Cumhuriyet Dönem

23.04.1920 tarihinde açılan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edilen ilk kanun bir vergi kanunu olmuştur. 1923 yılında Maliye Bakanlığı kurulmakla birlikte, özel olarak Maliye Bakanlığının kuruluş ve görevlerini düzenleyen ilk kanun 2996 sayılı "Maliye Vekâleti Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkında

Kanun" 29.05.1936 tarihinde kabul edilmiş ve 05.06.1936 tarih ve 3322 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Kanunun 10. Maddesinde de Varidat Umum Müdürlüğü'nün görevleri belirtilmiştir. 2996 sayılı Kanun'da 14.08.1942 tarih ve 5184 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 10.08.1942 tarih ve 4286 sayılı Kanun'la yapılan değişiklikle Varidat Umum Müdürlüğü kaldırılmış ve Vasıtasız Vergiler ile Vasıtalı Vergiler Umum Müdürlükleri kurulmuştur. 07.06.1946 tarih ve 6327 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanan 29.05.1946 tarih ve 4910 sayılı Kanun'un getirmiş olduğu en önemli değişiklik Vasıtasız Vergiler ve Vasıtalı Vergiler Umum Müdürlükleri'nin kaldırılmış olması ve GELİRLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ adına ilk kez rastlanmasıdır.

1950 yılından sonra Maliye Bakanlığı ve Gelir İdaresinin yapılanmasındaki en önemli değişiklik 14.12.1983 tarih ve 18251 sayılı mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanan 178 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yapılmıştır. Bu KHK ile Maliye Bakanlığı, Gümrük ve Tekel Bakanlığı ile birleştirilmiş, ayrıca bakanlık bünyesindeki Hazine Genel Müdürlüğü ve Milletlerarası İktisadi İşbirliği Teşkilatı bakanlıktan ayrılmıştır. Böylece bakanlık içerisinde ikisi gümrük vergilerinden, biri vasıtasız ve vasıtalı vergilerden (Gelirler Genel Müdürlüğü) sorumlu olmak üzere vergilendirme ile ilgili üç genel müdürlük oluşturulmuştur. Daha sonra, 02.07.1993 tarih ve 485 sayılı Gümrük Müsteşarlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK ile gümrük idaresi bakanlıktan ayrılmıştır.

20.08.1993 tarihli ve 516 sayılı “Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 178 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname” ile gelir idaresinin taşra teşkilatında Gelirler Bölge Müdürlükleri ve Vergi Dairesi Başkanlıkları kurulması kararlaştırılmıştır. Ancak bu KHK Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiş, 516 Sayılı Kararnamede gelir idaresine ilişkin düzenlemelerin aynısı, 19.06.1994 tarihli ve 543 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yeniden yapılmıştır.

178 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 24.06.1994 tarih ve 21970 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 178 sayılı KHK’da değişiklik yapan 543 sayılı Maliye Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamelere göre; Gelirler Genel Müdürlüğü'nün görevlerine ilişkin 12. madde aşağıdaki gibidir:

2. Devlet gelirlerine ilişkin kanun ve tüzükleri ve bunlarla ilgili her türlü değişiklikleri hazırlar,

3. Devletin gelir bütçesini gerekçesi ile birlikte düzenler,

4. Mahalli idarelerin vergi sisteminin devlet vergi sistemi ile uyumunu sağlayıcı tedbirleri alır,

5. Gelirlere tesiri olan her türlü kanun, teklif ve tasarılarını inceleyip, bunlar hakkındaki düşüncelerini bildirir ve tasarıların devlet gelirleri politikasına ve vergi tekniğine uygunluğunu sağlar,

