• Sonuç bulunamadı

Osmanlı devletinin Dubrovnik VatandaĢlarını Koruması

4.1. SĠYASĠ ĠLĠġKĠLER

4.2.3. Osmanlı devletinin Dubrovnik VatandaĢlarını Koruması

Osmanlı devleti ile sürdürdüğü istikrarlı iliĢkilere rağmen Dubrovnik Cumhuriyeti Ġmparatorluğun çöküĢünde kendi konumuna yenik düĢmüĢtür. Dubrovnik düĢük yoğunluklu sınır-kara ihtilaflarına, soygun, acıma, acımasızlık, kiĢisel hırslar, Bosna ve Hersek‟teki Osmanlı eliti ile Arnavutluk, Tripoli, Tunus ve Cezayir‟deki leventler ile korsanların özel çıkarlarına sürekli olarak maruz kalmıĢtır.

Korunan arĢiv materyallerine göre, Osmanlı devletinin Dubrovnik‟i Osmanlı kaynaklı olsun olmasın saldırılar karĢısında koruma Ģevki inkâr edilemez. Bununla ilgili varsa tek Ģüphe Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun sonuna gelindiğinde Osmanlı devletinin durumu denetim altında tutma gücü ile ilgili olabilir.

Venedik‟e gönderilen Osmanlı devleti fermanları, Bosna ve Hersek‟teki Osmanlı yetkilileri, Hersek sancakbeyi ve Herceg Novi ve Gabela kadısı bunun iyi birer kanıtıdır. Osmanlı devleti genellikle boyunduruğu altındakileri uyarmak için aĢağıdaki formüllerden birini ya da birkaçını kullanmıĢtır: 1) Halkımız Dubrovnik halkına son yıllarda gösteremedikleri yakınlık ve saygıyı göstermelidir; 2) Sultan, Dubrovnik halkının kötü muamele görmesini istemiyor; Osmanlı yetkilileri onlara düĢmanca davranmaktadır; 3) Dubrovnik vergi mükellefi bir ülkedir ve bu Ģekilde diğer vergi mükellefi ülkeler gibi korunmalı ve savunulmalıdır (...Dubrevnik

tâifesi kadîmî harac-güzârlarımdır anlara dahl ü ta„arruz olunmağa emrim yokdur. Zikr olunan Dubrevniklü gelüb giderlerken kendülere ve âdemlerine ve knezlerine ve sâir re„âyasına ve tâcirlerine kimesneyi dahl ü ta„arruz etdirmeyüb...).226

1604-1618 dönemine iliĢkin olarak A.DVN.DVE.d 13/1 defterinde Osmanlı devleti tarafından gerek Dubrovnik elçileri ile onların yardımcıları, gerekse siviller ve tüccarlara verilen ve Dubrovnik Cumhuriyeti vatandaĢlarının korunmasını teyit eden fermanlar yer almaktadır. Bunlar iki önemli yapıya sahiptir:

Bakınız: A.DVN.DVE.d 13/1: 758/s.165; 764/s.167; 766/s.168 (fî evâil-i Ģehr-i Cumâde‟l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf); 769/s.169 (fî evâhir-i Ģehr-i Cumâde‟l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf). DA orijinalleri: Cilt 14, No.:667, 668, 670, 669. Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 227.

226 A.DVN.DVE.d 13/1: 735/s.157; 757/s.165 (fî evâil-i Ģehr-i Cumâde‟l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf). Fermanlar, II. Selim zamanındaki eski fermanların yenilenmiĢ halidir. Ġçerik olarak aynı olup aynı sancakta yer alan Hersek sancakbeyi ve kadılarına yöneliktir. Belirtilen fermanlardan ikincisi özgün haliyle DA‟da saklanmaktadır: Cilt 14, No.:666; Dubrovnik‟ten vergi mükellefi ülke olarak bahsedilmeyen ancak yerel Osmanlı yöneticilerini saygı göstermeleri konusunda uyaran fermanlar için Dubrovnik arĢivindeki örneklere bakınız: Cilt 14, No.: 655 ve 656 (fî evâsıt-ı Rebîü'l-âhir 1027). Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 225, 227.

