1 Arş. Gör. İnönü Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Engellilerde Egzersiz ve Spor Eğtimi Bölümü, burak.canpol@inonu.edu.tr
2 Doç. Dr. İnönü Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Engellilerde Egzersiz ve Spor Eğ- timi Bölümü, betul.akyol@inonu.edu.tr
Dünya’da engelli sporcuların katıldığı küresel engelli spor organi- zasyonları hakkında bilgiler, bu organizasyonlardan sorumlu kurumlar ve yine bu kurumların bugüne kadarki küresel engelli spor organizasyolarına yönelik tarihsel geçmişleri, oluşan içerik kapsamında derlenmeye çalışıl- mıştır. Elde edilen bilgiler literatür taraması ve uluslararası spor federas- yonlardan toplanan bilgilerin bir araya getirilmesi ile sağlanmıştır. Ortaya çıkan sonuçlar itibariyle küresel anlamda engelli spor organizasyonlarını başlıca yöneten organlar Uluslararası Paralimpik Komitesi çatısı altında faaliyet gösteren Uluslararası Engelli Spor Federasyonları, Sivil Toplum Kurumları ve topluluklardır. Uluslararası Paralimpik Komitesinin yanı sıra; Uluslararası Görme Engelliler Spor Federasyonu (IBSA), Uluslara- rası İşitme Engelliler Spor Komitesi (ICSD), Uluslararası Zihinsel Engelli Spor Federasyonu (INAS-FID/VIRTUS), Uluslararası Tekerlekli Sandal- ye ve Ampute Federayonu (IWAS), Specıal Olympıcs ve Uluslararası Ce- rebral Palsy Spor Ve Rekreasyon Derneği (CPISRA) küresel engelli spor organizasyonaları düzenleyen başlıca federasyonları ve kurumlardır.
Giriş
Tüm dünyada engelli spor organizasyonları ve bu organizasyonları yaygınlaştırma politikaları oldukça popüler bir hâle gelmiştir (Mumcu, 2018; Clair, 2011). Özellikle son zamanlarda engelli sporlarının çoğu modern spor gibi küresel olarak yayılmakta ve gelişen spor ekipmanları, engelliler için uyarlanmış spor malzemeleri ve anterenörlerin bilgi sahi- bi olmasıyla daha sistematik bir yapıya büründüğünü görebiliriz (Novak, 2014). Bu bağlamda küresel engelli spor organizasyonlarının da geliştiği söylenebilir. Ev sahibi ülkelerin organize ettiği engelli spor oyunları, ulus- ların kendi tanıtımları ve milletlerin engelli sporlarına olan bakış açıları- nın reklamı niteliğini taşıyabilir (Braye, Dixon, & Gibbons, 2013). Çünkü engelli bireylerin hayatta sosyal ve ekonomik hedeflerini gerçekleştirmek için spora yatırım yapmak önemlidir (Di Palmia, Raiola, & Tafuri, 2016). Böylece engelli bireyler kendilerine spor yoluyla toplum içerisinde üreten bireyler arasında yer bulmaktadırlar.
