OSMANLI DÖNEMINDE ASKERÎ BANDO OKULLARI Mızıka-i Humayun

II. Mahmut tarafından Yeniçeri Ocağı’nın 1826 yılında lağvedilme-sinin ardından, bu ocağın bir kolu olan Mehterhane kaldırılmış ve yerine Avrupa ülkelerinde bulunan modern askeri mızıka takımı olan bando teş-kilatının kurulmasına karar verilmiştir. Bu suretle Saray Bandosu anlamına gelen Mızıka-i Humayun 1828 yılında kurulmuştur (Tuğlacı 1986: 76).

İtalyan şef Guiseppe Donizetti’nin öncülüğünde kurulan Mızıka-i Hu-mayun, başlangıçta bando, orkestra, fasıl takımı ve müezzinan kolları ol-mak üzere dört kısımdan oluşmuş, daha sonraki yıllarda opera ve operet, tiyatro, ortaoyunu, cambaz ve karagöz-hokkabaz-kukla gibi yeni kısımla-rın eklenmesiyle faaliyet alanını genişletmiştir (Gazimihâl 1955: 98).

Donizetti batı müziğini öğretebilmek amacıyla öncelikle Enderun’da öğrencilere öğretilen Hamparsum nota sistemini çalışmış ve oluşturduğu

2 Mızıka kelimesinin kökeni, İtalyanca bir kelime olan ve müzik anlamına gelen “musica”

kelimesinden gelmektedir. Günümüzde mızıka yerine “bando” kelimesi kullanılmaktadır.

Mızıka kelimesi Türk silahlı Kuvvetleri Armoni Mızıkası, İzmir Büyükşehir Belediyesi Armoni Mızıkası gibi bazı askeri ve sivil kurumlarda halen kullanılmaya devam etmektedir. Çalışmada geçen mızıka kelimeleri bandoyu ifade etmektedir.

karşılaştırma cetveli sayesinde öğrencilerine batı nota sistemini öğretmiş-tir. Türkiye’de çoksesli müziğin kurucusu olarak kabul edilen Donizetti;

yoğun bir çalışmanın ardından boru–trampet takımı olarak kurulan mızıka takımını iki yıl gibi kısa bir süre içinde bandoya dönüştürmüş, aynı za-manda bu bandoyu 1831 yılında müzik eğitimi veren bir okula çevirmiştir (Gazimihâl 1955: 24-25).

Mızıka-i Humayun’da eğitimini tamamlayan öğrenciler, bandolara usta icracı olarak tayin edilmişlerdir (Gazimihâl 1955: 26). Okulda gerek çalıcı olarak gerekse öğretmen olarak Donizetti’den başka yabancı ve yerli uzmanlar da bulunmaktadır. Bu müzisyenler arasında “...Klarinet ustası Françisko, Teneke sazlar hocası Doos, piyano hocası Freel, Keman üsta-dı Valz ve Bug Vani, Musiki nazariyatı hocası Hanzen...” yer almaktaüsta-dır (Gazimihâl 1955: 28).

12 Şubat 1858 yılında hayatını kaybeden Donizetti’nin ardından Mızı-ka-ı Humayun’un başına müzik direktörü olarak Necip Paşa, orkestra şef-liğine ise şefşef-liğine İtalyan asıllı Callisto Guatelli getirilmiştir (Aracı 2014:

195). Guatelli’nin öğrencilerinden olan Mehmet Ali Bey ise yardımcı şef olarak görevlendirilmiş ve Mızıka-i Humayun’un bando kısmı ile ilgili ça-lışmalar yapmıştır (Güdek vd. 2016: .8).

Guatelli’nin 1899 yılında vefat etmesinin ardından Mızıka-i Huma-yun’un başına İspanyol asıllı D’Arenda getirilmiştir. Eğitimini Paris’te tamamlayan D’Arenda, Mızıka-ı Humayunda zamanla kökleşen İtalyan ekolünün yerine Fransız ekolünü getirmiş, ilk kez saksafonları kullanmış ve nota kütüphanesi kurdurmuştur (Sevengil 1970: 104). 1909 yılında II.

Meşrutiyetin ilanı ile devlet hizmetindeki yabancıların vazifelerine son ve-rilmiş ve D’Arenda Paşa ülkesine dönmüştür. Mızıka-i Humayunun şefli-ğine ise Saffet Atabinen geçmiştir. Şefliğin yanı sıra solfej ve müzik teorisi kitapları yazan Atabinen eğitimci kişiliğiyle de önemli çalışmalara imza atmıştır. Atabinen’den sonra ise Mızıka-ı Humayunun şefliğine sırasıyla Zati Arca ve Zeki Üngör getirilmiştir (Selçuk vd. 2018: 3-3, 3-4, 3-5).