Ġlki yirmi üç fermandan oluĢmaktadır. Bunların çoğu, her yıl 12.500 altın para bedelinde haraç ile altı ayda bir Dubrovnik gümrük vergisi bedelini taĢıyan Dubrovnik elçilerinin korunmasına iliĢkindir. Osmanlı Ġmparatorluğu topraklarında iĢ için seyahat eden Dubrovnik elçilerinin asistanları ya da Dubrovnik tacirlerine iliĢkin daha az sayıda ferman bulunur. Bütün fermanlar basit bir forma sahiptir:

15 Eylül 1607‟de Osmanlı devleti Ġstanbul‟dan Dubrovnik‟e dönen Dubrovnik elçilerinin korunması hakkında bir ferman çıkartmıĢtır. Bu ferman, bütün bey ve kadılara Dubrovnik elçilerinin dönüĢ izni olduğuna iliĢkin bir uyarı niteliğindedir. Aynı zamanda beraberlerindeki kiĢilerin, iki atın, küçükbaĢ hayvanların ve mallar ile güvenli yiyeceklerin de korunması emri de çıkarılmıĢtır. Bunlar tehlikeli geçit ve boğazlarda korunacaktır. (...hâlâ Dubrevnik beglerinin dergâh-i mu„allâmda olan ilçileri icâzet-i hümâyûnumla Dubrevnige müteveccih oldukların bildürüb, kendülerine ve âdemlerine ve iki re‟s at ve bargirlerine ve esbâblarına yolda ve izde menâzil ve merâhilde hilâf-i şer„-i şerîf kimesne dahl ü ta„arruz etmeyüb, lâzım geldükde akçalarıyla zâd ü zevâdelerin alıvirmek bâbında emr-i şerifim ricâ eyledikleri ecilden buyurdum ki: Mezbûrun ilçiler her kangıñızun taht-i hükûmetine dâhil olurlarsa kendilerine ve âdemlerine ve iki re‟s at ve sâir bargirlerine ve esbâblarina hilâf-i şer„-i şerîfe kimesneyi dahl ü ta„arruz etdürmeyüb ve lazım olan zâd ü zevâdelerin narh-i cârî üzere akçalarıyla tedârik ediverüb, ve mahûf ve muhatara olan derbendlerde kifâyet [mikdârı] ademler koşmağla hıfz u hirâset etdirüb...).227

Elçilerin korunmasına iliĢkin emirler taĢıyan fermanlarda yiyecek ve atlar ile ilgili hususlar yer almıyordu. Ancak, casusluk suçlamaları karĢısında korunma konusuna 1618 yılında Haziran sonu/Temmuz baĢında çıkarılan fermanda olduğu gibi özellikle dikkat çekilmiĢtir: (...Dubrevnige kağıdların ve mektubların alub gidüb ve Dubrevnik'den Asitane-i sa„âdetde ilçilerine getürüb varışda ve gelişde subaşılar ve voyvodalar ve iş erleri ve sancakbegleri âdemleri ve ulaklığa gidüb çavuşlar ve kapucular ve yavacılar(?)

227 A.DVN.DVE.d 13/1:215/s.50 (fî 23 Cemâziye‟l-evvel 16). Aynı konulu fermanlar: (4/6)/s.18 Mayıs 1605‟ten itibaren (fî gurre-i Muharrem sene 14 (1014)); 107/s.28 ġubat 1606‟dan itibaren (Fî evâsit-ı ġevvâl (1014)); 132/s.34 Nisan 1606‟dan itibaren (fî 20 Zi‟l-hicce sene 14 (1014)); 190/s.45 Mayıs 1607‟den itibaren (fî sulh-i 30 Muharrem 1016); 196/s.46 Ağustos 1607‟den itibaren (fî 15 Rebîü‟l-âhir 16 (1016); 248 i 249/s.57 Ağustos 1608‟den itibaren (fî 14 Cemâziye‟l-evvel 1017); 398/s.81 Haziran 1611‟den itibaren (fî 21 Rebî„u‟l-evvel 1020); 417 i 418/s.85 Ocak 1612‟den itibaren (fî 22 Zi‟l-ka„de 1020); 534/s.108 Eylül 1612‟den itibaren (fî 3 ġa„bânü'l-mu'azzam 1021); 597 ve 598/s.118 Kasım 1614‟ten itibaren (fî 14 ġevvâl 1023); 671/s.140 tariihsiz; 775/s.170 Mayıs 1618‟den itibaren (fî evâsıt-ı Ģehr-i Cemaziu'l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf); 778/s.171 Nisan sonu/Mayıs baĢı 1618‟den itibaren (fî evâil-i Ģehr-i Recebü'l-mürecceb sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf); 787/s.172 Eylül 1618‟den itibaren (fî evâsıt-ı Ģehr-i Ramazânu'l-Mübârek sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf).

mücerred celb ü „ahz içün rencîde etmeyüb ve “siz casussuz“ deyu dahl olunmayub, mezbûrlarin emsâli rencîde ve remîde etdirilmeyub...)228

