Karma Yem Fabrikalarından Elde Edilen Bulgular

Konya ilinde faaliyet gösteren ve karma yem üretimi yapan 37 adet fabrika ile tam sayım yöntemine göre anket çalışması yapılmıştır. Anket yapılan fabrikaların ilçelere göre dağılımı Çizelge 5.89’de gösterilmiştir. Konya Merkez ilçeleri ve Ereğli ilçesinde faaliyet gösteren yem fabrikaları toplam fabrika sayısının yarısından fazlasını oluşturmaktadır.

Çizelge 5-87. Konya İlinde faaliyet gösteren karma yem fabrikası ile yapılan anket sayıları

Karma yem fabrikalarının arpa üretim alanlarına ve hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı bölgelere yakın olarak kurulduğu gözlemlenmiştir (Şekil 5.22).

İlçe adı Fabrika sayısı

(Adet) Oran (%) Merkez 15 40,50 Ereğli 6 16,20 Çumra 3 8,10 Karapınar 3 8,10 Yunak 3 8,10 Akşehir 2 5,40 Kulu 2 5,40 Beyşehir 1 2,70 Cihanbeyli 1 2,70 Seydişehir 1 2,70 Toplam 37 100,00

Şekil 5.22. Konya İlinde faaliyet gösteren karma yem fabrikaları ile anket yapılan İlçeler

Karma yem fabrikalarının yem üretiminde kullandıkları arpaları tedarik ettiği kaynaklar Şekil 5.23’de gösterilmiştir. Fabrikaların %55,40’ı arpayı direkt olarak üreticiden satın alırken, %21,20’si tüccarlardan, %20,00’si borsadan, %1,80’i TMO’dan tedarik etmekte, %0,70’i ithal arpa kullanmakta ve %0,90’ı ise kendi yetiştirdiği arpaları kullanmaktadır.

Şekil 5.23. Karma yem fabrikalarının satın aldıkları arpaların, tedarik yerlerine göre dağılımı (%)

İthal arpa kullanan fabrikalar, sadece Ocak ve şubat aylarında Konya’da arpa sıkıntısı çekildiği ve bunun için TMO’nun ithal ettiği arpaları satın aldıklarını belirtmişlerdir. TMO üzerinden gelen yemlik ithal arpalar Rusya ve Ukrayna’dan gelirken, matlık ithal arpalar ise Fransa ve Kuzey Avrupa ülkelerinden getirilmektedir.

55,4 21,2 20,0 1,8 0,9 0,7 Üretici Tüccar/Zahireci Borsa TMO Kendi üretimi İthal

Yem fabrikalarından ithal arpa kullananların tamamı, ithal arpaların Türkiye’deki arpalardan kalite olarak çok düşük, sarı renkli, cılız ve küçük taneli, ilaçlı, kötü kokulu ve en önemlisi de gemilerle geldiği için çok rutubetli olduklarını belirtmektedirler. Bununla birlikte yurtiçi arpa piyasasından %5,00 oranında daha ucuz olduğunu ifade etmektedirler.

Karma yem fabrikalarının bütün bu olumsuzluklara rağmen ithal arpa kullanma nedenleri Şekil 5.24’de gösterilmiştir. Fabrikaların %53,60’ı ihtiyacı olduğunda özellikle kış mevsiminde yurt içinde yeterli miktarda arpa bulamadığı için, %25,00’i yurt içinde arpa fiyatlarının ithal arpalara göre daha pahalı olduğu için ve %21,40’ı ise genel olarak yurt içinde arpa üretim miktarının yeterli olmadığını düşündüğü için ithal arpaları tercih ettiklerini belirtmişlerdir.

Şekil 5.24. Karma yem fabrikalarının ithal arpa kullanma nedenlerinin oransal dağılımı (%)

Karma yem fabrikalarının, yem rasyonlarında kullanmak amacıyla fabrikalarına aldıkları arpalarda aradıkları özellikler Çizelge 5.88’de gösterilmiştir. Rutubeti %11-12, hektolitre ağırlığı 60-65 (kg/hl) arasında olan, beyaz renkli kokusuz ve küfsüz arpalar karma yem fabrikalarının satın alacağı arpa kriterlerini karşılamaktadır. Fabrikaların %89,00’u arpa satın alırken özellikle tercih ettiği bir arpa çeşidi bulunmamaktadır.