6. Milletlerarası vergi ilişkilerini yürütür, ikili veya çok taraflı vergi anlaşmaları yapar,

7. Devlet gelirlerine ilişkin kanunların uygulanmasını sağlar,

8. Devlet alacaklarının süresinde ve kanunlara uygun bir şekilde tahsili için gerekli tedbirleri alır,

9. Vergi denetimini gerçekleştirir,

10. Vergi tekniği uygulaması hizmetlerini geliştirir, diğer vergi ile ilgili işlemleri yapar,

11. Uygulamadaki anlaşmazlıklar ve tereddütler üzerine sorulara cevap verir,

12. Silinmesi gereken vergilere ve tahsil edilemeyerek zamanaşımına uğrayan hazine alacaklarının kanunlar gereğince silinmesine dair işlemleri yapar,

13. Tahakkuk ve tahsilat hesaplarını ve istatistiklerini toplar, değerlendirir, yayımlar,

14. Milletlerarası kuruluşlarla vergi ile ilgili konularda işbirliği yapar, toplantılara katılır ve görüş bildirir,

15. Vergi istihbarat hizmetlerini yürütür,

16. Teşkilat ve görev alanına giren işlemlerin yürütülmesi için bilgi işlem hizmetlerini tasarlar ve uygular, bu amaçla gerekli örgütlenmeyi sağlar,

Teşkilat ve görev alanına giren işlemleri kontrolörleri vasıtasıyla inceletir ve denetletir."

Bununla birlikte, 05.05.2005 tarihinde kabul edilen ve 16 Mayıs 2005 tarih ve 25817 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5345 sayılı Gelir İdaresi

Başkanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI Maliye Bakanlığı’nın bağlı kuruluşu olarak kurulmuş ve Gelirler Genel Müdürlüğü kaldırılmıştır. Buna göre GİB merkez ve taşra teşkilatından meydana gelmekte; merkez teşkilatı ana hizmet, danışma ve yardımcı hizmet birimlerinden; taşra teşkilatı ise vergi dairesi başkanlıkları ile vergi dairesi başkanlığı kurulmayan illerde defterdarlıklara bağlı olarak görevlerine devam eden vergi dairesi müdürlükleri, gelir müdürlükleri ve malmüdürlüklerine bağlı gelir servislerinden oluşmaktadır.

Gelir İdaresi Başkanlığının merkez teşkilat yapısı ise şu şekildedir. Tablo 4: Gelir İdaresi Başkanlığı Merkez Teşkilatı

Başkan

Başkan Yardımcıları

Ana Hizmet Birimleri

Gelir Yönetimi Daire Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı

Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Uygulama ve Veri Yönetimi Daire Başkanlığı Denetim Uyum Yönetimi Daire Başkanlığı Tahsilât ve İhtilaflı İşler Daire Başkanlığı

Danışma Birimleri

Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı Hukuk Müşavirliği

Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği

Yardım Hizmet Birimleri

İnsan Kaynakları Daire Başkanlığı Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı Kaynak: www.gib.gov.tr

5345 Sayılı Kanunla kurulan Gelir İdaresi Başkanlığı’nın görevleri ise aynı kanunun 4 üncü maddesinde açıklanmış bulunmaktadır. Buna göre Başkanlığın görevleri şunlardır:

1. Bakanlıkça belirlenen Devlet gelirleri politikasını uygulamak.

2. Mükelleflerin vergiye uyumunu kolaylaştırmak ve hizmetlerini yerine getirmek.

3. Mükellef haklarının korunması ve mükellef ile Başkanlık ilişkilerinin karşılıklı güven esasına dayanması konusunda gerekli tedbirleri almak.

4. Mükellefleri vergi mevzuatından doğan hakları ve ödevleri konusunda bilgilendirmek.

5. Devlet gelirleri politikasıyla ilgili kanun ve kararname çalışmalarına katılmak.

6. Devlet alacaklarının tahsilini sağlamak ve bu konuda gerekli tedbirleri almak.

7. Uygulamada ortaya çıkan ihtilafların en aza indirilmesine ve uygulama birliğinin sağlanmasına yönelik tedbirler almak.

