Nimten

“Kelimenin kökü Farsçadır. Halk ağzında çoğunlukla mintan olarak kullanılmıştır. İç gömleği üstüne giyilir, etekleri kalçaları örtecek kadar uzun, uzun kollu, düz yakalı, önü entari gibi yarım yırtmaçlı olup yırtmacı 3-4 düğme ile kapanır, baştan geçirilip giyilir avam, esnaf harcı erkek dış gömleği; zamanımızda da köylümüzün büyük çoğunluğu, şehir ve kasabalar halkının da büyük çoğunluğu esnaf tabaksının bazıları mintan giyerler. Alelade kumaşlardan, bilhassa basmadan yapılır. Kollarının bitimi yırtmaçlı olup düz bir kol kapağı eklenir ve bu kapak üstünden bir sedef veya taş düğme ile iliklenir. Mintanın etekleri şalvarın, poturun, pantolonun içine alınır; mintan üstüne de yelek, ceket, cebken, camedan gibi üstlükler giyilir.”²¹²

Taşralı bir Türk Efendisi olan Ali Çelebi’yi konu edinen L. Fekete nimten hakkındaki bulgularını şöyle dile getirmektedir. “Ali Çelebi’nin terekesinde bugünkü hırka ya da

saltanın yerini tutan giyim eşyasından 4-5 ayrı ad altında birçok parça kayıtlıdır. Bunun bir çeşidi mintan denilen, göğsü yarı saran yelek biçimi bir giysiydi. Yazıcılar

211

MŞS, no. 312, vr. 63-64. 212

Reşat Ekrem Koçu, “Nimten”, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, (Sümerbank Kültür Yayınları, 1969), 174-175.

86

bundan üç tanesini kaydetmişlerdir. Biri beyaz atlastandı, içi kara tavşan kürküyle kaplı. (nimtene-i ferace) adlı iki mor ve kahverengi idi.”²¹³

Tablo:33. 19. Yüzyıl Başları ve Ortalarında Nimten Sahipliği Toplumsal Kategori 19. Yy. Başları 19. Yy. Ortaları

Müslüman Erkekler % 32,26 % 46,67

Müslüman Kadınlar - %10,00

Gayrimüslim Erkekler % 44,44 % 20,00

Gayrimüslim Kadınlar - % 12,50

19. yüzyıl başlarında Manisa’da nimten veya mintan kullanımına Müslüman ve Gayrimüslim erkeklerde rastlanılmıştır. Müslüman erkeklerin nimtene sahip olma oranı %32,26’dır. Tereke defteri incelenen 31 erkekten 10 tanesinin nimteni mevcuttur. Nimtene sahip olan 10 Müslüman erkeğin ise toplam 18 nimteni bulunmaktadır. Müslüman erkeklerin sahip oldukları nimtenlerin adet ve fiyat bilgisine ulaşabilmekteyiz. Ancak bunun dışında kumaş türü belirtilen de vardır. Örneğin, Kuşadası’ndan gelirken vefat eden es-Seyyid el-Hac Mustafa b. Abdullah²¹⁴ iki adet nimtene sahiptir. Bu nimtenlerin bir tanesi kılaptan²¹⁵ harçlı cedid çuka nimtendir ve değeri 122 kuruştur. Diğeri ise kılaptan harçlı çuka müsta’mel nimtendir. Bunun değeri ise 57,5 kuruştur. Diğerine göre değeri daha düşüktür. Müsta’mel kelime anlamı olarak kullanılan²¹⁶ demektir. Bunu eski diğerini de yeni olarak yorumlayabiliriz. Fiyat farkının kaynağı olarak da göstermemiz mümkündür. Ancak renk bilgisine rastlanılmamıştır.

Müslüman erkekler nimten kumaşı olarak ekseri çukayı tercih etmişlerdir. Bunun dışında alaca ve kumaş nimtene sahip olanlar da mevcuttur. Örneğin, el-Hac Ömer b.

213

Lajos Fekete, “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendisinin Evi”. trc. Sadrettin Karatay, Belleten 116/XXIX (1965): 621.

