Emtia

“Meta kelimesinin çoğulu olan emtia satılacak mal”⁵⁵ manasına gelmektedir. Arapça kökenlidir. Bu kelime bize ticaretle bağlantı kurdurmaktadır. Alınıp satılabilen her türlü mal ticaretin malzemesi olabilir. Yalnızca mal değil gıda materyalleri de bu gruba dâhildir. Bu materyallerin doğrudan veya dolaylı olarak toplumsal grupların servetlerine katkıda bulunduklarını söyleyebiliriz. Nitekim metalar bir çeşit gelir seviyesi olan hatta bazı kişilerin geçim kaynakları olduğunu ifade edebileceğimiz servet dağılımında payı olabilen gelirleri temsil etmektedir. Geçim kaynakları arasında sayabileceğimiz emtia

55

34

bizzat şahsa ait olabileceği gibi anne-baba gibi ikinci şahıslar sayesinde elde edilmiş de olabilir. Bu konuda net bir şey söylemek mümkün gözükmemektedir. Ancak her iki seçenek de ihtimaller dâhilindedir. Dolayısıyla değerlendirme yaparken mevcut seçenekler göz önüne alınarak yapılmalıdır.

Tablo:19. 19. Yüzyılın Başlarında Emtianın Toplam Servete Oranı

Toplumsal Kategori Oran (Yüzde)

Müslüman Erkek %1,40

Müslüman Kadın % 4,46

Gayrimüslim Erkek % 5,67

Gayrimüslim Kadın -

Yukarıdaki tabloda (tablo 19) 19. yüzyıl başlarında metaların servete göre dağlımı toplumsal kategoriye göre listelenmiştir. Listedeki en düşük oranın Müslüman erkeklerde olduğu görülmektedir (% 1,40). Müslüman erkeklerin emtia grubunu ticaret malzemesi olduğu düşünülen iplik, yumak ve pamuk oluşturmaktadır. Örneğin, Mehmed b. Mahmud’un⁵⁶ 20 adet ipliği 3 adet de yumağı bulunmaktadır. Şahsın tereke defterinden ipliğin renginden ve ne tür bir iplik olduğu hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz. Mesela 7 kere iplikten “ham iplik” şeklinde bahsedilmiştir. Renklerden bahsedecek olursak eğer, 2 adet kırmızı 3 adet mavi iplik mevcuttur. Bahsi geçen yumaklar ise “alaca yumak” ifadesiyle karşımıza çıkmaktadır. İplik ve yumak dışında pamuğun da kayıtlarda geçtiğinden bahsetmiştik. Pamuk yerine “penbe” kelimesi kullanılmıştır. “Penbe Farsça pamuk demektir.” ⁵⁷ Örneğin, Hacı Mustafa b. Mehmed’in tereke kaydında Ali Bekir tımarında 15 dönüm mezru’ (ekili) penbesi bulunmaktadır.⁵⁸

Müslüman kadınların emtia oranı % 4,46’dır. Müslüman erkeklere oranla rakamın daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

Tabloda en yüksek yüzdelik oranına % 5,67 ile gayrimüslim erkeklerin sahip olduklarını görmekteyiz. Dolayısıyla gayrimüslim erkeklerin ticarete daha fazla önem verdiklerini veya ticaretle daha fazla meşgul olduklarını kesin olmamakla birlikte

56

MŞS, no. 239, vr.64-65. 57

Mehmet Zeki Pakalın, “Penbe İpliği” Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993), 2:766.

58

35

söyleyebiliriz. Ayrıca değineceğimiz bir diğer nokta ise gayrimüslim erkeklerin sahip oldukları emtianın Müslüman erkeklerin sahip oldukları metalarla benzerlik göstermesidir. Hatta aynı olduklarını bile söyleyebiliriz. Örneğin, Boduroğlu Acı Merkail v. Yafiya⁵⁹ ipliğe, yumağa ve tarlada penbe mahsule sahiptir. Bu tereke defterinde de ipliğin renginden ve çeşidinden de bahsedilmiştir. Beyaz, mavi ve kırmızı bahsi geçen ipliklerin renkleri arasındadır. Sahip olunan yumak 1 adettir ve “çözülmüş yumak” şeklinde tereke defterinde yer almaktadır. Ayrıca Müslüman erkeklerde olduğu gibi gayrimüslim erkeklerin de tereke defterlerinde ipliğin çeşidinden bahsedilmiştir. Örneğin, Tomas v. Agop⁶⁰ yağlı ipliğe sahiptir.

