Ok Diyagramları

Kritik yol yönteminin ana teması şebeke betimlemesidir. Bir şebeke herhangi bir programa ait elemanlar arasındaki öncelik ilişkilerini göstermektedir.

Bir ok diyagramının oluşturulması bir projenin planlama aşamasında yapılır. Maliyetler, kaynaklar ve zamanlar, bu noktada gözönüne alınmaz. Projenin her elemanına sadece üç soru sorulur;

• Hangi eleman bu elemandan önce gelmektedir? • Hangi elemanlar aynı anda yapılabilir?

• Bu işi hangi iş hemen takip eder?

Ok diyagramları iki temel elemandan oluşmaktadır. Ok veya ark inşa halindeki projenin faaliyetlerini gösterir. Düğüm veya olay da faaliyetlerin kesişim noktalarını verir. Ok diyagramlarında adına düğüm kuralı adı verilen ve bir düğümden çıkan faaliyetin başlayabilmesi için bu düğüme gelen bütün faaliyetlerin bitmiş olmasını gerektiren bir düğüm kuralı vardır (Whitehouse, 1973).

Bir projenin analizi neticesinde A, B, C, D ve E faaliyetleri tanımlanmış olsun. Bu faaliyetler arasında aşağıdaki öncelik ilişkilerinin tanımlandığını varsayalım:

• A ve B eşzamanlı olarak başlayabilir.

• A’nın tamamlanmasından sonra C başlayabilir. • D, B’nin tamamlanmasından sonra başlar.

• E’nin başlayabilmesi için C ve D’nin bitmiş olması gerekir.

Analizde, faaliyetlere ilişkin herhangi bir önceden tahmin edilmiş sürelere yer verilmemiştir. Kullanılan okların uzunluğu da her hangi bir şekilde süreler ile bağlantılı değildir. Öncelik ilişkileri belirlenmiş beş faaliyetten oluşan bir projenin ok diyagramı Şekil 4.3’de gösterilmiştir.

Şekil 4.3 Beş faaliyetli bir projenin ok diyagramı

Yukarıda tanımlanan öncelik ilişkilerinin aşağıdaki gibi değiştirildiğini varsayalım; • A ve B eşzamanlı olarak başlayabilir.

• A’nın tamamlanmasından sonra C başlayabilir. • D, A ve B’nin tamamlanmasından sonra başlar.

• E’nin başlayabilmesi için C ve D’nin bitmiş olması gerekir.

Şekil 4.3’deki ok diyagramı yukarıdaki değişikliği artık temsil etmemektedir. Çünkü D faaliyetinin başlayabilmesi için A ve B’nin bitmiş olması gerekmektedir. Bu durumda Şekil 4.4’de gösterildiği gibi yeni bir şebekenin çizilmesi gerekecektir.

Şekil 4.4 Yeniden çizilen ok diyagramı

Ancak bu gösterim de doğru değildir. Çünkü burada C’nin başlaması için A ve ‘B’nin bitmiş olması gerekiyormuş gibi görülmektedir. Aslında C’nin başlaması için A’nın bitmiş olması yeterlidir. Bu durumda bu tip bir ilişkiyi gösterebilmek için adına yapay (dummy) denilen bir faaliyet kullanılabilir. Yapay faaliyetler ok diyagramlarında kesikli çizgiler olarak ifade edilir ve gerçekte varolmadıklarından süreleri sıfır olarak alınır. Bir yapay faaliyet kullanılarak çizilen yeni şebeke Şekil 4.5‘de verilmiştir.

Şekil 4.5 Yapay faaliyet kullanımı

Whitehouse tarafından aşağıda verilen örnek gerçek hayatta projelendirilmiş faaliyetlerin aralarındaki ilişkiyi tanımlamaya çalışmak açısından yararlı olacaktır. Aynı zamanda bu örnek ile günlük hayatta karşılaşılan bir durumun bir proje yaklaşımı ile nasıl modellendiği de gösterilmekte, aynı yaklaşımla iş süreçlerinin modellenmesinde de kullanılabileceğini ispat etmektedir. Örnekte bir arabada yağ değişimi ele alınacaktır. Bu işlemde yapılacak işler aşağıya sıralanmıştır:

• A: Arabayı yukarı kaldır • B: Yağ tapasını çıkar, yağı akıt • C: Alt taraftaki parçaları yağla

• D: Lastikleri ve egzoz sistemini kontrol et • E: Diferansiyel ve vites seviyelerini kontrol et • F: Yağ tapasını yerine tak

• G: Arabayı aşağıya indir • H: Motor yağını doldur • I: Üst taraftaki parçaları yağla • J: Dinamo ve distribütörü yağla • K: Radyatörü ve aküyü kontrol et

Listelenen bu işlemleri yerine getirmek üzere iki servis elemanının beklediği varsayılsın. Motor içindeki yağın akıtılması için öncelikle arabanın yukarı kaldırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sebeple ilk yapılacak iş arabanın yukarı kaldırılmasıdır.

Listedeki ikinci iş yağ tapasının çıkarılmasıdır. Bu faaliyeti yerine getirmeden önce bitmesi gereken işler nelerdir sorusuna verilecek cevap sadece arabanın kaldırılması olmalıdır. Şimdi ise bu faaliyet yerine getirilirken aynı zamanda hangi işlerin yapılabileceği düşünülmelidir. İki servis elemanı olduğuna göre biri kartel içindeki yağı boşaltırken rahatlıkla lastikleri ve egzoz sistemini kontrol edebilir. Diğer kişi ise alt taraftaki parçaları yağlayabilir ve diferansiyel ve vites kutusunu kontrol edebilir. Bu durum ok diyagramında Şekil 4.7’da gösterildiği gibi ifade edilir.

Şekil 4.7 Diğer işlemlerin ilave edilmesi

Tapanın çıkartılıp yağın boşalmasını içeren faaliyetin bitmesi, geriye kalan işlemlerin başlamasına sebep olacaktır. Yağ tamamen boşaldıktan ve diğer işlemler tamamlandıktan sonra yağ tapası yerine takılır.

Yağ tapası yerine takıldıktan sonra araba aşağıya indirilir. İki servis elemanından birisi üst parçaları, dinamo ve distribütörü yağlar, radyatör ve aküyü kontrol ederken bir diğeri motor yağını yeniler. İşlemler ok diyagramına Şekil 4.9’deli gibi yansıtılır.

Şekil 4.9 Bir arabaya yağ değişim hizmetinin verilmesi

Whitehouse’a göre bir ok diyagramının teşkilinde aşağıdaki kurallar ön plana çıkmaktadır: • Her bir faaliyet sadece tek bir ok ile ifade edilir.

• Okun uzunluğu ile faaliyetin önemi veya süresi arasında herhangi bir ilişki yoktur. • Okun yönü sadece zamanın ilerlemesini göstermekte olup, vektörel bir önemlilik

yoktur.

• Faaliyetlerin kesiştiği yerde olay oluşur ve daire ile gösterilir. Bütün faaliyetlerin başlangıcında ve bitişinde olaylar bulunur. Olaylar numaralar ile tanımlanır.

• Sadece ortak olaylı faaliyetlerin göreceli pozisyonları bir önem ifade eder. Bir olaydan çıkan oklar, o olayda bitecek faaliyetlerin tamamlanmasını takiben başlayabilecek faaliyetleri ifade eder.

• Eğer bir olay diğerinden önce gelirse ancak bu iki olay arasında bir faaliyet tanımlanmamışsa bu durumda yapay faaliyet kullanılır. Bunlar kesikli çizgiler ile ifade edilir ve herhangi bir zaman ve maliyete sahip değildir.