214

MŞS, no. 241, vr. 83-84. 215

1. Pirinç, bakır, kalay vb. madenlerden çekilerek gümüş ve altın yaldız vurulmuş ince metal iplik. 2. Pamuk ipliğine sırma katılarak eğrilmiş iplik. (bkz. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük “Kılaptan”, erişim:11.02.2019.

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5cd2600b135f41.163448 44

216

87

Hüseyin²¹⁷ sahip olduğu iki adet nimtenden biri müsta’mel kumaş nimten diğeri ise alaca nimtendir.

Mevcut dönemde Manisa’da tereke defteri incelenen 9 gayrimüslim erkekten 4 tanesinin nimteni olduğu tespit edilmiştir. Dört kişinin de toplam 8 adet nimteni mevcuttur. Bu dönemde Gayrimüslim erkeklerin nimtene sahip olma oranı ise %44,44’tür. Sahip olunan nimtenler hakkında adet ve fiyat bilgisine ulaşabilmekteyiz. Harici olarak kumaş türü için yalnızca çuka nimtene rastlanılmıştır. Dimitri v. Zoraf²¹⁸ bir adet çuka nimtene sahiptir. Bu dönemde Müslüman ve gayrimüslim erkeklerin nimtenleri hakkında renk bilgisine rastlanılmamıştır.

Yüzyılın ortalarına gelindiğinde nimten sahipliğinin bütün toplumsal sınıf tarafından ilgi gördüğü tablo 5’te açıkça görülmektedir. Müslüman ve gayrimüslim kadınların tereke defterlerinde dönemin başlarında nimtene rastlanılmazken yüzyılın ortalarına gelindiğinde ise az da olsa bir artış söz konusudur. Müslüman kadınların nimtene sahip olma oranı % 10 olur iken gayrimüslim kadınların nimtene sahip olma oranı % 12,5’tur. Müslüman kadınlara ait incelenen 20 tereke defterinde iki kişinin iki adet nimtene sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu nimtenlerden biri “çuka simli nimten” iken diğeri “mai çuka nimten”dir. Görüldüğü üzere nimtenlerin hem kumaş hem de renk bilgileri mevcuttur. Ancak, gayrimüslim kadınlarda bu durum söz konusu değildir. İncelenen tereke defterlerinde gayrimüslim kadınların nimtenleri hakkında renk ve kumaş bilgisi bulunmamaktadır. Bu döneme ait incelenen 8 gayrimüslim kadının tereke defterinde yalnızca bir tanesinin nimteni bulunmaktadır. Fakat bu nimten söz öbeği şeklinde kaydedildiği için (köhne şalvar nimten) eşyanın fiyatı belirlenememektedir.

19. yüzyıl başlarında nimtene sahip olup da ortalarında artış gösteren bir toplumsal grup ise Müslüman erkeklerdir. Yüzyıl başlarında % 32 oranında nimtene sahip olan Müslüman erkekler dönemin ortalarında % 46 oranında nimtene sahiptirler. Tereke defteri incelenen 15 Müslüman erkekten 7 tanesi nimtene sahiptir. Nimtene sahip olan bu 7 kişinin ise toplam 11 adet nimteni bulunmaktadır. Bahsi geçen bu 11 adet nimtenin bazılarının kumaş bilgisine ulaşabilmekteyiz. Örneğin, üç tanesi “çuka nimten” olarak kaydedilmiştir. 217 MŞS, no. 242, vr. 12-13. 218 MŞS, no. 241, vr. 198.

88

Yüzyılın başlarında nimtene sahip olup da yüzyılın ortalarında sahip oldukları nimtenler için düşüş yaşayan tek toplumsal sınıfı gayrimüslim erkekler oluşturmaktadır. Yüzyıl başlarında %44 oranında nimtene sahipken dönemin ortalarında bu oran % 20’ye inmiştir. Yüzyılın ortalarına ait incelenen 10 adet gayrimüslim tereke defterinde iki kişinin iki adet nimteni bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesinin yalnızca adet ve fiyat bilgisine ulaşabilirken diğeri söz öbeği şeklinde kaydedildiği için fiyat bilgisi net olarak bilinmemektedir.