Nominal Döviz Kuru Rejimi

(Sabit) Nominal döviz kurunun etkileri çok çeşitli olmakla birlikte reel etkileri dikkat çeker. Nominal döviz kuru daha çok reel döviz kuru tarafından belirlendiği dönemlerde reel etkiler ortaya çıkmaktadır. Örneğin nominal döviz kurları mal ve emek fiyatını etkiler.

Fakat, finansal serbestleşme ve küreselleşme, döviz piyasasının kontrolünü ve döviz rezervlerini kullanarak kuru sabitleşme imkanını sona erdirmiştir (Buluş, 2009: 97). Böylece, faiz dışında döviz kuru kontrolü aracı kalmamaktadır. Faiz ile döviz kuru kontrolü ulusal parayı değerlendirmekte ve enflasyonu düşürme hedefini zorlaştırmaktadır (Buluş, 2009: 99).

Ülkelerin sabit döviz kurunu tercih nedenleri (Özdemir vd. 2007: 447-448): 1. Güvenilirlik

2. Disiplin

3. Dış ticaret ve yatırımları özendirme 4. Anti-enflasyonist olmasıdır.

Temel göstergesi reel döviz kuru olan döviz kuru rejimi ve enflasyon arasında kısa dönemde hızlı bir ilişki olmayabilir. 2000 yılında Türkiye’de olduğu gibi döviz kurundaki dalgalanmaları önlemek için sürünen kur modelinin uygulanmasının nedeni budur (Yetiş, 2008).

Sabit sistemin özelliği döviz kurlarının belli bir seviyede tutulmasıdır. Bu sistem en eski altın standardı uygulaması olmakla birlikte günümüz ekonomilerinde kağıt para sistemlerinde de uygulanmaktadır. Bu sistemde ülkeler sabit kurdan paralarını bir değer standardına bağlayarak bir parite kuru oluştururlar ve piyasa kurunun da bu parite etrafında dar sınırlar içinde değişmesine izin verirler. Paritenin altındaki ve üstündeki dalgalanma sınırları ne derece genişletilirse sisteme o derece esneklik tanınmış olur.

Paranın gerçek değerini yansıtması, dış ödemeler bilançosu dengesini kurması, dış rezervlere ihtiyacı azalması, ekonomiyi dış şoklardan korunması gibi olumlu yanlarını savunanlar olduğu gibi sisteme karşı olanlar da vardır.

Sisteme karşı olanlar ise ticaret ve yatırımlardan caydırıcı etkisi olduğunu, yurtiçi enflasyonu artırabilme potansiyeli olduğunu savunmaktadırlar. Türkiye’de yüksek enflasyon nedeniyle sabit kur sistemini uygulamak risklidir. Ayrıca, ithalatın ihracatın yaklaşık iki kat büyüklüğünde ve ithalatın döviz kuru karşısında oldukça esnek olması, kurun sabitlenmesi anında ithalatın dolayısıyla da dış ticaret açığının artmasına neden olur. Türkiye gibi enflasyon sorunu yaşayan ülkelerde sabit kur sistemini uzun vadeli uygulamak doğru olmayabilir.

Bu rejimin en büyük avantajı döviz kuruna büyük müdahaleler gerektirmemesidir. Sabit kurda parite hatalı belirlenmediği sürece enflasyon veya ulusal para da aşırı değerlenme ihtimali yoktur. Sabit kur rejimi dış ticaret işlemlerindeki kur riskini azaltmakla birlikte piyasadaki döviz arz ve talep durumu da bu rejimde önemlidir.

Uygulanan döviz kurları üzerine farklı görüşler mevcuttur. Döviz kuru sistemlerinde güvenilirlik ve esneklik önemlidir. Kurun gelecekte alabileceği değerlerin önceden tahmin edebilmek özellikle ihracatçılar ve ithalatçılar açısından önemlidir. Kurun önceden tahmin edilebilmesi de güvenilirlik olarak algılanır. Kur tahmini ne kadar isabetli olursa risk maliyeti de o ölçüde azalır. Esneklik ise yurtiçi ve yurtdışı kaynaklı şok ve olumsuzlukların bertaraf edilebilme kapasitesi ile örtüşmektedir. Esneklik açısından bakıldığında dalgalı döviz kuru esneklik sağlar, merkez bankası müdahalesi söz konusu değildir. Sabit kurda ise bağımsız para politikası uygulanamamakla birlikte güvenilirlik daha yüksektir. İşte bu güvenilirlik de gelişmekte olan ülkeler için önemlidir. Zaten sabit kur sistemini savunanların dayanak noktası güvenilirliktir. Güvenilirlik para ve maliye politikasında disiplini de beraberinde getirmektedir.

Sabit kur rejiminde kur devalüasyon yada revalüasyon yoluyla değiştirilir. Devalüasyon yada revalüasyonun oranı da dış ticareti birebir etkilemektedir.

Bu sistemin başarılı olabilmesi için:

1. Uluslar arası sermaye piyasaları ile bütünleşmenin yüksek olmaması 2. Karşı karşıya gelinen şokların dış ticaret yapılan ülkenin karşılaştığı

3. Maliye politikasının esnek ve sürdürülebilir olması 4. Rezervlerin yeterli olması

Fakat sabit kur sisteminde para kurulunun ve kurun ilan edilmesi her zaman güvenilirliği ve başarıyı getirmez. Sabit kur rejimleri de spekülatif hareketlere sebep olabilir. Örneğin (Yıldırım ve kaman, 2005: 220) ;

1. Aşırı değerli kurlar, 2. Cari açık,

3. Yüksek dış borç, 4. Düşük büyüme, 5. Yüksek faiz. 6. Düşük rezerv,

7. Yüksek borç durumlarında sabit kur rejiminde olumsuz atakları tetikler. Sabit Döviz Kuru Sisteminde spekülatif hareketleri engellemek için merkez bankaları belirlenmiş bir kur üzerinden döviz alım-satımı yaparlar. Ayrıca merkez bankaları ödemeler dengesi açıklarını finanse ederler (Yıldırım ve Kaman, 2005: 220).

Bu sistemde emisyon kazançlarından parası dolar gibi uluslar arası ödemelerde kullanılan ve rezerv olan ülke faydalanmaktadır. Örneğin ABD bu yolla ithalatı değerince emisyon kazancından faydalanır ve artı bir maliyete katlamaz. Bu da sabit kur sistemine yöneltilen çok ciddi bir eleştiridir (Ay, 2007b: 24).

Ayrıca bankacılık krizi ile döviz kuru arasında da birçok etkileşimi var. Döviz kurunun sabitlenmesi veya reel değerinin altında tutulmaya çalışılması, bankacılık sektörünü krize daha açık hale getirirken, bankacılık krizlerinden korunma mekanizmalarından son durak merci işleyişinin yerine getirilmesi, döviz kuru üzerinde artan bir baskıya sebep olur. Ayrıca, kurun baskılanması, bankaların açık pozisyonlarının artmasına yol açarken döviz risklerini arttırmaktadır (Karabulut, 2002).

3.5.3.1.1. Sabit Döviz Kuru Çeşitleri: 3.5.3.1.1.1 Sürünen Band

Merkezi parite ekonomik koşullara uyarlanmıştır. Parite’nin temel belirleyicisi ödemeler dengesidir. Döviz kurunda çok büyük müdahaleler gerekmez. Eğer parite yanlış belirlenirse bu durum, enflasyon bekleyişlerinin yükselmesine veya ülke parasının aşırı değerlenmesine yol açar. Bu sistem faiz politikaları ile desteklenmelidir (Yıldırım ve Kaman, 2005).

3.5.3.1.1.2. Sürünen Kur

Nominal döviz kuru ekonomik koşullara göre periyodik olarak ayarlanmaktadır. Band çok dardır ve piyasa bekleyişleri bu sisteme göre düzenlenebilmektedir. Politikaların güvenilirliği yüksektir (Özdemir vd., 2007).

3.5.3.1.1.3. Sabit fakat ayarlanabilir Kur

Nominal döviz kuru sabittir fakat merkez bankası bazı sıkı kurallarla sınırlandırılmıştır. Sadece önceden ilan edilmiş bazı durumlarda piyasaya müdahale edebilmektedir. Yani merkez bankası, piyasaya müdahale ederken piyasadaki döviz arz ve talebini göz önüne almaktadır. Devalüasyon olanağı ekonomide bir esneklik anlamına gelmektedir (Özdemir vd., 2007).

3.5.3.1.1.4. Para Kurulu

Para Kurulu sistemi çok sıkı kuralları olan bir döviz kuru rejimidir. Para otoritesi, ancak yabancı para karşılığı para basabilir. Yani rezervlerdeki artış kadar para basmaya yetkilidir. Bunun sonucu olarak, merkez bankası artık kredi için son başvuru yeri olmaktan çıkar. Sistemin güvenilirliği (parasal ve mali politikalar açısından) en yüksek noktadadır çünkü bütün ekonomik birimler gelecekteki döviz kurlarını görebilmektedirler. Ancak, sistem esnek değildir. Eğer ülke ekonomisi göreli olarak küçük ise, dış şoklar yalnızca işsizlik ve daralma ile absorbe edilebilir.

3.5.3.1.1.5. Tam Dolarizasyon

Ülke, bir başka ülkenin parasını kullanır. Bu, söz konusu ülkenin para politikasını, parasını kullandığı ülkeye teslim ettiği anlamına gelmektedir. Yani, ülkenin bir ulusal parası yoktur ve para politikası parasını kullandığı ülkenin yetkililerince belirlenmektedir. Eğer söz konusu ülke, faizleri düşürürse bu durum bu ülke parasını kullanan diğer ülke tarafından veri kabul edilmek zorundadır. Eğer parası kullanılan ülke politikaları güvenilir ve güçlü ise güvenilirlik en üst seviyededir.