8. Vergilendirmeyle ilgili bilgileri toplamak ve bilgi işlem faaliyetlerini yürütmek.

9. Vergi kanunlarında veya diğer mali kanunlarda yer alan her türlü istisna, muaflık ve indirimlerin maliyetlerini ölçmek, ekonomik ve sosyal etkilerini analiz etmek.

10. Bakanlıkça belirlenen temel politikalar ve stratejiler doğrultusunda vergi inceleme ve denetimlerini gerçekleştirmek, vergi kayıp ve kaçağının önlenmesi konusunda gerekli tedbirleri almak.

11. Mahallî idare gelirleri politikası ile Devlet gelirleri politikasının uygulanmasında uyumu sağlayıcı tedbirler almak.

12. Gelirleri etkileyen her türlü kanun tasarı ve tekliflerini, vergi tekniği ve uygulamaları açısından inceleyerek görüş bildirmek.

13. Gelir mevzuatının uygulanmasına ilişkin olarak diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak, bu amaçla veri alışverişini gerçekleştirmek.

14. Görev alanına giren konularda, uluslararası gelişmeleri izlemek ve Avrupa Birliği, uluslararası kuruluşlar ve diğer devletlerle işbirliği yapmak.

15. Terkini gereken vergiler ile tahsili zamanaşımına uğrayan Hazine alacaklarının kanunlar gereğince terkin edilmesiyle ilgili işlemlerin yerine getirilmesini sağlamak.

16. Nitelikli insan kaynağının kazandırılması, yetkinliklerin geliştirilmesi, kariyer planlarının yapılması ve performanslarının ölçülmesini sağlamak.

17. Kamu Görevlileri Etik Kurulunun belirlediği ilkeler çerçevesinde kurumsal etik kurallar düzenleyerek personele ve mükelleflere duyurmak.

18. Faaliyet sonuçlarını, düzenli aralıklarla kamuoyuna duyurmak ve yıllık faaliyet raporunu izleyen yıl kamuoyuna açıklamak.

19. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

Görevleri bunlar olan Gelir İdaresi Başkanlığı’nın taşra teşkilat birimlerinin sayısal durumu aşağıdaki gibidir.

Tablo 5: Gelir İdaresi Başkanlığı Taşra Teşkilatı Birimlerinin Sayısal Durumu

BİRİMİN ADI 2011

Vergi Dairesi Başkanlığı 30 Grup Müdürlüğü 121 Müdürlük 261 Gelir Müdürlüğü 52 Vergi Dairesi Müdürlüğü 447

Bağlı Vergi Dairesi (Mal Müdürlüğü) 585

Takdir Komisyonu 62

TOPLAM 1.558 Kaynak: GİB 2012 Performans Programı, www.gib.gov.tr

Vergi dairesi başkanlıklarının kuruluş yerlerini ve sayılarını belirlemeye Bakanlar Kurulu, vergi dairesi başkanlıklarına bağlı vergi dairesi müdürlükleri ile şubeler kurulmasına Maliye Bakanı yetkili kılınmıştır. Vergi dairesi başkanlıkları iş yoğunluklarına göre farklı sayıda grup müdürlüklerinden oluşmaktadır. Böylece 1994’te Maliye Bakanlığının taşra teşkilatına ilave olarak kurulan “Gelirler Bölge Müdürlükleri” ile “Defterdarlık gelir birimleri” kaldırılmış; vergi dairesi müdürlükleri Vergi Dairesi Başkanlığı bulunan yerlerde Defterdarlık bünyesinden çıkarılarak Vergi Dairesi Başkanlıklarına devredilmiştir. Vergi dairesi başkanlığının kurulduğu il merkezleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 6: Vergi Dairesi Başkanlığı Kurulan İl Merkezleri   1-Adana 16-İzmir 2-Ankara 17-Kayseri 3-Antalya 18-Kocaeli 4-Aydın 19-Konya 5-Balıkesir 20-Malatya 6-Bursa 21-Manisa 7-Denizli 22-Kahramanmaraş 8-Diyarbakır 23-Muğla 9-Edirne 24-Sakarya 10-Erzurum 25-Samsun 11-Eskişehir 26-Şanlıurfa 12-Gaziantep 27-Tekirdağ 13-Hatay 28-Trabzon 14-Mersin 29-Zonguldak 15-İstanbul

