IPC’nin Paralimpik Hareketi, toplumun dikkatini engellilik ve sporla ilgili kritik konulara yönlendirme kabiliyeti nedeniyle belki de en etkili insan hakları organizasyonlarından biridir. Engelliler için sporun potan- siyeli, sadece izleyicilere muhteşem etkinlikler sunma becerisinde değil, aynı zamanda insan onurunu geliştirme ve farklılığın önemi konusundaki anlayışımızı geliştirmeye yardımcı olma konusunda da işe yaramaktadır. Paralimpik Oyunlar’ın dünya çapındaki başarısının sonuçları; sağlık ve sporun teşviği, engelliliğin görünürlüğü, Paralimpik sporların yaygınlaş- ması, engelli sporcular açısından spor bilimlerinin bilimsel gelişimi, spor yaralanmaları, doping, spor dönemlendirmesi, fizyolojik adaptasyon alan- larını kapsamaktadır (Blauwet & Willick, 2012).
1960 yılında İtalya’nın başkenti Roma’daki ilk oyunlardan bu yana Paralimpik Oyunlar’ı her açıdan büyük bir gelişim göstermiştir. Bugünki yapısıyla Paralimpik Oyunlar’ı, çeşitli engel gruplarına sahip Paralimpik sporculara, yeteneklerini milyonlarca seyirciye ve milyarlarca TV izleyi- cisine sergilemek için bir platform sağlamaktadır. Sürekli gelişen atletik performansların ve artan küresel farkındalığın birleşimiyle, Paralimpik Oyunlar bugün, sosyal entegrasyonu artırmak için dünyanın bir numaralı engelli spor oraganizasyonu haline gelmiştir. Paralimpik Oyunlar tüm bu sahip olduğu özellikler itibariyle şehirleri, ülkeleri, insan davranışlarını ve hayatlarını değiştirmek için güçlü bir geçmişe sahiptir (IPC-3, 2020).
1948 yılında Londra Olimpiyat Oyunlarının Açılış Töreni olan 29 Temmuz günü Dr. Guttmann, Paralimpik tarihinde bir dönüm noktası olan Stoke Mandeville Oyunları adını verdiği tekerlekli sandalyeli sporcular için ilk yarışmayı düzenlemişti. 16 gazi ve kadından oluşan grup okçuluk müsabakalarında yer aldılar. 1952 yılında ise Hollandalı gaziler düzenle- nen oyunlara katıldı ve Uluslararası Stoke Mandeville Oyunları kuruldu. Bu tarihten sonra Stoke Mandeville Oyunları ilk kez 1960 yılında İtal- ya’nın Roma kentinde 23 ülkeden 400 sporcunun katıldığı Paralimpik Oyunları adı altında oynanmaya başladı ve bu oyunlar her dört yılda bir gerçekleşmeye başladı. İlk yıllar sadece yaz oyunları olarak düzenlenen Paralimpik Oyunları 1976’da Paralimpik tarihinin ilk Kış Oyunları olarak İsveç’te düzenlendi. Tıpkı Yaz oyunları gibi dört yılda düzenlenen bu or- ganizasyonlar Paralimpik Açılış Töreni ve Paralimpik Kapanış Töreni’ni de içermektedir. 1988’de Kore’nin Seul kentinde düzenlenen Yaz Oyun- ları ve 1992’de Fransa’nın Albertville, şehrinde düzenlenen Kış Oyun- larından itibaren Paralimpik Oyunları, Uluslararası Paralimpik Komitesi (IPC) ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) arasındaki bir anlaşma
gereği Olimpiyatlar ile aynı şehir ve mekânlarda düzenlenmeye başlandı (IPC-1, 2020).
Paralimpik Oyunlara daha eski tarihler itibariyle bakıldığında engelli sporcular için spor kavramının 100 yıldan fazla bir süredir yer aldığını ve işitme engelliler için ilk spor kulüplerinin 1888’de Berlin’de var olduğu- nu görmek mümkündür. Bununla birlikte 2. Dünya Savaşı sonrasına kadar toplumlar tarafından engelli sporcuların belirgin bir şekilde farkedilmeye başlandığı görülmektedir. O zamanlar engelli sporunun amacı, savaş sıra- sında yaralanan çok sayıda savaş gazisine ve sivile yardım etmekti. Fakat 1944 yılında, İngiliz Hükümeti’nin talebi üzerine, Dr. Ludwig Guttmann, Büyük Britanya’daki Stoke Mandeville Hastanesi’nde omurga yaralan- maları için bir sağlık merkezi açtı. Bu gelişmeden sonra rehabilitasyon sporu olarak yapılan engelli sporların daha sonra rekreasyonel spor ve ardından performans sporu olarak gelişmeye başlamıştır (IPC-2, 2020).
