %91,00’inin öz sermaye olduğunu bildirmişlerdir. Karaarslan (2000) Tokat ili Merkez ilçede projeye dayalı süt sığırcılığı işletmelerinin ekonomik analiz adlı çalışmasında, pasif sermaye içerisinde öz sermayenin %98,00 ve yabancı sermayenin %2,00 oranda olduğunu belirtmiştir. Aksoyak (1995)

Konya ilinde süt sığırcılığı üzerine yaptığı bir çalışmasında, öz sermayenin pasif sermaye içerisindeki oranının %98,00 ve yabancı sermayenin oranının da %2,00 olduğunu tespit etmiştir. Bozoğlu ve ark. (2001) Tonya ilçesinde süt işletmelerinin ekonomik yapısı üzerine yaptıkları bir araştırmada öz sermayenin, pasif sermaye içerisindeki payının %98,00 ve yabancı sermayenin payının ise %2,00 olduğunu belirlemişlerdir.

Çizelge 5-19. İncelenen işletmelerde pasif sermayenin dağılımı

İşletme grupları Toplam Yabancı Sermaye Öz sermaye Toplam Pasif Sermaye

TL % TL % TL %

1 183.018,57 15,91 967.479,01 84,09 1.150.497,58 100,00

2 151.714,46 9,16 1.504.220,43 90,84 1.655.934,89 100,00

3 302.027,28 10,48 2.580.242,29 89,52 2.882.269,57 100,00

İşletmeler ortalaması 205.553,06 10,27 1.796.848,43 89,73 2.002.401,49 100,00