Operasyonel Reformlar

Gelir idaresinin yürütmekle sorumlu olduğu işlemlere ilişkin gerçekleştirilebilecek reformlardır.

1.3.2.3.1.Yasal ve Düzenleyici Sistemin Güçlendirilmesi

Birçok reformist ülke, mevcut ve potansiyel mükelleflere tahsis edilen benzersiz bir Mükellef Kimlik Numarasını (MKN) benimsemiştir. MKN, mükellefleri ödemeleri, iade işlemleri, üçüncü kişilerle vergilendirilebilir işlemleri ile ilişkilendirdiğinden, gelir idaresi bilgi teknolojileri sisteminin temel yapı taşını oluşturmaktadır. Çoklu amaçlara hizmet etmek üzere mükelleflere tek bir kimlik numarası tahsisinin benimsenmesi için bazı ülkelerde tartışmalar yapılmaktadır.

1.3.2.3.2.Gönüllü Uyumu Güçlendirme

Gönüllü uyum kavramı pek çok gelişmekte olan ülkede uzun bir tarihe sahip değildir. Dolayısıyla bunu teşvik etmek çok büyük bir zorluktur. Gönüllü uyumu güçlendirme üç değişik yönde çabayı içermektedir. Birincisi, mükellefleri genel bir kavram olarak vergilemeden ve niçin vergilerini ödemeleri gerektiğinden haberdar etmek için, genellikle oldukça yaratıcı olan, çeşitli faaliyetler yürütülebilir. Bu amaçla bazı gelir idareleri TV ve radyo programlarında sunulan farkındalık kampanyaları yürütmekte, kamusal alanlarda sergilenecek vergisel içerikli reklamlar için yarışmalar, okul müsamerelerinde oynanmak üzere vergi içerikli oyunlar düzenlemektedir. İkinci olarak, gönüllü olarak uyum sağlamak isteyen mükellefler için uyumu daha kolay hale getirmek için birçok ülkede gayret sarf edilmektedir. Bu çaba, vergi kanunları, kuralları, usulleri ve değişiklikler hakkında bilgi sağlamak üzere internet sayfası oluşturma ve kitapçıklar yayınlamayı; mükellefler için seminerler düzenlemeyi; vergi iadelerini doldurmada onlara yardımcı olmayı, yasal ve usule ilişkin konulardaki şüpheleri gidermeyi; sorulara cevap vermek üzere telefon hatları kurmayı içermektedir. Üçüncüsü, formların basitleştirilmesi, vergi temiz belgesi almak için izlenmesi gereken adımları azaltılması, iş süreçlerinin

yeniden mühendisliği, vergi iadelerinin elektronik doldurulması ve vergilerin elektronik olarak ödenmesi aracılığıyla uyum maliyetlerinin azaltılması çabaları yürütülmektedir.

1.3.2.3.3.Rutin Beyanname Verme ve Ödeme İşlemlerinin Geliştirilmesi

Gelir idaresi tarafından büyük miktarda vergi beyannamesi kabul edilmektedir. Ayrıca mükellefler tarafından yıl boyunca yapılan ödemeler işleme tabi tutulmaktadır. Büyük miktardaki bu belgelerin ve bilgi akışlarının etkin yönetilmesi gelir tahsilât çabaları için son derece kritiktir. Bu nedenle birçok ülke ilgili süreçlerin otomasyonuna yönelmiştir. İlave olarak, birçok vergi idaresi beyanname ve ödeme kabulü ve işleme tabi tutulması görevlerini bankalara havale etmişlerdir. Örneğin Kolombiya’da, vergi iadeleri ve ödemeler ile ilgili ilk veri girişi bankalar tarafından yapılmakta, bilgiler gelir idaresine rapor edilmektedir. Mükellefler, özellikle büyük mükellefleri için beyannamelerini elektronik olarak doldurma zorunluluğu son zamanlarda ayrıca popüler olmuştur41.