Şöyle ki; her sektörde ülkesine katkı sağlayan bireyler gibi engelli bireyler de spor organizasyonlarına katılarak gerek temsil ettiği toplumu gerekse de ülkelerini temsil etmektedirler (Kaya, 2018). Engelli sporları, daha sonra Paralimpik Oyunlara ve Uluslararası Paralimpik Komitesi’ne dönüşecek olan Stoke Mandeville Oyunları’yla birlikte, II.Dünya Savaşı sonrası tıp ve rehabilitasyon uygulamalarından ortaya çıkmıştır. Bu bağ- lamda, insan performansı ve spor bilimi geliştikçe engelli sporcuların performansına ilgi de artmıştır. Dağa sonra engellilik kavramının toplum içinde daha hoşgörüyle karşılanması ve kaynaştırma eğitimi uygulamaları sayesinde, beden eğitimi ve spor programları iççerisinde yer alan kay-
naştırma eğitimleri daha da uygun bir hâl aldı. (Misener & Darcy, 2014). Başlarda çok daha yavaş ve ağır yaşanan gelişmeler, engelliler için spor müsabakalarının düzenlenmesinin başlamasıyla ivme kazanmaya başla- yacaktı. Günümüze kadar geldiğimizde ise paralimpik spor dünyası, bazı sporcuların olağanüstü performansı, kitle iletişim araçları ve oyunlar sı- rasında izleyicilerin desteği sayesinde bir spor gösterisine dönüşmüştür. Engelliler sporunun yıldız sporcuları bu sayede, dünyaya yeni bir renk ve yeni bir “yetenek” kavramı sunmaktadır. Gerçekten de bugün, dünya ça- pında genç görme engelli bireyler, tekerlekli sandalyede olanlar, ekstremi- te kaybı yaşayanlar veya sadece koordinasyon eksiği olanlar, oynamayı, koşmayı, yüzmeyi ve uluslararası “herkes için spor” modelinde yer alma- yı bekliyorlar. Sporun günlük yaşamlarında bir ritüel olmasını, bu sayede rehabilitasyon imkanlarından yararlanmayı ve sağlıklarını korumak için düzenli bir spor hayatlarının olmasını bekliyorlar (Mauerberg-deCastro, Campbell, & Tavares, 2016).
Paralimpik Oyunlar kısa sürede çok yol kat etmiştir. Oyunların tama- mı neredeyse 60 yaşında ve modern oyunlar 20 yaşın biraz üzerindedir. Bu dönem boyunca işlerine tutkuyla bağlı engelli bireyler, engelli spor- cuların hakları ve herkes tarafından kabul görmek için mücadele ettiler. Bunu yapabilmek için spor yoluyla uyum sağladılar. Spor yoluyla uyum sağlayan engelli kişiler hastadan sporcuya ve sporcudan vatandaş statü- süne geçiş yapmışlardı. Bu pozitif yansımalar muhtemelen gelişmeye ve değişmeye devam edecektir (Legg & Robert, 2011).
Genel olarak bakıldığında birçok açıdan engelli bireyler için spor ve oyun sosyal becerilerin oluşmasında oldukça önemlidir (Ilkım, 2019)(Öz- demir ve ark.2018). Bireyin topluma adaptasyonunda ve zihinsel sağlığın korunmasında spor önemli rol oynar(Yavuz,2019). Tüm dünyada gerçek- leşen spor organizasyonlarının içinde küresel engelli spor organizasyon- larının yeri ve engelli sporcular için düzenledikleri elit spor organizas- yonları ve bazı rekreasyonel etkinlikler de engelli bireylerin kendilerini geniş kitlelere tanıtmaları açısından oldukça önemli bir durumdur. Bu çerçeveden bakıldığında küresel olarak engelli spor organizasyonlarının düzenlenmesi ve yönetilmesi önem arz etmektedir. İşte bu noktada engel- liler için spor organizasyonlarının yapısı incelendiğinde, engelli olmayan sporcuların katıldığı organizasyonlarla pek çok benzerliğe sahip olduğu görülmektedir. Tüm bunların temelinde ise; spor organizasyonlarının ister uluslararası ölçekte olsun ister belirli bir bölgede, sistematik bir şekilde organize edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Çünkü bir organizasyonun başarısı iyi yönetilmesine bağlıdır (Makhov, Stepanova, Shmeleva, Pet- rova, & Dubrovinskaya, 2015). Tüm dünyada faaliyetleri olan ve geniş bir eliet engelli sporcu yelpazesine sahip olduğu düşünüle küresel engel-
li spor organizasyonlarının yapıları, geçmişleri ve mevcut etkinlikleri bu kapsamda incelenmiştir.