Vergi dairesi başkanlıkları; yetki alanı içindeki mükellefi tespit eden, vergi ve benzeri mali yükümlülüklere ilişkin tarh, tahakkuk, tebliğ, tahsil, terkin, tecil, iade, ödeme, muhasebe ve benzeri işlemleri yapan, bu işlemlere ilişkin olarak yaratılan ihtilaflarla ilgili yargı mercileri nezdinde talep ve savunmalarda bulunan, gerektiğinde itiraz, temyiz ve tashihi karar talebinde bulunan, yargı kararlarının uygulanması işlemlerini yürüten, vergi uygulamalarını geliştiren ve iyileştiren, mükelleflere kanunların uygulanması ile ilgili görüş bildiren, mükellefleri hak ve ödevleri konusunda bilgilendiren ve uygulamalarında mükellef haklarını gözeten, mükellef hizmetleri ile bilgi işlem, istatistik, bilgi toplama, insan kaynakları yönetimi, satın alma, kiralama, vergi inceleme ve denetim, uzlaşma, takdir ve benzeri görevleri ve işlemleri yürüten dairelerdir. Vergi dairesi başkanlıkları; grup müdürlükleri, bunlara bağlı müdürlükler, şubeler ile vergi dairesi müdürlükleri ve komisyonlardan oluşur.

Defterdarlığa bağlı olarak kurulan gelir müdürlükleri; vergilendirme ile ilgili soruları defterdar adına cevaplandırmakla, teftişlerde defterdar adına verilecek cevap ve emirleri hazırlamakla, vergi dairelerinden toplanan istatistikî bilgileri il bazında

derleyip, Gelir İdaresi Başkanlığına göndermekle terkini gereken amme alacaklarının terkinine ilişkin işlemleri yapmakla görevli taşra birimleridir.

Vergi dairesi müdürlükleri, mükellefi tespit eden, vergiyi tarh eden, tahakkuk ettiren ve tahsil eden dairelerdir. Mükelleflerin, vergi uygulaması bakımından hangi vergi dairesine bağlı oldukları vergi kanunları ile belirlenir. Ancak Maliye Bakanlığı, gerekli gördüğü hallerde, mükelleflerin işyeri ve ikametgâh adresleri ile il ve ilçelerin idari sınırlarına bağlı kalmaksızın vergi daireleri ve bölge bilgi işlem merkezleri kurmaya, vergi dairelerine bağlı şubeler açmaya ve vergi dairelerinin yetki alanı ile vergi türleri, meslek ve iş grupları itibarıyla mükelleflerin bağlı olacakları vergi dairesini belirlemeye yetkilidir.

Bağlı vergi daireleri (malmüdürlükleri) ise ilçelerdeki tahakkuk ve tahsilatla ilgili işlerin kanuna uygun olarak yürütülmesini sağlamakla görevlidirler.

Takdir komisyonları yetkili makamlar tarafından istenilen matrah, servet takdirlerini yapmak ve vergi kanunlarında yazılı fiyat, ücret veya sair matrah ve kıymetleri takdir etmek üzere, illerde vergi dairesi başkanının, başkanlık bulunmayan yerlerde defterdarın, ilçelerde malmüdürünün (müstakil vergi dairesi olan ilçelerde ilgili vergi dairesi müdürünün) veya bunların tevkil edecekleri memurların başkanlığı altında ilgili vergi dairesinin yetkili iki memuru ile seçilmiş iki üyeden oluşarak kurulurlar. Takdir komisyonları geçici ve daimi olurlar.

2.2.TÜRKİYE’DE GELİR İDARESİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI