Net GerçekleĢebilir Değer

Tahmini satıĢ fiyatından (TSF), tahmini tamamlanma maliyeti (TTM) ve satıĢı gerçekleĢtirmek amacıyla gerekli tahmini satıĢ giderlerinin toplamının düĢürülmesiyle elde edilen tutar net gerçekleĢebilir değer olarak ifade edilir. Örneğin bir konaklama iĢletmesi bir odanın müĢteriler için hazır hale getirilerek bekletilmesi için yapılacak düzenleme, temizlik iĢlemleri ve personel ücreti gibi giderler için tahmini 25 TL birim maliyet hesaplamıĢtır. Ayrıca iĢletmenin tanıtımı için yapılan reklam vb. giderler içinde odabaĢına 3 TL maliyet hesaplamıĢtır. Odanın tahmini satıĢ fiyatı ise 50 TL olarak planlanmaktadır. Buna göre net gerçekleĢebilir değer aĢağıdaki gibi hesap edilir (Yalnız, 2011: 44);

Net GerçekleĢebilir Değer (NGD) = TSF – (TTM+TSG)

ĠĢletmedeki mevcut stokların zarar görmesi, kısmen veya tamamen kullanılamaz hale gelmesi ya da satıĢ fiyatlarında yaĢanan düĢüĢ gibi durumlarda stokların maliyeti geri kazanılamayabilir. Bu tip durumlarda stok maliyeti geri kazanılabilir tutardan daha yüksek olabilmektedir. Stokların tahmini satıĢ maliyeti ya da tahmini tamamlanma maliyetinin artması halinde de geri kazanılamayabilir. Stokların maliyetleri satıĢ sonucu elde edilecek tutardan veya kullanım değerinden yüksek olması durumunda, stok değer düĢüklüğü için karĢılık ayrılmalıdır. Stoklar kullanılmaları veya satılmaları sonucunda elde edilmesi beklenen tutardan daha yüksek bir bedelle finansal tablolarda izlenemez. Değeri düĢen stoklar için değer düĢüklüğü karĢılığı ayrılarak net gerçekleĢebilir değere indirgenmesi, stokların maliyet veya net gerçekleĢebilir değerden düĢük olanıyla değerlenir ilkesiyle uyumludur (TMS-2: md. 28). Stok maliyetlerinin net gerçekleĢebilir değer ile karĢılaĢtırılması ve bunlardan düĢük olan ile değerlenmesi bir envanter iĢlemi olup, bu iĢlem çerçevesinde net gerçekleĢebilir değerle değerlenmesi gereken stokların net gerçekleĢebilir değere indirgenmesi muhasebenin ihtiyatlılık ve dönemsellik kavramlarının da bir gereğidir (Özbek, 2008: 95).

Standarda göre benzer amaçlara veya nihai kullanıma sahip olan, aynı coğrafi bölgede üretilen ve satılan ve ilgili olduğu ürün grubundaki diğer ürünlerden pratik olarak ayrılması imkansız olan aynı ürün grubuna ait stok kalemleri, her bir ürün bazında değil, gruplandırılmak suretiyle değerlendirmeye tabi tutulabilir. Bu değerlendirme yapılırken net gerçekleĢebilir değerin hesaplanması sırasında stoklar, mamul mal, belli bir sektör veya coğrafi bölgeye ait tüm stoklar Ģeklinde gruplandırma yapılmak suretiyle değerlendirmeye tabi tutulamaz. Her bir hizmetin satıĢ fiyatını ayrı olarak tespit ederek belirleyen ve maliyetlerini sınıflandıran iĢletmelerde bu her tür hizmet, ayrı bir varlık olarak iĢleme tabi tutulur. Stokların elde etme maliyetleri, standardın bu maddesinde belirtilen istisnalar hariç, her bir stok kalemi bazında net gerçekleĢebilir değerlerine indirilir. Bu indirme iĢlemi stok değer düĢüklüğü karĢılığı ayırmak suretiyle yapılır (TMS-2: md. 29).

Net gerçekleĢebilir değer stokların satılması halinde elde edilmesi beklenen tahmini satıĢ tutarı dikkate alınarak hesaplanır. Bu değer hesaplanırken tahmini

tamamlanma maliyetleri ve tahmini satıĢ giderlerinin toplamı, tahmini satıĢ fiyatından düĢülmek suretiyle net gerçekleĢebilir değer hesaplanır. Tahminlerin dönem sonundaki mevcut koĢullarla uyumlu olması halinde, dönem sonundan sonra oluĢan fiyat ve maliyet dalgalanmalarıyla doğrudan bağlantılı olaylarda dikkate alınır (TMS-2: md. 30).

