Hayvanat

Servet analizinin bir diğer bölümünü vefat eden kişilerin tereke defterlerinde kayıtlı olan hayvanat oluşturmaktadır. Taşınır varlıklar arasında yer alan hayvanların adet ve değer bilgilerine ulaşabilmekteyiz. Adet bilgisi için rakamsal ifadenin yanı sıra res kelimesi de kullanılmıştır. Res baş anlamına gelmektedir. Eğer bir hayvandan bir tane veya birden fazla bulunuyorsa res ifadesi kullanılıp altına miktarı yazılmaktadır. Örneğin, gayrimüslim sınıfına mensup Hacı Dimitri v. Nikola v. Atam’ın⁶⁶ tereke defterinde sahip olduğu hayvanı “bargir res 1”şeklinde yer almaktadır. Dolayısıyla buradan adı geçen şahsın bir baş (adet) bargiri olduğunu anlamaktayız. Adet ve değerinin yanı sıra hayvanların cinsiyetlerinden de bahsedilmiştir. Buna örnek ise 62 MŞS, no. 320, vr. 84. 63 MŞS, no. 320, vr. 84. 64

Mehmet Zeki Pakalın, “Şair Emini” Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları), 3:305. Eserde doğrudan şair başlığı bulunmamaktadır. Ancak şair emini başlığı altında şairi açıklamaktadır.

65

Pakalın, “Duhan”, 1:479. 66

37

gayrimüslim sınıfına dâhil olan Simon v. Lefter v. Atam’ın⁶⁷ tereke kaydında mevcuttur. Şahsın tereke defterinde sahip olduğu kuzular “erkek kuzu res 52” ve “dişi kuzu res 185” şeklinde yer almıştır.

Bunların dışında hayvanların renklerinden de bahsedilmiştir. 19. Yüzyılın ortalarında yer alan Müftizade es-Seyyid el-Hac Ahmed Esad Efendi’nin⁶⁸ tereke defterinde sahip olduğu hayvanın kaydı “siyah merkep” şeklinde tutulmuştur. Bir diğer örnek ise 19. yüzyılın başlarında yer almaktadır. Sadıkzade Ataullah Efendi’nin⁶⁹ sahip olduğu hayvan “al aseb” şeklinde kaydedilmiştir. Renk ve cinsiyet haricinde öbek şeklinde geçen hayvan kayıtları da mevcuttur. Örnek verecek olursak, Müslüman bir kadın olan Halime bt. Yalvaçlı el-Hasan’ın⁷⁰ tereke defterinde mevcut hayvanı “camus ma’a malak” şeklinde ifade edilmiştir.

Tablo:20. 19. Yüzyılın Başlarında Hayvan Sahipliğinin Toplam Servete Oranı

Toplumsal Kategori Oran (%)

Müslüman Erkekler 2,69

Müslüman Kadınlar 1,32

Gayrimüslim Erkekler 3,71 Gayrimüslim Kadınlar -

Tabloda da (tablo 20) görüldüğü üzere en yüksek oran %3,71 ile gayrimüslim erkeklere aittir. Bargir, merkep, kısrak ve tay Gayrimüslim erkeklerin tereke kayıtlarında yer alan hayvanlar arasındadır. Bahsi geçen bu hayvanlar binek hayvanlarıdır. Dolayısıyla eti veya sütü için sahip olunduğu düşük bir ihtimaldir.

Bu dönemde daha önce de bahsedildiği gibi hayvanların öbek hainde kayıtları mevcuttur. Örneğin, Dimitri v. Zoraf’ın⁷¹ tereke defterinde sahip olduğu hayvanlar “kısrak ve bargir ve tay res 24” şeklinde kayıtlıdır. Bu dönemde ele alınan 9 gayrimüslim erkekten 4’ünün hayvanının mevcut olduğu bilgisine ulaşabilmekteyiz. Dolayısıyla bu dönemdeki gayrimüslim erkeklerin %44,44’ünün hayvanı olduğu

67 MŞS, no. 306, vr. 13-14. 68 MŞS, no. 312, vr. 33. 69 MŞS, no. 237, vr. 22-23. 70 MŞS, no. 303, vr. 39a. 71 MŞS, no. 241, vr. 198.

