O/I Oranlarına İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi

İşletmelerde verimliliği gösteren diğer bir rasyo da O/I oranıdır. Belli bir girdi miktarına tekabül eden çıktı miktarının belirli bir dönemde artması, işletmenin verimliliği bakımından istenilen bir durumdur. İşletmelerin verimliliğinin denetlenmesi bakımından da O/I oranı sağlam bir denetim aracı olabilir.

4.5.3.1. İşletmeler geneli itibariyle maliyetleri oluşturan masraf unsurlarının dağılımı, oranları ve O/I oranlarına ilişkin bulguların değerlendirilmesi

Çalışmada yem masrafları işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yılında sırasıyla %75,5 ve %73 olarak hesaplanmıştır. Hindi yetiştiriciliği ile ilgili olarak yapılan diğer araştırmalarda yem masraflarının toplam masraflar içindeki payını; Abbott (1955), ABD’nin Kaliforniya Eyaletinde iki ayrı hindi büyük büyük ebeveyn işletmesinde sırasıyla %52,6 ve %56,2; Bowler (1994), Kanada’nın Ontario Eyaletinde %47,3;

EPA (2001), 1990 – 1995 yılları arasında %62 - %64; Ayala ve ark. (2007), Nijerya’da %36,5 olarak bildirmişlerdir. Ayala ve ark. (2007) tarafından Nijerya’da yapılan çalışmada yem maliyetlerinin düşük olmasındaki etkenlerden en önemlisi yemin, yörede hangi yem maddesi bol ve ucuz ise bu kaynaklardan yetiştiriciler tarafından sağlanıyor olmasıdır. Diğer çalışmalarda yem maliyetlerinin düşük çıkmasının nedeni ise belirtilen tarihlerde hindi yeminin birim maliyetinin günümüze göre oldukça düşük buna karşın civciv birim maliyetlerinin ise günümüz fiyatlarına göre yüksek olmasına bağlanabilir. Son yıllarda küresel mısır arzına yönelik, özellikle yenilenebilir yakıtların üretiminde kullanılmak üzere ekstra bir talebin

eklenmesiyle oluşan talep artışı nedeniyle mısır fiyatlarında tahminlerin ötesinde bir fiyat artışı oluştuğu görülmektedir. Donohue ve Cuningham 2009 yılında yaptıkları çalışmalarında, kanatlı yetiştiriciliğinde yem maliyetlerinin toplam işletme maliyetleri içindeki payının; 2001 yılında %51,8 iken 2008 yılında %68,7’ye çıktığını bildirmişlerdir. Çalışmada, bu artışın en önemli nedenin, ABD’nin etanol ve biyodizel gibi yenilenilebilir yakıtların üretimine sağladığı teşvikler ve destekler olduğu değerlendirilmesi yapılmıştır. Etanol ve diğer biyodizellerin üretiminde en yaygın kullanılan bitkinin mısır olduğu ve etanol olarak kullanılan mısır oranının 2008 yılında ABD toplam mısır üretiminin %30’una ulaştığı vurgulanmıştır.

ABD’nin yenilenebilir yakıt politikalarına göre yapılan projeksiyonlarda 2015 yılına kadar toplam mısır üretiminin %36’sının biyodizel üretimi için kullanımının planlandığı belirtilmiştir. Hindi eti CA satış fiyatı 2007 yılında 1,718 TL/kg iken, USDA’nın uzun dönemli projeksiyonunda 2015 yılında hindi eti CA satış fiyatının

%28,7 oranında artarak 2,210 TL/kg’ye çıkacağı tahmini yapılmıştır (USDA, 2009b).

USDA’nda da yem fiyatlarına bağlı üretim maliyetlerinde ve CA satış fiyatında önemli bir artış olacağı beklentisi bulunduğunu göstermektedir.

Civciv masrafları işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yıllarında sırasıyla %10,6 ve %12,7 olarak bulunmuştur. Bu değeri, Bowler (1994) 14,03; Ayala ve ark. (2007)

%23,5 olarak bildirmiştir. Yıllara göre civciv maliyeti oranındaki bu azalışın, verimlilik artışına bağlı olarak yurtdışından temin edilen hindi yumurtası fiyatlarının düşmesine bağlı olarak şekillendiği düşünülmektedir.

Toplam amortisman masrafları işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yıllarında

%4,1 olarak saptanmıştır. Bu masraf unsurunu Abbott (1955), iki işletme için sırasıyla %2,37 ve %3,16; Bowler (1994), %4,5; Ayala ve ark. (2007) %2,1 olarak bildirmiştir.

Isıtma ve aydınlatma maliyetlerinin işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yılında sırasıyla %2 ve %2,2 olduğu tespit edilmiştir. Bowler (1987), Ontario için bu maliyet kalemini %4,3 olarak bildirmişlerdir. Isıtma- aydınlatma masrafları arasında görülen farkların önemli ölçüde iklim şartları ve kümeslerin yalıtım durumlarına bağlı olarak değişim gösterdiği düşünülmektedir.