Net gerçekleĢebilir değerin hesaplamasında kullanılan tahmini satıĢ fiyatının güvenilir olarak belirlenmesi; benzer ürünlerin cari piyasa fiyatları, talepte meydana gelen artıĢ veya azalıĢların fiyatlara olan etkisi ile piyasa fiyatlarında meydana gelebilecek değiĢiklikler, piyasaya yeni firmaların girmesi ya da mevcut firmaların reklam veya promosyon gibi etkinliklerle arz yönünden fiyata etkileri vb. durumlar ile tespit edilebilmektedir. Ekonomi kaynaklı ani maliyet artıĢ ya da azalıĢlarının da ortaya çıkmasının zaman yönünden göstereceği beklentiler ölçüĢünde fiyatlar cari düzeyi etkilenebilmektedir. Ancak geçici fiyat ve maliyet dalgalanmaları, net gerçekleĢebilir değerin saptanmasında dikkate alınmamaktadır (Elidolu, 2010: 47- 48).

Net gerçekleĢebilir değer hesaplanırken stokların elde tutulma amacı göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, bir taahhüt sözleĢmesi gereği kesin satıĢ veya hizmetin yerine getirilmesi amacıyla elde tutulan stoklara ait net gerçekleĢebilir değerin belirlenmesinde, sözleĢmede belirtilen fiyat esas alınır. SözleĢmede belirtilenden fazla stok bulundurulması halinde, fazla olan kısmın net gerçekleĢebilir değeri, genel satıĢ fiyatları dikkate alınarak belirlenir. Bir satın alma taahhüdünün olması ya da taahhüt edilen kesin satıĢ tutarından daha fazla bir stok miktarının elde bulundurulması sebebiyle ortaya çıkabilecek karĢılıklar ya da koĢullu borçlar, TMS- 37 KarĢılıklar, KoĢullu Borçlar ve KoĢullu Varlıklar standardı hükümlerine göre iĢleme tabi tutulur (TMS-2: md. 31).

TMS-2 32. maddeye göre mamulden elde edilmesi beklenen satıĢ fiyatının, mamulün üretiminde kullanılan ilk madde ve malzemenin maliyetine eĢit ya da daha fazla olacağının beklenilmesi durumunda, mamulün üretiminde kullanılmak üzere elde tutulan ilk madde ve malzemeler, üretiminde kullanılacağı mamullerin maliyet ve maliyetinin üzerinde satılmalarının beklenildiği durumlarda, maliyetlerinin altında

bir değerle değerlendirilemez. Ancak, ilk madde ve malzemelerin fiyatlarında azalıĢ meydana gelmesi, mamullerin maliyetinin net gerçekleĢebilir değerinden daha yüksek olacağını gösteriyorsa, ilk madde ve malzemelerin değeri net gerçekleĢebilir değerine düĢürülür. Bu gibi durumlarda ilk madde ve malzemelerin yenileme maliyetleri, net gerçekleĢtirilebilir değeri yansıtan en iyi ölçü olabilir.

Stokların maliyet veya net gerçekleĢebilir değerden düĢük olanıyla değerlemesi ilkesine göre net gerçekleĢebilir değer ile değerlenen stoklar, değer düĢüklüğünü karĢılık gideri ayırmak suretiyle finansal tablolara yansıtırlar. Her dönemin sonunda finansal tabloları tekrar inceleyen iĢletmeler, net gerçekleĢebilir değeri de yeniden gözden geçirirler. GeçmiĢ dönemlerde değer düĢüklüğü yaĢamıĢ ve net gerçekleĢebilir değerine indirgenmiĢ stoklar için, bu değere indirgemesine neden olan koĢulların ortadan kalkması halinde ya da net gerçekleĢebilir değerin değerinde değiĢen ekonomik koĢullar nedeniyle artıĢ olması halinde, ayrılan değer düĢüklüğü karĢılıkları iptal edilir. Değer düĢüklüğü için ayrılan karĢılıklar için yapılan iptal iĢlemi bu tutar ile sınırlıdır. Yapılan bu iĢlemler ile stokların yeni kayıtlı değeri, maliyet ve yeniden gözden geçirilerek belirlenen net gerçekleĢebilir değerden düĢük olanıdır. Bu durum, satıĢ fiyatındaki düĢme nedeniyle net gerçekleĢebilir değeri üzerinden finansal tablolarda izlenen stok kalemlerinin, izleyen finansal tablo döneminde iĢletme bünyesinde bulunması ve satıĢ fiyatının artması durumunda söz konusu olur (TMS-2: md.33).

Standarttan anlaĢılacağı üzere, satıĢa konu olmuĢ stoklara iliĢkin brüt kar-zarar tespiti; satıĢ hasılatı ile düzeltilmiĢ maliyet değeri üzerinden yapılacaktır. Standardın ilgili maddesinde yer alan düzenlemede; değerlemenin yapılacağı zamanda mevcut stokların satıĢ fiyatında, değiĢen ekonomik koĢullar nedeniyle meydana gelen artıĢların, net gerçekleĢebilir değer üzerinde yaratacağı değiĢikliğin, maliyet değeri ile karĢılaĢtırılmasını ve bu iki değerden düĢük olanının kayıtlı değer olarak düzeltilmesi esasını belirlemiĢtir (Elidolu, 2010: 50).