Otopark alanlarının tasarımı

Alışveriş merkezlerini, müşterilerin çoğu rahat ve güvenilir olmasından dolayı özel araçları ile ziyaret etmeyi tercih ederler. Bu durum göz önünde bulundurularak, kolay ve rahat kullanılabilinen, uygun aydınlatma ve peyzaj düzeni yapılmış bakımlı ve estetik bir otopark, bir alışveriş merkezi için avantaj haline gelebilir (ULI, 1999). Otoparklar, alışveriş merkezleriyle entegre olarak düşünülmeli, alışveriş merkezi ile arasındaki bağlantı iyi kurgulanmış olmalıdır. Müşterinin otopark yeri için dolaşmaması gerekliliği gibi, otoparktan alışveriş merkezine girmesi için de kısa bir yol kullanması gerekmektedir. Müşterinin aracını bıraktığı yer ile aradığı mağaza arasındaki mesafe 200 m den fazla olmamalıdır. Eğer açık otopark varsa, müşterinin aracını parkettikten sonra alışveriş merkezine rahatça ulaşabilmesi için yaya yollarında; ışıklandırma, peyzaj, kanopi gibi gereksinimler karşılanmalıdır (ULI, 1999).

Otopark alanı tasarımında en önemli nokta işlevselliktir. Otopark giriş-çıkış noktaları, mevcut trafik akışına göre ayarlanmalıdır (Beddington, 1991). Plan, olabildiğince sade, anlaşılır ve müşterinin dolaşmadan aracını parketmesini sağlayacak şekilde olmalıdır. Ulaşım tek yönlü olmalı, sinyalizasyon yöntemiyle müşteriler yönlendirilerek, araçlarını park ettikten sonra alışveriş merkezi girişine kolaylıkla ulaşmaları sağlanmalıdır (ULI, 1999).

Bir alışveriş merkezinde otopark alanına olan talebi; benzin fiyatları, toplu taşıma araçlarının sıklığı ve kullanımı, alışveriş merkezinin tipi ve büyüklüğü, toplam kiralanabilir alan ve kiracı karması, ticari etki alanının büyüklüğü ve etki alanı içerisinde yaşayan insanların ekonomik durumu gibi faktörler etkiler. Alışveriş merkezinin kentten uzak olup olmaması da otopark alanı talebini ciddi anlamda etkilemektedir. Çünkü kentten uzakta olan bir alışveriş merkezine, yaya ulaşımının mümkün olmaması nedeniyle araçla ulaşım sayısı fazla olacağından otopark kapasitesinin normalden fazla olması gerekecektir. Otopark kapasitesi alışveriş merkezi ihtiyacını karşılayacak düzeyde olmalı, ekstra inşaat ve bakım maliyetine yol açmamak için gereksiz otopark alanı yapımından da kaçınılmalıdır (ULI, 1999). Toplam otopark kapasitesi, araç boyutlarına ve nasıl bir sirkülasyon sağlandığına bağlıdır. 1982 yılında ULI(Urban Land Institute ) ve ICSC(International Council of Shopping Centers) tarafından yapılan kapsamlı bir araştırmada, kiralanabilir alan miktarına göre belirlenen gerekli otopark kapasiteleri aşağıdaki gibidir:

• Kiralanabilir alanı 2.322 m² (25.000 sqf) – 37.161 m² (400.000 sqf) arasındaki alışveriş merkezleri için her 93 m² (1000 sqf) toplam kiralanabilir alan için 4 otopark,

• Kiralanabilir alanı 37.161 m² (400.000sqf)- 55.742 m² (600.000sqf) arasındaki alışveriş merkezleri için her 93 m² (1000 sqf) toplam kiralanabilir alan için 4,5 otopark,

• Kiralanabilir alanı 55.742 m² (600.000sqf)’den daha büyük olan alışveriş merkezleri için her 93 m² (1000 sqf) toplam kiralanabilir alan için 5 otopark. Otopark alanları yerleşimi için en elverişli arsalar, dik açılara ve dikdörtgen şekle sahip arsalardır. Dikdörtgen şeklindeki arsalar, basit ve anlaşılır otopark planlarına imkan vermektedirler. Otopark alanında 90°lik araç yerleşimlerinde, araçların her iki yönden de ulaşma şansı olsa da, 45° ve 60° lik diyagonal yerleşimlerde aracın parkedilmesi daha zahmetsiz olabilmektedir. Otoparklarda engelli vatandaşlar için ayrılması gereken bölümlerin genişlikleri ise tekerlekli sandalyelerin geçişini sağlayacak şekilde daha geniş olarak yapılmalıdır. Engelli müşteriler için ayrılacak ayrılacak olan bölümler, alışveriş merkezi girişine yakın olup belirli bir yol ile bağlanmalı, engellinin alışveriş merkezine ulaşabilmesi için gerekli yerlere rampalar yerleştirilmelidir (ULI, 1999).

Arsa maliyetinin yüksek olduğu bölgelerde, genellikle bodrum katlarda kapalı otoparklar tercih edilir. Çünkü bazı yerlerde, kapalı otopark yapmak, çoğu zaman otopark için ekstra arsa almaktan daha ucuzdur. Ancak kapalı otopark yapımında dikkat edilmesi gereken birçok nokta bulunmaktadır. Otopark içerisinde oluşacak herhangi bir trafik aksaklığı, müşteri kaybıyla sonuçlanabileceği için, kapalı otoparklarda araç giriş-çıkış noktaları, yönlendirmeler, rampa yerleri ve açıları, yol genişlikleri önem kazanır.

Otopark güvenliği de müşterilerin araçlarını rahatça bırakabilmesi için gerekli unsurlardan biridir (ULI, 1999). Alışveriş merkezini kullanmayan insanların otoparkı kullanmasını önlemek, hem otopark alanının sadece müşterilerin hizmetinde olmasını hem de güvenliği sağlamak amacıyla önemlidir (Beddington, 1991). Bu nedenle, özellikle otopark sıkıntısı yaşanan bölgelerde, otoparkları ücretli yapmak bu sorunun çözümlerinden biri olabilir. Alışveriş merkezi, ofis, konut, otel vb. yapıları da içeren kompleks bir projede ise, otopark alanı için farklı çözümler üretilmeli, o yapılara ayrılan otopark yerleri, alışveriş merkezi girişi uzağında konumlandırılmalıdır. Eğer otopark ücretli olacaksa, yöntemi ve fiyatlandırılması, müşterinin içeride gereksiz yere kalmasını önleyecek nitelikte olmalıdır. Mesela bir alışveriş merkezi müşterisi için, eğer sinema için gelmemişse, 4 saat oldukça uzun bir süredir. Saat sınırlandırmaları getirilerek, müşterinin işini hallettikten sonra alışveriş merkezinden ayrılması sağlanabilir (Beddington, 1991).

Kapalı otoparklarda uygun aydınlatmanın yapılması, hem güvenliğin sağlanması için bir gereklilik, hem de bodrum katta olmanın oluşturacağı bir zorunluluktur (Beddington, 1991). Açık otopark alanlarında ise akşamları kullanılacak sokak lambalarıyla bu işlev yerine getirilebilir. Güvenlik personelleri alışveriş merkezi genelinde gerekli olduğu gibi, otopark alanında, özellikle giriş-çıkış noktalarında mutlaka bulundurulmalıdır. Kapalı alışveriş merkezlerinde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, alışveriş bitiminde alışveriş arabalarıyla otoparka gelecek müşteriler göz önünde bulundurularak bir araba toplama alanının ayrılmasıdır (Beddington, 1991).

Otoparklarda zemin kaplama malzemesi seçiminde en önemli unsur, seçilen malzemenin kaygan olmamasıdır. Malzeme üzerinde oluşturulacak yol çizgileriyle yönlendirme sağlanmalı, zaten kolonlarla sınırlandırılmış olan otopark alanında oluşabilecek her türlü tıkanıklık önlenmelidir (Beddington, 1991). Açık otoparklarda

zemin için en kullanışlı malzeme asfalttır. Ancak asfalt estetik açıdan yetersiz bir malzeme olduğundan dolayı, otoparkı çeşitli peyzaj ve aydınlatmalarla zenginleştirme ihtiyacını da beraberinde getirir. Peyzaj düzenlenmesinde kullanılan bitkiler, bulunulan bölgenin iklim koşullarına göre seçilmeli, araçların görüş açısının kapatacak noktalara yerleştirilmemelidir. Bununla beraber, otopark alanından yağmur ve kar suyunun uzaklaştırılması için gerekli drenaj çalışmaları yapılmalı, alanın periyodik bakımına özen gösterilmelidir (ULI, 1999).

Kontrollü bir dizayna sahip olmayan çok katlı otoparklar, bir alışveriş merkezinin kimliğini olumsuz yönde etkiler (ULI, 1999). Otoparkın, alışveriş merkezinin müşterisi üzerinde bırakacağı hem ilk hem de son izlenim olacağı gerçeği unutulmamalıdır (Coleman, 2006).

Aşağıda, bir alışveriş merkezinde otopark yapılırken dikkat edilmesi gerekenleri maddeler halinde gösterilmektedir.

• Planı olabildiğince işlevsel olmalı, sade ve kolay anlaşılır tipte olmalıdır. • Sinyalizasyon yoluyla müşteriler yönlendirilmelidir.

• Alışveriş merkezi ile bağlantısı iyi kurgulanmalıdır. • Araç kapasitesi yeterli sayıda olmalıdır.

• Alışveriş merkezi çalışanları ile müşteri otoparkları ayrılmalıdır.

• Arsa maliyetlerine ve alışveriş merkezi tipine göre uygun otopark yapılmalıdır.

• AVM’yi kullanmayan insanların otoparkı kullanması önlenmelidir. • Gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.

• Döşeme kaplama malzemesi olarak kaygan olmamalıdır.

• Açık otopark alanlarında gerekli peyzaj düzenlemeleri yapılmalıdır.