38

saptanabilmektedir. Bu dönemde gayrimüslim erkeklerin toplam 30 tane hayvanı vardır ve bunların değeri 1.111 kuruştur.

Gayrimüslim erkeklerden sonra en yüksek oran %2,69 ile Müslüman erkeklere aittir. Merkep, camus ineği, bargir, aseb, katır, karasığır öküzü, karasığır ineği, doru aseb, deve, tosun, camus ineği ma’a dana, ağnam, bu dönemde Müslüman erkeklerin tereke defterlerinde kayıtlı olan hayvanlar arasındadır. Yukarıda da belirtildiği gibi tereke defterlerinde hayvanların hem cinsinden hem de renginden bahsedilmiştir. 19. Yüzyılın başlarında incelenen 31 Müslüman erkekten 20’sinin hayvana sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu rakam bize bu dönemdeki incelenen insanların %66,67’sinin hayvana sahip olduğunu göstermektedir. Müslüman erkeklerin ortalama hayvana sahip olma oranının gayrimüslim erkeklerden daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Bu dönemde Müslüman erkeklerin sahip olduğu toplam hayvan sayısı 62’dir. Bu hayvanların değeri ise 2.618,5 kuruştur.

Tablo 19’da en düşük oran 1,32 ile Müslüman kadınlara aittir. Karasığır ineği ma’a dana, kara sığır dombay bu dönemde Müslüman kadınların terekesinde kaydı tutulan hayvanlar arasındadır. Yapılan çalışma sonucu incelenen 42 kadından 3’ünün hayvana sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sonuç doğrultusunda Müslüman kadınların hayvan sahibi olma oranının ortalama %7,14 olduğunu söyleyebiliriz.

Tablo:21. 19. Yüzyılın Ortalarında Hayvan Sahipliğinin Toplam Servete Oranı

Toplumsal Kategori Oran (%)

Müslüman Erkekler 3,40

Müslüman Kadınlar -

Gayrimüslim Erkekler 4,09

Gayrimüslim Kadınlar -

Yukarıdaki tabloda (tablo 21) görüldüğü gibi 19. yüzyılın ortalarında hayvan sahipliğinin toplam servete oranında bütün toplumsal kategorilerin yüzdelik orana sahip olmadığını görmekteyiz. Bu grubu Müslüman kadınlar ile gayrimüslim kadınlar oluşturmaktadır. Bunun nedeni ise gayrimüslim kadınlarda bu dönemde hayvan kaydına hiç rastlanılmamasıdır. Müslüman kadınlarda ise hayvan sahipliği oranı oldukça

39

düşüktür (%0,14). Sadece Halime bt. Yalvaçlı el-Hac Hasan’ın⁷² tereke defterinde hayvan kaydına rastlamaktayız. 400 kuruş değerinde iki adet hayvanı mevcuttur.

Bu dönemde gayrimüslim erkeklerin hayvan sahipliği oranının %4,09 olduğu görülmektedir. Yüzyılın başlarına oranla bir artış olduğunu söyleyebiliriz. İncelenen 10 gayrimüslim erkekten 4’ünün hayvanı vardır. Dolayısıyla ortalama %40’lık bir hayvan sahipliği söz konusudur. Bu dönemde incelenen 10 gayrimüslim erkeğin toplam 357 tane hayvanı mevcuttur. Bu hayvanların değeri ise 20.375 kuruştur. Hem hayvanların sayısı hem de değerleri yüzyılın başlarına oranla daha yüksektir.

19. yüzyılın ortalarında Müslüman erkeklerin hayvan sahipliğinin toplam servete oranı %3,40 ile gayrimüslim erkeklerin biraz aşağısındadır. Yüzyılın başlarına oranla bir artış olduğunu söyleyebiliriz. Bu dönemde incelenen 15 Müslüman erkekten 7’sinin hayvana sahip olduğunu söyleyebiliriz. Buna bağlı olarak ortalama %46’lık hayvan sahipliği söz konusudur. Müslüman erkeklerin toplam 52 adet hayvanı vardır, bu hayvanların değeri ise 18.512 kuruştur. Bu rakamların sayı ve değer bakımından yüzyılın başlarına oranla daha düşük olduğunu ifade edebiliriz.