Genel olarak ifade edecek olursak bu dönemde sahip olunan emtia çeşitlerinin aynı olduğunu söyleyebiliriz. Ancak ipliklerin biçimleri ve renkleri bakımından farklılık gösterdiklerini belirtmek gerekir. Pamuktaki farklılık ise ekili olduğu alanın büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Büyüklük göstergesi olarak dönüm kullanılmaktadır. Bu dönemde emtiaya sahip olma oranının toplam servete oranı ortalama %3,84’tür.

Yüzyılın ortalarına gelindiğinde ise metalara sahip olma oranında toplumsal kategorilerde bir azalma olduğunu görmekteyiz. Örneğin yüzyılın başlarında %5,67 oranında emtiaya sahip olan gayrimüslim erkekler yüzyılın ortalarına gelindiğinde ise %3,94’lük bir orana sahiptirler. Diğer yandan %1,40’lık orana sahip olan Müslüman erkekler ile %4,46 oranına sahip olan Müslüman kadınlar bu dönemde emtiaya sahip olma oranları %1’in altında kalmıştır. Müslüman erkekler %0,90 Müslüman kadınlar ise %0,2’lik emtia payına sahiptirler. Müslüman erkeklerde %0,5 oranında Müslüman kadınlarda da %4,26 oranında azalma meydana gelmiştir.

Bu dönemdeki meta çeşitleri yüzyılın başında karşımıza çıkan metalarla aynı türdendir. Örneğin, Hacı Andon v. Kostantin⁶¹ 215 kuruş değerinde 8 adet ipliğe sahiptir. Yüzyılın başlarında ipliğin türünden ve renginden tereke defterlerinde bahsedilmişti; ancak yüzyılın ortalarında ele alınan gayrimüslim erkek tereke kayıtlarında ipliğin türü ve rengi ile alakalı herhangi bir malumata rastlanmamıştır.

59 MŞS, no. 239, vr. 109. 60 MŞS, no. 240, vr. 73-74. 61 MŞS, no. 306, vr. 67.

36

Gayrimüslim erkeklerin tereke defterlerinde dikkat çekici bir diğer husus ise iplik, pamuk ve yumak dışında başka bir metaya rastlanılmış olmasıdır. Bardakçıoğlu Yogi v. Hacı Kiryako⁶² 3.600 kuruş değerinde kiremite ve 15.770 kuruş değerinde tuğlaya sahiptir. Buradan adı geçen şahsın inşaat malzemelerine sahip olduğu ve bu malzemeleri ticari mal olarak kullandığı yorumunu yapabiliriz.

Yukarıda bahsedilen ticari mallara ek olarak tarımsal emtia da karşımıza çıkmaktadır. 19. yüzyılın başlarında toplumsal gruplar arasında tarımsal emtiaya rastlanma oranı oldukça düşüktür. Tüm gruplarda oran %1’in altında kalmıştır. Müslüman erkekler %0,53, Gayrimüslim erkekler ise %0,33 oranında tarımsal emtiaya sahipken, Müslüman ve gayrimüslim kadınlarda tarımsal emtiaya rastlanılmamıştır.

Ancak yüzyılın ortalarına gelince yalnızca gayrimüslim erkeklerde de olsa tarımsal emtia kendini göstermiştir. Örneğin Bardakçıoğlu Yorgi v. Hacı Kiryako⁶³ 10 dönümlük tarımsal emtiaya sahiptir. Bu 10 dönümün 8 dönümünü mezru şair oluşturmaktadır. Kalan 2 dönümünü ise mezru duhan oluşturmaktadır. “Şair Arapça arpa demek⁶⁴, duhan ise yaprakları kıyılıp içilen ot, tütün” demektir.⁶⁵ Bu dönemde gayrimüslim erkeklerin tarımsal emtiaya sahip olmasının toplam servete oranı %2,45’tir. Belirtmek gerekir ki buradaki bütün oranlar toplam servet oranı dikkate alınarak oluşturulmuştur.