54% 25%

21%

ihtiyaç olduğunda yurt içinde arpa bulunmaması yurt içinde arpa fiyatları yüksek olması

yurt içinde arpa miktarı yeterli olmaması

Çizelge 5-88. Karma yem fabrikalarına göre ideal arpanın özellikleri

Aranılan özellikler Tercih edilen değerler

Rutubet %11 – 12

Hektolitre 60 – 65 (kg/hl)

Temiz (%1 -2 başka tahıl olabilir)

Renk Beyaz

Koku Kokusuz ve küf olmayacak

Karma yem fabrikaları sahiplerinin arpa çeşitlerini tanıma oranları Şekil 5.25’de gösterilmiştir. Beklenilenin aksine karma yem fabrikalarının arpa çeşitlerini tanıma oranları tüccarlardan daha düşük bulunmuştur. Tüccarların; Konya bölgesinde en fazla ekilen ve ticareti yapılan Aydanhanım, Tarm-92 ve Larende çeşitlerini tanıma oranları %90,00’lar düzeyindeyken, fabrika sahiplerinin bu çeşitleri tanıma oranları %55-60 düzeylerinde bulunmuştur. Bahsi geçen bu üç arpa çeşidi dışında tanınan ve ismi duyulan çeşit sayısı çok azdır.

Şekil 5.25. Arpa çeşitlerinin karma yem sektörü tarafından tanınma oranları (%)

Karma yem fabrikaları sahipleri tarafından tanınan ve adı duyulmuş olan arpa çeşitlerinin sadece üç çeşit hakkında kalite ve kullanım açısından değerlendirilme yapılabilmiştir. Diğer arpa çeşitlerinin karma yem fabrikaları tarafından sadece isimleri duyulmuş ancak ticarete konu olmamış veya kaliteleri konusunda fikir beyan edilememiştir. Şekil 5.26’da karma yem fabrikaları sahiplerinin en çok ticarete konu olan arpa çeşitlerini 1= çok kötü 5= çok iyi olacak şekilde Likert ölçeği ile verdikleri

derecelendirme değerleri gösterilmektedir. Karma yem fabrikaları tarafından kalitesi ve piyasa değeri en iyi arpa çeşidi Tarm-92 olarak belirlenmiştir.

Şekil 5.26. Karma yem fabrikaları sahiplerinin bazı arpa çeşitleri hakkındaki görüşleri (1 çok kötü –5 çok iyi)

Karma yem fabrikası sahiplerinin fabrikalarına arpa satın alırken göz önünde bulundurduğu kriterler Şekil 5.27’de gösterilmiştir. Arpadaki rutubet miktarı tüm yem fabrikaları için arpa alımında en önemli kriter olarak öne çıkmıştır. Rutubetten sonra en önemli satın alma kriterleri ise hektolitre ağırlığı, arpanın içindeki yabancı madde veya başka bitki tohumları varlığının azlığı ve arpanın rengi gelmektedir. Tüccarların alım kriterlerinde olduğu gibi karma yem fabrikalarının arpa alımında arpa çeşitleri önemsiz bir kriter olarak belirlenmiştir. Tüccarların alım kriterlerinde olduğu gibi karma yem fabrikalarının arpa alımında da arpa çeşitleri önemsiz bir kriter olarak belirlenmiştir. Taşcı ve ark. (2016) tarafından yapılan çalışmada un sanayisinin buğday alım kriterleri araştırılmış ve buğdayın süne emgi oranının en önemli kriter, buğdayın çeşidinin ise ikinci en önemli alım kriteri olduğu belirlenmiştir. Buğday ve arpa çeşitlerinin pazarlamadaki rolünün buğday lehine önemli olduğu, arpa çeşitlerinin ise pazarlamada tam olarak etkisi olmadığı görülmektedir.

1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5

Aydanhanım Larende Tarm 92

Şekil 5.27. Karma yem sektörünün arpa satın alırken göz önünde bulundurduğu kriterler

(1çok önemsiz / 5 çok önemli)

Karma yem fabrikaları sahiplerine göre; arpada çeşit algısının oluşmamış olmasının en büyük nedeni; en iyi ve en kötü arpa diye nitelendirilen arpalar arasındaki fiyat farkının çok az (%5,00) olmasından dolayı üreticilerin en fazla verimi aldığı arpa çeşitlerini ekmeleridir. Borsalarda ve TMO’larda bile henüz arpa alım satımında çok fazla kalite kriterlerinin aranmaması karma yem fabrikalarının da arpa alımına kalite kriteri belirlemesini zorlaştırmaktadır. Borsalarda arpalar beyaz arpa, yemlik arpa ve tohumluk arpa şeklinde gruplandırılarak alım satımı yapılmaktadır.

Yem fabrikalarının çoğunda donanımlı laboratuvar imkânı olmadığından arpa alımları tecrübeye dayalı olarak ve görsel kriterlere göre yapılmaktadır. Fabrikalarda kurulacak donanımlı laboratuvarların maliyetinin fazla olacağını, bu sebeple kendi kriterlerini sağlayan bütün arpaları satın aldıklarını ifade etmektedirler.

Ayrıca arpa üreticilerinin çoğunun hayvancılık faaliyeti yapmasına bağlı olarak, fabrikalara arpa satan üreticiler aynı zamanda fabrikanın yem müşterisi durumdadır. Fabrikaya arpa satan üretici aynı fabrikadan fenni yem aldığı için, arpa üreticileri arasında “fabrika benim arpamı her şartta alır” algısı yerleştiği ve bunun sonucunda arpa üretiminde kalite kriterlerinin ve çeşitlerin göz ardı edildiği belirlenmiştir.

Karma yem fabrikaları sahiplerine göre; proteini çok yüksek arpa çeşitleri geliştirilse bile bu arpaların alım fiyatlarının fazla olacağı ifade edilmektedir. Konya İlinde çok fazla ve geniş alanlarda dane mısır ekimi yapıldığından mısır ile arpa hemen hemen aynı fiyatlara satılmaktadır. Yem rasyonlarında mısır ve arpa birbirine ikame

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5

rutubet hektolitre yabancı madde oranı renk protein değeri enerji değeri arpanın geliş tarihi arpanın yöresi arpa çeşidi

ürünler olduğundan fiyat göz önüne alındığında mısır tercih edilmektedir. Bu görüşlere bağlı olarak mevcut arpa çeşitlerinin piyasadaki ihtiyaç için yeterli olduğu ifade edilmektedir.

Yem fabrikası sahiplerine göre arpa çeşitleri geliştirme çalışmalarının, hayvan besleme çalışmaları ile desteklenerek yürütülmesi daha faydalı olacağı yönündedir. Arpa çeşitlerinin hayvan ırklarına veya verim beklenen özelliklerine (et, süt, yumurta gibi) olumlu etki edecek somut çıktılar elde edilebilirse, kullanıcılar tarafından arpa çeşitlerinin öne çıkarılabileceği belirtilmektedir.

Karma yem fabrika sahiplerinin %95,00’i kendilerine arpa satmak için veya ziyaret için gelen üreticilere, üretimi için ‘arpa çeşit’ tavsiyesi yapmamaktadır. Bu konuda üreticiler üzerinde etkilerinin olmadığını ve çeşit algısının oluşmadığını belirtmektedirler. Taşcı ve ark. (2016) tarafından yapılan çalışmada; un sanayisinin buğday alım kriterleri araştırılmış ve un fabrikalarının sahipleri veya sorumlu teknik elemanlarının %87,00’sinin işletmelerine ziyaret amaçlı veya buğday satmak amacıyla gelen üreticilere yetiştirmesi amacıyla buğday çeşidi tavsiyesi yaptıkları bildirilmiştir. Arpanın karma yem sanayisi tarafından alımında çeşit ve kalite özelliklerinin henüz öncelikli bir tercih kriteri olmaması; fabrika sahiplerinin üreticilere çeşit tavsiye etmemesinin bir sebebi olarak belirlenmiştir.

Fabrikaların %73,00’ü satın aldıkları arpaları bazı kriterleri göz önünde bulundurarak ayrı ayrı depoladıklarını belirtmişlerdir.

Yem fabrikalarının arpaları sınıflandırma kriterleri teknik ve kalite değerlerinden uzak olarak “iyi” ve “kötü” arpalar şeklindedir. Hektolitresi yüksek, dolgun, beyaz renkli, rutubeti düşük ve içinde yabancı madde karışımı az olan arpalar iyi arpalar diye bilinirken, cılız taneli, sarı renkli, fazla nemli içinde yabancı madde karışım oranı fazla olan arpalar kötü arpa diye gruplandırılmaktadır.

Yem fabrikası sahiplerinin %90,00 gibi çok büyük oranı piyasada çok fazla arpa çeşidi olduğunu ve bu kadar fazla çeşide gerek olmadığını, bütün arpa çeşitlerinin kalite olarak birbirine benzediğini ifade ederken, %10,00’u ise yine aynı görüşü destekler nitelikte, sadece kendi istedikleri kriterleri karşılamasının yeterli olduğunu, bunun dışında yeni çeşitlere gerek olmadığını belirtmişlerdir.

Karma yem fabrikalarının %47,00’sinin aynı zamanda kanatlı, küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık faaliyetinde bulunan yumurta, süt ve besi işletmelerinin bulunduğu ve bu işletmelerinde yem ihtiyaçlarını kendi fabrikalarından karşıladıkları belirlenmiştir.

Karma yem fabrikaları için Ocak ve Şubat ayları dışında Konya ve yöresinden arpa tedarikinde sıkıntı yaşanmadığı belirlenirken, Konya İlinde ihtiyaçtan fazla yem fabrikasının bulunması ve hammaddenin peşin alınıp, yemin vadeli satılması sektörde en büyük problem olarak tespit edilmiştir.