İşçilik giderlerinin toplam masraflar içindeki payı işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yılında sırasıyla %0,4 ve %0,5 olarak hesaplanmıştır. Abbott (1955) bu oranı, iki ayrı işletme için sırasıyla %22,24 ve %14,16; Bowler (1994) %10,1; Ayala ve ark. (2007) %5,2 olarak bulmuştur. İşçilik giderlerinin bu çalışmada diğer çalışmaların pek çoğundan düşük bulunmasının nedeni aile işgücünün yörede işçilere verilen cari fiyatlar üzerinden hesaplanmış olmasıdır. Bu cari fiyat, pek çok yörede asgari ücretin bile altında şekillendiği için işçilik giderlerinin masraflar içindeki payı da eski yıllarda yapılmış pek çok çalışmaya göre düşük çıkmaktadır.

Veteriner hekim ve sağlık masraflarının toplam masraflar içindeki payı işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yılında sırasıyla %0,4 ve %0,5 olarak bulunmuştur. Bu masraf kalemini Abbott (1955) %0,96; Ayala ve ark. (2007) %21,5 olarak saptamıştır. Ayala ve ark (2007) tarafından yapılan çalışmada veteriner hekim ve sağlık masraflarının çok yüksek olmasının nedeni Afrika’da gerek bakteriyel – viral gerekse paraziter hastalık çeşitliliğinin fazla olmasına, bunlarla ilgili daha yoğun koruyucu hekimlik gereksinimine, tedaviye ihtiyaç duyulmasına bağlanabilir.

Bakım – onarım masraflarının toplam masraflar içindeki payı işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yıllarında %2,2 olarak bulunmuştur. Bu masraf unsurunu Abbott (1955) iki ayrı işletme için sırasıyla %2,14 ve %5,51; Ayala ve ark. (2007)

%2,8 olarak bildirmiştir.

İşletmeler genelinde 2007 yılında yem maliyetlerinin 2006 yılına göre %3,3 oranında azaldığı tespit edilmiştir. Bu azalmada önemli unsurlardan biri hindi kesim yaşının yaklaşık 10 gün kısalmış olmasıdır. İşletmeler genelinde maliyeti oluşturan masraf unsurları içerisinde civciv masraflarının 2007 yılında 2006 yılına göre %19,8 oranında arttığı görülmektedir. Bu durumun en önemli nedeni 2007 yılında üretimde kullanılan civciv sayısının ve civciv birim fiyatının 2007 yılında 2006 yılına göre artmış olmasıdır. İşletmeler genelinde 2007 yılında ortalama devre sayısının 2006 yılına göre artması neticesinde, işçilik, veteriner hekim-sağlık, ısıtma-aydınlatma ve altlık maliyetinde de sırasıyla %25, %25, %10 ve %8,7’lik bir artış olduğu tespit edilmiştir.

O/I oranı işletmeler genelinde 2006 ve 2007 yılında sırasıyla 1,20 ve 1,22 olarak bulunmuştur. Bu oran; Nijerya’daki hindi işletmelerinde yürütülen çalışmada 1,539 (Ayala ve ark, 2007) olarak saptanmıştır.

O/I oranı işletmeler genelinde 2007 yılında 2006 yılına göre %1,7 artmıştır. O/I oranı, işletmelerde verimliliğin tanımları arasında önemli rasyolardan biri olduğu için yıllık verimlilikte %1,7’lik artış önemli bir verimlilik artışı olarak nitelenebilir.

4.5.3.2. İşletme ölçekleri itibariyle maliyetleri oluşturan masraf unsurlarının dağılımı, oranları ve O/I oranlarına ilişkin bulguların değerlendirilmesi

İşletme ölçekleri itibariyle 2007 yılında 2006 yılına göre civciv maliyetlerindeki artış en fazla %25,3 ile büyük ölçekli işletmelerde olmuştur. Küçük ölçekli işletmelerde civciv maliyetlerinde artış 2007 yılında 2006 yılına göre %20,8;

orta ölçekli işletmelerde %13,8 oranında gerçekleşmiştir. Yetiştiricilikte kullanılan civciv sayısında artış oransal olarak en az büyük ölçekli işletmelerde şekillenmesine karşın, civciv maliyetinde en yüksek artışın oransal olarak büyük ölçekli işletmelerde olması, büyük ölçekli işletmelerde kesim yaşının diğer işletmelere göre yüksek olması, dolayısıyla civciv maliyetinin işletme maliyetleri içindeki payının diğer ölçeklere göre çok daha düşük olmasıyla izah edilebilir. Bu durumda diğer ölçeklere göre daha düşük bir değişim bile masraf içinde daha yüksek oranda bir artışa neden olmaktadır. İşletme ölçekleri itibariyle 2007 yılında 2006 yılına göre yem maliyetlerindeki değişim incelendiğinde, yem maliyetlerinde en büyük azalmanın %4 ile küçük ölçekli işletmelerde gerçekleştiği, bunu %3,8 ile büyük ölçekli işletmelerin izlediği, en düşük azalmanın %2 ile orta ölçekli işletmelerde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgu hindilerin kesim yaşında en büyük kısalmanın küçük ölçekli işletmelerde, en az kısalmanın da orta ölçekli işletmelerde olması ile ilişkilendirilebilir.

İşletme ölçekleri bakımından O/I oranın büyük ölçekli işletmelerde, küçük ölçekli işletmelere göre %3,2 ve orta ölçekli işletmelere göre %2,4 yüksek olduğu

bulunmuştur. Bu gösterge ölçeğin büyüklüğünün artmasıyla işletme verimliliği arasında ilişki olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.

4.5.3.3. İller itibariyle maliyetleri oluşturan masraf unsurlarının dağılımı, oranları ve O/I oranlarına ilişkin bulguların değerlendirilmesi

İller itibariyle 2007 yılında 2006 yılına göre civciv maliyetlerindeki artışın en yüksek olduğu iki il yaklaşık %21, artış ile Manisa ve Bolu illeri olmuştur. Ancak civciv masraflarının masraflar genel toplamı içerisindeki payının en yüksek olduğu il Bolu ili olduğu için Bolu ilindeki değişimin de daha yüksek olduğu söylenebilir. 2006 yılına göre 2007 yılında civciv maliyetlerindeki artışın %14,9 olduğu Eskişehir ili, civciv maliyetlerindeki artış bakımından son sırada yer almıştır. Diğer önemli kriter olan 2006 yılına göre 2007 yılında yem maliyetlerindeki azalma bakımından illerdeki değişim incelendiğinde Bolu ilinin bu kriter bakımından da %5,8 ile ilk sırada yer aldığı bulunmuştur. İzmit ilinin ise %0,1 ile son sırada yer aldığı saptanmıştır. Eldeki bulgular ışığında Bolu, İzmir ve Manisa ilindeki işletmelerde kesim yaşının ve toplam canlı ağırlığın azaldığı, toplam civciv sayısının arttığı saptanmıştır. Bu nedenle de bu illerde yem maliyetlerinin oransal olarak azaldığı, civciv maliyetlerinin ise oransal olarak arttığı saptanmıştır. Genel bulgular bölümünde değinildiği gibi İzmit ilinde toplam canlı ağırlığın arttığı, civciv sayısının artığı belirtilmiştir. Burada civciv maliyetlerinin artması ve yem maliyetlerindeki çok az değişim bu bulguları desteklemektedir. Eskişehir ilindeki işletmelerde ise durağan bir seyir olduğu göze çarpmaktadır. Yem maliyetlerinde kesim yaşındaki azalmaya bağlı

%0,3 oranında bir azalma buna karşılık civciv sayısında %14,9’luk artış görülmüştür.

İller bakımından 2007 yılında O/I oranının en yüksek olduğu il 1,26 ile İzmir ili olmuştur. İzmir ilinin O/I oranının 2007 yılında; Bolu ve Manisa ilinden %3,2;

İzmit ilinden %4 ve Eskişehir ilinden %7,9 oranında yüksek olduğu saptanmıştır.

İşletme verimliliğinin İzmir ilinde diğer illere göre daha yüksek olduğu bu bulgulara göre söylenebilir. Ancak İzmir ilinde O/I oranında 2006 yılına göre 2007 yılında değişim ve gelişim saptanamamıştır. O/I oranı bakımından 2006 yılına göre 2007 yılında en çok artışın %5,5 ile Eskişehir ilinde olduğu tespit edilmiştir. Bu değeri

%5,5 artış oranı ile İzmit ilinin, %2,5 artış oranı ile Manisa ilinin izlediği bulunmuştur. Genel olarak sektör değerlendirildiğinde Eskişehir ilindeki artışın daha çok 2006 yılında yaşanan kayıpların toparlanmasından kaynaklanan bir telafi artışı olduğu söylenebilir. Çünkü Eskişehir ilindeki işletmelerin gerek 2006 gerekse 2007 yılındaki verimlilik değerleri işletmeler geneli ortalamasının oldukça altındadır.

Ancak özellikle İzmit ilindeki artış gerçek bir verimlilik artışı olarak ifade edilebilir.

Çünkü bu artışta İzmit ilindeki işletmelerin genelinde bir artış olduğu saptanmış ve özellikle 2007 yılında O/I oranının işletmeler genelinin üzerinde olduğu belirlenmiştir. Dikkat çekici bir durumda hem İzmir ilinde hem de Bolu ilindeki işletmelerin O/I oranında 2006 ve 2007 yılları arasında bir değişim olmamış olmasıdır.