Yine 1960 yılında, Dünya Gaziler Federasyonu tarafından, engelli kişiler için sporun sorunlarını incelemek üzere Uluslararası Engelliler için Spor Çalışma Grubu kuruldu. 1964 yılında ise Uluslararası Stoke Man- deville Oyunları’na üye olamayan görme engelli, ampute, serebral palsili ve paraplejik sporculara fırsatlar sunan Uluslararası Engelliler için Spor Örgütü (ISOD) oluşturuldu. Başlangıçta, 16 ülke ISOD’ne bağlıydı ve or- ganizasyon görme engelli ve ampute sporcuları Toronto 1976 Paralimpik Oyunları’na ve serebral palsili sporcuları da 1980 Arnhem’e dâhil etmek için çaba sarfetti. Amacı, gelecekte tüm egnel gruplarından sporcuları kucaklamak ve işbirliği içinde hareket etmekti. Bu çabalar neticesinde, Cerebral Palsy Uluslararası Spor ve Rekreasyon Derneği (CPISRA) ve Uluslararası Görme Engelliler Sporları Federasyonu (IBSA) gibi diğer engelliliğe yönelik uluslararası kuruluşlar 1978 ve 1980’de kurulmuş- tur. Yaşanan gelişmeleri takiben dört uluslararası kuruluş, daha önceki oyunlarda deneyimledikleri tecrübeye bağlı olarak, 1982 yılında “Dün- ya Uluslararası Engelli Spor Eşgüdüm Komitesi” ni (ICC) oluşturdular. ICC, başlangıçta dört temel federasyon olan CPISRA, IBSA, ISMGF (In- ternational Stoke-mandeville Games Federation) ve ISOD (Internatinal Sports Organization for the Disabled) başkanı, genel sekreterleri ve bir ek üyeden oluşuyordu. Uluslararası İşitme Engelliler Spor Komitesi (ICSD) ve Zihinsel Engelliler için Uluslararası Spor Federasyonları (INAS-FID) 1986’da bu oluşuma katıldı, ancak Uluslararası İşitme Engelliler Spor Fe- derasyonu kendi organizasyonlarını sürdürmeye devam ettiler. Tüm bu gelişmelerin sonunda, 22 Eylül 1989’da, Uluslararası Paralimpik Komi- tesi, Paralimpik Oyunların küresel yönetim organı olarak hareket etmek üzere, Almanya’nın Dusseldorf kentinde kar amacı gütmeyen uluslararası bir organizasyon olarak kuruldu. Yunancada “yanında” anlamına gelen “para” kelimesi ve “olimpiyat” kelimelerinin birleşmesiyle oluşan “Pa-
ralympic” kelimesi, Paralimpik Oyunları’nın da Olimpiyatlara paralel oyunlar olduğu ve iki organizasyonun yan yana var olduğu anlamına gel- mektedir (IPC-2, 2020).
Vizyonunu; para-sporlar aracılığıyla tüm dünyayı bir araya getir- mek olarak belirleyen Uluslararsı Paralimpik Komitesi (IPC), Paralimpik Oyunlara liderlik ederek Paralimpik Oyunların organizasyonunu denetle- mekte ve Paralimpik sporcuların sportif mükemmelliğe ulaşmasını sağ- lamaktadır. 22 Eylül 1989’da kar amacı gütmeyen uluslararası bir orga- nizasyon olarak kurulan IPC, seçilmiş bir Yönetim Kurulu, bir yönetim ekibi ve çeşitli komiteler ve konseylerden oluşan sporcu merkezli bir or- ganizasyondur. 1999’dan beri merkezi Bonn, Almanya’dadır. IPC’nin ön- celikli sorumlulukları, 200’den fazla üye ülkede Paralimpik sporun gelişi- mini ve sosyal entegrasyonu desteklemek, Paralimpik Oyunların başarılı bir şekilde sunulmasını ve organize edilmesini sağlamak ve Paralimpik sporlar için uluslararası federasyon olarak hareket etmektir. Paralimpik Oyunlar sporcuların ihtiyaçlarına yönelik olarak değerlendirme yaparken aynı zamanda onların hangi durumların üstesinden gelebileceklerini de adil birşekilde belirlemekle yükümlüdür (IPC-3, 2020).
Şu anda IPC tarafından onaylanan 22’si yaz ve 6’sı kış sporları olmak üzere 28 Paralimpik spor branşı vardır. Son olarak Tokyo 2020’de düzen- lenmesi planlanan fakat dünya genelinde meydana gelen Covid-19 pan- demisi nedeniyle ertelenen Paralimpik Oyunlar badminton ve taekwondo branşlarından da sporcuların mücadele etmesine olanak tanıyacaktır. En son kış oyunlarına eklenen spor branşı ise, ilk olarak Soçi 2014 Paralim- pik Kış Oyunları’nda tanıtılan snowboard’dur. Genel olarak bakıldığında Paralimpik Oyunlara dahil olan yaz spor branşları şu şekildedir; okçu- luk, atletizm, badminton, boccia, kano, bisiklet, binicilik, futbol, goalball, judo, powerlifting, kürek, atış, oturarak voleybol, yüzme, masa tenisi, taekwondo, triatlon, tekerlekli sandalye basketbolu, tekerlekli sandalye eskrim, tekerlekli ragbi, tekerlekli tenis. Paralimpik Oyunlara dâhil olan kış spor branşları ise; alp disiplini, biatlon, kros kayağı, para buz hokeyi, snowboard ve tekerlekli sandalye curling şeklindedir (IPC-4, 2020).