1.3.2.3.4.Uygulamayı Güçlendirme

Mükellefleri vergi kanunlarına uyma konusunda cesaretlendirme ve yardımcı olma, mükellefler yakalanma riskinin ve uyumsuzluk için cezaların yüksek olduğunu algılamadıkça daha fazla vergi tahsilâtına yol açmayacaktır. Uygulamayı güçlendirmenin amacı, risk algılamasını arttırmak ve vergi idaresinin kaçakçılığı tespit ve cezalandırma kapasitesini göstermektir. Bu belki de birçok gelişmekte olan ülkede gelir idaresinin en zayıf noktasıdır.

Uyumu geliştirmek için kullanılan bir araç beyanda bulunmayan ve ödemelerini tam olarak yapmayan mükellefleri tespit eden bilgisayar sistemidir. Bir başka araç olarak, mükellefler tarafından üçüncü kişilere sağlanan bilgileri veya mükellefin üçüncü kişilerle ilgili işlemelerini kapsayan veri tabanları birçok reformist ülke tarafından geliştirilmektedir. Üçüncü kişilerle ilgili veri tabanında toplanan bilgilerin mükellefler tarafından beyan edilen bilgilerle karşılaştırılması       

potansiyel gizlemelerin ortaya çıkarılmasında etkili bir yoldur. Risk analizleri ve denetim ve teftişler için olay seçimi için karmaşık sistemler geliştirilmesi gelir idaresinin uygulama kapasitesinin geliştirilmesinde diğer bir araçtır. Çin, Kolombiya ve Macaristan’da da uygulanan bu sistemler kaçakçılık riskinin yüksek olduğu alanlara yoğunlaşmak için farklı kaynaklardan elde edilen bilgileri kullanmaktadır.

Denetim kapasitesinin güçlendirilmesi birçok reformist ülkenin en büyük amacıdır. Denetimin planlanması, ilgili bilgilerin toplanması, denetimi yürütme yöntemleri ve denetçilerin eğitiminin geliştirilmesi yoğunlaşılması gereken anahtar alanlardır. Birçok ülke suç oluşturan olayları araştırmak üzere Vergi Polisi teşkilatı kurmuştur. Bu durum, vergi kanunlarının uygulanması iki farklı idare arasında bölündüğünden koordinasyon yetersizliğinden kaynaklanan verimsizliklere neden olabilmektedir. Ayrıca vergi borçlarının toplanması pek çok ülkede özellikle Rusya’da büyük problem oluşturmaktadır. Borç tahsilâtlarını gözlemlemek için merkez teşkilatında özel organizasyonel birimler oluşturulmuştur.42

1.3.2.3.5.İdari Temyiz Mekanizmalarının Geliştirilmesi

Birçok vergi kanunu vergi otoritelerinin kararlarına karşı temyiz imkânı sağlamaktadır. Ancak, süreç hem vergi idaresi hem de mükellef bakımından uzun ve külfetli olabilir. Şimdilerde, ilk etapta temyiz merci olarak hareket edecek ve olayların çoğunun hızlıca çözüme kavuşturulması için bir mekanizma sağlayacak şeffaf ve tarafsız idari temyiz mekanizmaları kurulması gündemdedir. Kaliteli bir temyiz mekanizması mükelleflerin idareye olan güvenini arttırdığından gönüllü uyum açısından da olumlu sonuçlar vermektedir.