Bahriye Mızıkaları

1831 yılında hizmete giren savaş gemisi Mahmudiye kalyonunda teş-kil edilen Mahmudiye Mızıkası bahriyenin ilk modern donanma (yüzer birlik) bandosudur (Arman 1958: 17). Bando aynı zamanda Birinci Bah-riye Mızıka Okulu olarak da anılmaktadır (Arman 1958: 278). BahBah-riye bünyesinde kurulan bu ilk bando okulunun müfredatında ise nota okuma ve çalgı gibi uygulamalı derslerin dışında herhangi bir teori dersi bulunma-maktadır. Müzik teorisi ile ilgili bilgiler daha ziyade uygulama esnasında yüzeysel olarak ele alınmıştır (Arman 1958: 8).

1887 yılında Bahriyenin Tersane Sanayi Okulu bünyesinde Bahriye Sıbyan Mızıkası adıyla İkinci Bahriye Mızıka Okulu açılmıştır. Kasımpaşa

Sıbyan Okulunda eğitim gören 15 ve 16 yaşlarındaki 50 civarında öğren-ci ile eğitime başlayan Bahriye Sıbyan Mızıkasının baş öğretmenliğine, Mızıka-i Humayunda kontrbas icracısı olarak görev yapan aynı zamanda piyanist olan İtalyan Lombardi getirilmiştir. İtalyan trompet ve trombon sanatçısı Tartelli bakır çalgılara, yine İtalyan klarnet sanatçısı Angile ise kamışlı ve tahta üflemeli çalgılara öğretmen olarak tayin edilmişlerdir (Ar-man 1958: 35).

1904 yılında Bahriye bandolarının müfettişi olan Binbaşı Faik Naim Bey tarafından Kasımpaşa Camialtı semtinde bulunan Sanayi Sıbyan Ta-buru bünyesinde Üçüncü Bahriye Mızıka Okulu açılmıştır (Gazimihâl 1955: 207). 1909 yılına kadar eğitim faaliyetlerine devam eden Okul, me-zun olan öğrencilerin bandolara atanması ve yeni personele ihtiyaç duyul-maması nedeniyle kapanmıştır (Arman 1958: 8).

1916 yılında Tir-i Müjgan gemisinde açılan Dördüncü Bahriye Mızıka Okulu daha sonra Tir-i Müjgan gemisinden alınarak Yeşilburun’a nakle-dilmiş ve Güverte Mekteb-i Bahriyesi Müdürlüğüne bağlanmıştır (Arman 1958: 102-107).

Okul daha sonraki yıllarda bulunduğu yerden ayrılarak Kasımpaşa kışlasına nakledilmiş, 1924 yılında ise buradan Camialtı semtinde bulunan tarihi Sıbyan kışlasına nakledilerek lağvedildiği 1926 yılına kadar eğitim faaliyetlerine devam etmiştir (Arman 1958: 113-118).

1926 yılında son mızıka okulunun kapanmasıyla birlikte, zaman için-de bando personelinin sayısı emeklilik, hastalık ve istifa gibi neiçin-denlerle azalmaya başlamış, bu nedenle 1955 yılında Dz.K.K.lığı tarafından ya-yımlanan emirle İstanbul’da Beşinci Bahriye Mızıka Okulunun açılmasına karar verilmiştir (Arman 1958: 201). Dz. Mızıka Astsb. Hazırlama ve Dz.

Mızıka Meslek Okulu olarak iki bölümden oluşan mızıka okulunun başöğ-retmenliğine ise Dz.Bnd.Yb. Halit Recep Arman tayin edilmiştir (Arman 1958: 210). 1967 yılından itibaren Deniz Kuvvetlerinde görev yapan ban-do icracıları Askerî Mızıka Okulunda eğitim görmüşlerdir.

Tophane-i Âmire Mızıkası

İstanbul’da bulunan kara bandolarının en önemlisi arasında 1891 yı-lında Tophane müşiri Zeki Paşa tarafından kurulan Tophane-i Âmire Mı-zıkası gelmektedir. Tophane Sanat Okulunun bir kolu olarak yetenekli öğrencilerden kurulan bu bando aynı zamanda bir eğitim kurumu olarak birçok müzisyenin yetişmesini sağlamıştır. Tophane-i Âmire Mızıkası, kurulduğu 1881 yılından kapandığı 1908 yılına kadar Pepini Gaito, İtallo Selvelli, Oskar Detye ve Zati Arca gibi değerli müzisyenlerin yönetiminde hem alay bandolarının hem de sanayi nefise bandolarının teknik ve sanat yönünden kalkınmalarına önemli ölçüde katkı sağlamıştır (Alimdar 2016:

79).

CUMHURIYET DÖNEMINDE ASKERÎ BANDO EĞITIM