Dubrovnik Ve Osmanlılar Arasındaki ĠliĢkilerde Uskoklar Sorunu

Dubrovnik ile Osmanlı Ġmparatorluğu arasındaki iliĢkilerin tarihinde uskoklar 16. yüzyılın ortalarında ortaya çıkmıĢlardır. 17. yüzyılın ilk çeyreğinin sonuna kadar Adriyatik‟teki olaylarda önemli bir rol oynamıĢlardır. 1537‟de oluĢturulmuĢlardır. Dalmaçya Ģehri olan Split‟in kuzeyindeki Klis kalesinin Osmanlılar tarafından iĢgalinden sonra düzenli Hırvatistan ordusunun kalan üyeleri Split‟in yaklaĢık olarak 200 kilometre kuzeybatısında Adriyatik Ģeridinde yer alan Senj kasabasında yeniden toplanmıĢlardır. O zaman Habsburg MonarĢisi‟nin paramiliter kuvvetleri olarak uskokların merkezinin oluĢtuğu dönem olmuĢtur. Uskoklar karada Osmanlı akıncıları ve denizde de levendlerin Avusturya‟daki karĢılığıydılar. Venedik‟in yardımıyla 16. yüzyılda saldırılarını Osmanlı topraklarında yapmıĢlardır. Bu, sınır çatıĢmalarını düĢük yoğunlukta tutma yollarıydı. Diğer yandan Bosna ve Hersek‟i iĢgal

216 A.DVN.DVE.d 13/1: 738/s.158 (fî evâil-i Ģehr-i Cumâde‟l-ûla sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf).

217 Bakınız: DA fermanlar: Cilt 3, No.:142 1534‟ten (941 A.H.); Cilt 5, No.:208 1556‟dan (964 A.H.); Cilt 5, No.:215 1559‟dan (966 A.H.); Cilt 10, No.:474 1599‟dan (1007 A.H.); Cilt 11, No.:509 1603‟ten (1011 A.H.); Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 156, 165, 200, 205.

218 Bu konuyu kapsayan fermanların sayısı oldukça fazladır ancak sadece DA örnekleri burada bulunmaktadır: Cilt 11, No.:547 Eylül 1604‟ten (2 Cemâziye‟l-evvel 1013); Cilt 13, No.:629 1618 Ekim Sonu/Kasım baĢlangıcı (fî evâsıt-ı Ramazân 1023); Cilt 14, No.:663 Mayıs 1618‟den (8 Cemâziye‟l-evvel 1027); Bakınız: MioviĤ, s. 210, 222, 226.

etmelerini açık bir Ģekilde geçrekleĢtirmiĢlerdir (özellikle de 1537-1541 ve 1570-1573 savaĢlarında). 1571 Kıbrıs SavaĢı sırasındaki belirli durumlarda uskoklar Dubrovnik topraklarından Hersek‟e saldırmıĢlardır. Bosna ve Hersek asıl amaçları olmasına rağmen Dubrovnik‟in Osmanlılar‟la iĢbirliği içinde olduğunu iddia ederek Dubrovnik topraklarını da tahrip etmiĢlerdir.

Uskokların misillemesinden ya da Venedik ve Avusturya‟nın siyasi baskısından çekinen Dubrovnik hükûmetinin çoğunlukla uskoklara karĢı gelemediği bir gerçektir. Ancak Dubrovnik topraklarından geçmeleri Osmanlı tarafından halkın Dubrovnik‟e karĢı misillemede bulunmasına neden olmuĢtur. Osmanlı devleti çoğunlukla uskok iĢgallerinden Dubrovnik‟in sorumlu olduğuna inanmamıĢ ve misillemeleri yasaklamıĢtır.219 Ancak uskok dönemi boyunca Herceg Novi ve Gabela‟daki Osmanlı valileri genellikle Dubrovnik‟e karĢı düĢmanca davranmıĢlardır.220 Dubrovnik Devlet ArĢivi 1588 ile 1618 arası uskok saldırılarıyla ilgili otuz fermanı muhafaza etmektedir.221 En önemlisi yerel Osmanlı görevlilerinin uskok sorunlarını Dubrovnik Cumhuriyeti‟ne Ģantaj yapmak için ya da Osmanlı devletine suçlamalarda bulunmak için kullandığı görülmektedir. Dubrovnik diplomasisi sürekli olarak bu iddiaları ortadan kaldırmak için uğraĢmıĢtır:

1605‟te Osmanlı topraklarına uskok saldırısından sonra Dubrovnik‟in rolü Osmanlı devletinin araĢtırmalarında öne çıkmıĢtır. AraĢtırmadan iki aydan daha kısa bir süre sonra Dubrovnik halkının uskoklarla iĢbirliği yapmadığı kanıtlandığı için soruĢturmanın durdurulmasını söyleyen yeni bir emir çıkarılmıĢtır.222

219 DA 1588 yılına ait uskoklarla ilgili ilk fermanı muhafaza etmektedir. DA ayıca 1604‟e kadar uskok sorunundan bahseden beĢ fermanı da muhafaza etmektedir. Bunların dördünde Osmanlı devleti Dubrovnik‟i savunmaktadır. Sadece 1597‟deki fermanla Sultan Dubrovnik topraklarında Bosna beylerbeyinin uskok istilalarına karĢı savunma planı düĢünmesini baĢlatmak için bir araĢtırma istemiĢtir. Ancak Dubrovnik halkından Ģüphe etmemiĢtir. Fermanlar DA: Cilt 8, No.:365 1588‟den (996 A.H.); Cilt 9, No.:421, 424 1595‟den (1003 A.H.); Cilt 10, No.: 457, 463 1597‟den (1005 A.H.). Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 185, 193, 198, 199.

220

Dubrovnik halkını koruma, araĢtırma ve uskoklar nedeniyle Dubrovnik halkına kötü davranmayı yasaklama emri Ağustos 1613‟te Bosna beylerbeyi, Hersek sancakbeyi ve yerel kadılar için düzenlenmiĢtir. Bakınız DA: Cilt 13, No.:624 (fî evâsıt-ı Cemâziye‟l-âhir 1022). Bakınız MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 221; Herceg Novi‟nin kadıları, dizdarı ve ağalarına Dubrovnik‟le iyi iliĢkilerini sürdürmeleri ve istihkamlarını korumaları için 11 Ocak 1618‟de bir ferman gönderilmiĢtir. A.DVN.DVE.d 13/1: 690/s.144 (fî 14 Muharreamü'l-harâm sene seb‟a ve „iĢrîn ve elf); DA orijinal: Cilt 13, No.:647. Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 224.

221 Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s.116.

222 1605 uskok iĢgalinden sonra, Herceg Novi‟deki Osmanlı tebası iki Dubrovnik asilini ve Dubrovnik tebasından 62 kiĢiyi kaçırmıĢtır. Dördünü öldürmüĢlerdir ve 2.200 sığır çalmıĢlardır. Eylül 1605‟te Osmanlı devleti çalınanların Dubrovnik halkına iade edilmesini isteyen bir ferman hazırlamıĢtır (fî evâil-i Cemâziye‟l-evvel 1014). Aralık 1605‟te sultan bir inceleme baĢlatılmasını emretmiĢtir. Ayrıca Dubrovnik‟in uskoklarla iĢbirliğini sona erdirmek için herĢeyin yapılmasını emretmiĢtir. Takip eden iki ay içinde Osmanlı devleti bütün incelemelerin sona ermesi ve alınanların iade edilmesi için bir ferman hazırlamıĢtır (Receb 1014 – Muharrem 1015). Fermanlar DA: 556, 561-566, 573, Cilt 12 Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 211-213.

1612‟de Osmanlı devleti baĢka bir inceleme baĢlatmıĢtır. Ancak Hersek sancakbeyinin

kaymakamı duruĢma sırasında Dubrovnik elçisini haksız Ģekilde hapsetmiĢ ve

cezalandırmıĢ, bir grup insanla birlikte Dubrovnik topraklarını iĢgal etmiĢ ve sözde hasarlar için Dubrovnik hükûmetini 7000 altın para ödemesi yönünde tehdit etmiĢtir. 1612‟nin sonunda düzenlenen yeni bir ferman kaymakamın Osmanlı devletine getirilmesini ve uskok saldırılarından sorumlu olmadıkları için Dubrovnik‟in cezalandırılmamasını emretmiĢtir.223

1613‟te sultan Bosna beylerbeyi, Hersek sancakbeyi ve yerel kadılara uskok soygunlarını ve uskokların çalınan malları Dubrovnik topraklarına götürdüğü suçlamalarını araĢtırmalarını emretmiĢtir. Osmanlı devletindeki Dubrovnikli diplomatlar Dubrovnik Cumhuriyeti‟nin de aynı zararları gördüğünü ve hem kendilerinin hem de Hersek‟in mallarının çalındığını ve Senj‟e götürüldüğünü anlatmıĢtır. Osmanlı devletinin ilk kararı Dubrovnik Cumhuriyeti‟nin zararlar için 7.340 gümüĢ para ödemesi yönünde olmasına rağmen birkaç ay sonra düzenlenen yeni bir fermanla bu emir kaldırılmıĢtır çünkü Dubrovnik Cumhuriyeti‟nin daha önce uskok tehlikesiyle ilgili olarak Osmanlı‟yı uyardığı kanıtlanmıĢtır.224

Adriyatik‟teki uskok soygunları Venedik‟in Avusturya ve Ġspanya‟ya savaĢ açmasından sonra sona ermiĢtir (1615–1620). Madrid BarıĢ AntlaĢması ile düzenli Avusturya orduları Senj‟de konumlanırken Habsburg monarĢisi uskokları kuzey Hırvatistan‟a göndermeye sürmüĢtür. 1618‟den sonra Dubrovnik kaynakları Hersek‟te artık uskok saldırılarından söz etmemektedir. Ancak Osmanlı tebası tarafından misilleme hareketleri bitmemiĢtir. Uskok saldırıları bahanesiyle yerel Osmanlı yöneticilerinden sessiz destek alarak devam etmiĢlerdir. Dubrovnik Cumhuriyeti sürekli olarak Osmanlı tarafından kiĢilerin misilleme saldırılarından korunmak için ferman düzenlenmesini istemiĢtir. Dubrovnik Cumhuriyeti ayrıca elçilerinin korunmasını ve topraklarında Osmanlı incelemelerinin yasaklanmasını istemiĢtir.225

223 DA fermanı: Cilt 13, No.:612 Aralık 1612‟den (fî evâil-i Ramazân 1021). Aynı konuda DA‟deki önceki fermanlar için: Cilt 13, No.:609 (fî evâsıt-ı Muharrem 1021). Bakınız, MioviĤ, Fermani (Fermanlar) s. 218, 219.

224 A.DVN.DVE.d 13/1: 528/s.107 (fî 13 Cemâziye‟l-âhir1022); 542/s.109 (fî 11 ġa„bân 1022). DA orijinalleri: Cilt 13, No.: 622 ve 623. DA‟de aynı konudan bahseden fermanlar: Cilt 13, No.:613 (fî evâsıt-ı Muharrem 1022). Bakınız: MioviĤ, Fermani (Fermanlar), s. 219, 221.

225 Mayıs 1618‟de Dubrovnikli diplomatlar Sultan II. Osman‟dan sözde uskok saldırılarını ve Dubrovnik‟le iĢbirliği yaptıklarını bahane olarak kullanan sözde Hersek soyguncularından koruyan fermanı yenilemesini istemiĢlerdir.