Gerek bireysel tüccarlar için gerekse genel olarak çıkarılan tüccarların korunmasına iliĢkin fermanlar, yerel Osmanlı yöneticileri ile onların idaresi altındakileri Dubrovnik tüccarlarını ve beraberlerindeki küçükbaĢ hayvan ya da malları rahat bırakmaya zorlamaktaydı.229

Ġkinci yapı içerisinde Dubrovnik tüccarlarına verilmiĢ on ferman yer almaktaydı. Bunlar Osmanlı devletinin kendilerine Ġslâmî kıyafetler giyinme imtiyazı tanıyarak Dubrovnik tüccarlarını mümkün olan en iyi Ģekilde koruyabilme niyetini açıkça ve Ģüpheye yer bırakmayacak Ģekilde göstermektedir. Günümüzde, bu fermanların siyasi önemi fiziksel korunma için çıkarıldıkları dönemdekinden çok daha büyüktür:230

Fermanlarda, gerektiğinde kendilerini ya da mallarını koruyabilmeleri için Dubrovnik tüccarlarının Müslümanlar ve yabancılar için hazırlanmıĢ muste'min, adı verilen kıyafetleri giyme hakkı tartıĢılmıĢtır. (...göresiz vech-i meşrûh üzere esbâb giyen tüccar

tâifesi memâlik-i mahrûsem zimmîlerinden olmayub sahîh Dubrevniklü tâcir olub, yelegi takye ve yakalu kaftan ve çakşirler giyüb, ve ok ve yay ve sarık ve kılıç ve şiş ve mahmuz ve tel götürüb, ve ata binüb kendü hallerinde ticâret üzere yürürler iken, ümenâ ve ummâl ve ehl-i örf ve sâir kimesneler şer„-i şerîfe ve „ahd-nâme-i hümâyuna ve olıgelene muhâlif rencîde olunub ve yollarda ve şehirlerde ve kasabalarda ve karyelerde atlarını ulağa alub ta„addî ederler ise men„ u def„ edüb...).231

228 A.DVN.DVE.d 13/1: 778/s.171 (fî evâil-i Ģehr-i Recebü'l-murecceb sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf). Aynı içerikli bir ferman için Bakınız 741/s.159 (fî evâil-i Ģehr-i Cumâde‟l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf). Ferman 741 orijinal haliyle DA‟da saklanmaktadır: Cilt 14, No.:672. Bakınız: MioviĤ, s. 277.

229

A.DVN.DVE.d 13/1: (4/4)/s.3 Ağustos 1604‟ten itibaren (fî 19 Ģehr-i Rebîü‟l-âhir sene salase „aĢere ve elf); (2/3)/s.4 Ekim 1604‟ten itibaren (fî 20 Ģehr-i Cumade‟l-ûla sene salase „aĢere ve elf); 250/s.57 Ağustos 1608‟den itibaren (fî 14 Cemâziye‟l-evvel 1017); 682/s.143 Haziran 1617‟den itibaren (fî evâsıt-ı Ģehr-i Cumâde‟l-âhir sene sitte ve 'iĢrîn ve elf); 697/s.145 ġubat 1618‟den itibaren (evâsıt-ı Safer sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf). Sözü edilen fermanların hiçbiri DA‟da muhafaza edilmemiĢtir.

230 Bu bölümde ileride konuya iliĢkin daha fazla bilgi verilecektir.

231

A.DVN.DVE.d 13/1: 407/s.83 1 Ağustos 1611‟den itibaren (fî 21 Cemâziye‟l-evvel 1020). Aynı konuya iliĢkin diğer fermanlar: (2/2)/s.2 Ağustos 1604‟ten itibaren (fî 19 Ģehr-i Rebîü‟l-âhir sene salase „aĢere ve elf); (5/6)/s.18 Mayıs 1605‟ten itibaren (fî gurre-i Muharrem sene 14 (1014)); 535/s.108 Eylül 1612‟den itibaren (fî 3 ġa„bânü'l-mu'azzam 1021); 676 and 677/s.142 Ekim 1616‟dan itibaren (evâhir-i Ģehr-i Ramazân sene 1025); 704/s.147 Mart 1618‟den itibaren (fî evâsit Ģehr reb'iulevvel sene sab'a ve 'iĢrîn ve elf); 770/s.169 Mayıs 1618‟den itibaren (fî evâhir-i Ģehr-i Cemaziu'l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf); 779/s.171 Ağustos 1618‟den itibaren (evâsıt-ı ġa„bân 1027); 789/s.172 Ekim 1618‟den itibaren (fî evâhir-i Ģehr-i ġevvâli'l-Mübârek sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf).

4.2.4. Sınır ÇatıĢmaları, Osmanlı Yetkilileri Ve Ordusu Tarafından Yetkinin Kötüye