1.3.2.3.6.Gelir İdaresi işlemlerinin Otomasyonu

Bilgisayar sistemleri reform projelerinin ortak özelliğidir. Bununla birlikte bu sistemler aşırı vurgulanabilir. Genellikle hızlı bilgisayarlaşmadan önce var olan sistemleri edinmek en iyisidir. Bilgisayar sistemlerinin çeşitli faydaları şunlardır: (1) risk analizleri için daha esnek sorgulamalara, analizlere ve veri raporlamalarına       

imkan sağlar; (2) farklı vergi birimleri ve işlevleri arasında daha hızlı ve esnek veri paylaşımına imkan sağlar; (3) faturalama, muhasebe ve dosyalamada maliyet tasarrufu sağlar; (4) mükelleflerin uyum maliyetlerini azaltır. 43

Bütün modernize edilen gelir idareleri performansı arttırmada kaliteli bilgi sistemlerinin kritik önemini kabul etmektedirler. Sonuç olarak, yakın zamandaki projeler sürekli olarak bilgi ve iletişim teknolojilerine ciddi yatırımları (bazen toplam proje maliyetinin %80’i kadar) içermiştir. Standart vergi idaresi otomasyon paketi genelde şunları içermektedir:

• Mükellefiyet kayıtları ve MKN (Mükellef Kimlik Numarası) tahsisi: MKN kullanımı, geniş ölçüde, vergi tahsilâtının farklı formları arasında veri paylaşımının anahtar koşulu olarak görülmektedir. Bu farklı vergi idareleri veya bütünleştirilmiş bir gelir idaresi içerisinde söz konusu olabilir.44

• Beyannamelerin işleme tabi tutulması: Sistem beyannamedeki bilgileri alır, bilgilerin tamlığını doğrular, vergi matrahının ve ödenecek verginin hesaplanmasını aritmetik olarak kontrol eder ve ortaya çıkan veri yükümlülüğünü mükellefin cari hesabına havale eder.

• Ödemelerin işleme tabi tutulması ve gelir muhasebesi: Sistemin çekirdeği belirli bir mükellefe ilişkin yükümlülük ve ödemeler hakkında kronolojik bilgi sunan Mükellef Cari Hesabıdır. Ödemeler yapıldığında sistem bunu mükellef cari hesabına gönderir. Ödeme sistemi gelir muhasebesinin temelidir ve farklı vergi türleri ve vergi dairelerine ilişkin yapılan toplam vergi tahsilâtı hakkında raporlar üretir.

• Vergi borçlarının geri kazanılması: Mükellefler son ödeme zamanını geçirdiğinde, mükellef cari hesabındaki bilgiler vergi geri kazanım sistemine transfer edilir. Sistem borçların analizine ve geri kazanım faaliyetlerinin önceliklendirilmesine yardım eder.

• Risk analizleri, denetim ve soruşturmalar için olay seçimi: Sistem ulusal istatistik örgütlerinden, üçüncü kişilerden ve gelir idaresinin kendi veri tabanından elde edilen bilgileri kullanmaktadır. Risk analiz sistemi makro

43 _{Delay, Devas and Hubbard, s.33}  44 _{Delay, Devas and Hubbard, s.36} 

ekonomik, endüstriye ve mükellefe özgü kriterleri kullanarak detaylı inceleme gerektiren olayları seçer.

• Üçüncü kişi bilgi sistemi: Bu sistem vergi işlemleri hakkında resmi ve resmi olmayan bilgi toplamaktadır. Toplanan bilgiler risk analizlerini destekler. • İdari faaliyetler için işlemler: Vergi idaresi mükellef sorumluluklarını etkileyen çok sayıda faaliyet yürütmektedir. Birçok gelir idaresi bu kararları desteklemek için sistemler geliştirmektedir. İlgili yetkililer ilgili kararlar bu sistemler aracılığıyla doğrudan yayınlamaktadır. Bu uygulama kararların kim tarafından ve hangi nedenle alındığı konusunda şeffaf kayıtlar sağlamaktadır.

• Beyannamelerin elektronik olarak doldurulması ve vergi ve harçların elektronik olarak ödenmesi: Bu sistem mükelleflerin elektronik olarak vergi iadelerini doldurmalarına ve vergilerini ödemelerine izin vermektedir. Elektronik sistem hataları ve vergi idaresinin iş yükünü azaltır.45