Maddi Duran Varlıklarda Değerleme

Ülkemizde uygulanmakta olan mevcut muhasebe sistemi ve vergi kanunlarına göre, maddi duran varlıklar maliyet bedeli ile değerlenmektedir. Standartlara göre ise değerleme, maliyet yöntemi ya da yeniden değerleme yöntemlerinden birisi tercih edilerek yapılmaktadır.

Mevcut sisteme göre, bilançoda yer alan maddi duran varlıklarını maliyet bedeline göre değerleyen iĢletmeler, MDV’nin değerinde normalin üzerinde, olağanüstü bir değer kaybı olması halinde, Maliye Bakanlığına müracaat ederek VUK 317’inci maddesinde belirtilen hükümlere göre olağanüstü amortisman ayırmak suretiyle değer düĢüklüğüne iliĢkin muhasebe kaydını gerçekleĢtirecektir. Mevcut sistemde bu değer düĢüklüğünün iptali için herhangi bir düzenleme yapılmamıĢtır (BaĢağaç, 2006: 155).

Maddi duran varlıkların mevcut yasalara göre değerlemesi, 2004 yılından sonra enflasyon düzeltmesi uygulanmadığından bilançoların aktifinde 2004 yılı ve sonrası alım bedelleri ile yer almaktadır. Ancak 25.05.2018 tarihli Resmi Gazete’de

yayımlanarak yürürlüğe giren 7144 sayılı kanun ile bazı değiĢiklikler yapılmıĢ ve bu değiĢikliğe göre vergi mükelleflerine 30.09.2018 tarihine kadar MDV’lerini yeniden değerlemeye tabi tutma imkanı sağlanmıĢtır (ġuĢoğlu, 2018). Buna göre iĢletmeler yeniden değerlemeye tabi tutarak varlıklarındaki değer artıĢlarını bilançolarına aktarma imkanı bulmuĢlardır.

Mevcut sisteme göre değer düĢüklüğü ve yeniden değerlemeye iliĢkin örnekler aĢağıdaki gibi olacaktır.

Örnek: Bir konaklama iĢletmesinin aktifinde kayıtlı olan 40.000 TL maliyetli,

mutfakta kullanmakta olduğu bulaĢık makinesinin zarar görmesi sonucu değer kaybına uğradığı anlaĢılmıĢtır. Makinenin ekonomik ömrü 10 yıl olup, birikmiĢ amortismanı 8.000 TL’dir. Gerekli müracaatlar yapılmıĢ ve inceleme gerçekleĢmiĢtir. Bunun sonucunda, makinenin değeri 25.000 TL olarak tespit edilmiĢtir.

BulaĢık makinesinin net defter değeri = 40.000 – 8.000 = 32.000 TL Değer DüĢüklüğü Tutarı = 32.000 – 25.000 = 7.000 TL

ĠĢletme normal olarak 4.000 TL amortisman ayırması gerekirken, 7.000 TL amortisman ayırması gerekmektedir. Buna göre mevcut sistemde yapılması gereken kayıt aĢağıdaki gibi olacaktır;

../../….

689 DĠĞER OLAĞANDIġI GĠD. VE ZARARLAR

740 HĠZMET ÜRETĠM MALĠYETĠ 3.000 4.000

257 BĠRĠKMĠġ AMORTĠSMANLAR 7.000

Değer Düşüklüğü Sonrası Amortisman Kaydı

Örnek: Konaklama iĢletmesi 2018 yılında kayıtlı değeri 800.000 TL ve

birikmiĢ amortismanı 240.000 TL olan hizmet binasını %20 oranında yeniden değerlemeye tabi tutmuĢtur. Buna göre yapılması gereken iĢlemler aĢağıdaki gibidir;

BirikmiĢ Amortisman = 240.000 X %20 = 48.000 TL Yeniden Değerleme ArtıĢı = 560.000 X %20 = 112.000 TL

../../…. 252 BĠNALAR 160.000 257 BĠRĠKMĠġ AMORTĠSMANLAR 522 MDV YENĠDEN DEĞERLEME ARTIġLARI 48.000 112.000

MDV Yeniden Değerleme Artış Kaydı

TMS-16’ya göre maliyet bedeli ile muhasebeleĢtirilen maddi duran varlıklar, maliyet modeli ya da yeniden değerleme modeli uygulamalarından birisini seçerek maddi duran varlıklara iliĢkin değer düĢüklüğü ve değer artıĢlarını muhasebeleĢtirmektedir.

3.1.2.3.1. Maliyet Modeli

Maliyet modeline göre bir MDV kalemi, finansal tablolarda kayıtlı değerinden birikmiĢ amortisman ve olması halinde birikmiĢ değer düĢüklüğü zararı indirildikten sonra kalan değer ile gösterilmektedir. Bu modele göre değer artıĢları dikkate alınmamakla birlikte MDV’de bir değer düĢüklüğü meydana gelmesi halinde daha sonra bir değer artıĢı gerçekleĢmiĢse, TMS 36 standardının 117. maddesine göre MDV ilk kayıtlı değerine ulaĢıncaya kadar değer artıĢları kayda alınabilmekle birlikte ilk kayıtlı değerini geçememektedir (Kaya ve Dinç, 2007; 346). Standarda göre değer kaybına uğramayan MDV’ler için dikkate alınmayan değer artıĢları, bu yönüyle mevcut sistemden ayrılmaktadır.

Örnek: ĠĢletme 01.01.2017 tarihinde 150.000 TL’ye aldığı otomobil için %20

oranında normal amortisman ayırmaktadır. 31.12.2018 tarihinde otomobilin 80.000 TL’ye düĢtüğü tespit edilmiĢtir.

Maliyet yöntemine göre değer düĢüklüğü için yapılması gereken kayıt aĢağıdaki gibidir;

Buna göre otomobilin defter değeri = 150.000 – 60.000 = 90.000 TL’dir. Aracın piyasa değeri 80.000 TL olduğu için değer düĢüklüğü 10.000 TL olacaktır.

31.12.2018

654 ESAS FAALĠYETLERDEN DĠĞ. ÇEġĠTLĠ

GĠDER VE ZARARLAR 10.000

257 MADDĠ DURAN VARLIKLAR DEĞER DÜġÜKLÜĞÜ KARġILIKLARI 10.000 Değer Düşüklüğü Karşılığı

Değer düĢüklüğü için ayrılan bu karĢılık kanunen kabul edilmeyen gider olup nazım hesap vergi uyumlama kaydı sonrası vergiye etkisinin kaydı aĢağıdaki gibi olacaktır.

31.12.2018

289 ERTELENMĠġ VERGĠ VARLIĞI 2.200

692 SÜRDÜRÜLEN FAALĠYETLER ERTELENMĠġ VERGĠ GELĠR-

GĠDER ETKĠSĠ

2.200

Değer Düşüklüğünün Vergiye Etkisi (10.000 x 0,22)

Örneğimizdeki iĢletme 31.12.2019 tarihinde ise otomobilin piyasa değerini 75.000 TL olarak belirlemiĢtir. Buna göre yapılması gereken iĢlem aĢağıdaki gibidir;

Defter değeri = 150.000 – 90.000 = 60.000 TL olup geçen yıl ayrılan değer düĢüklüğü karĢılığının piyasa değerinin daha yüksek olması sebebiyle iptal edilmesi gerekmektedir.

75.000 – 60.000 = 15.000 TL değer artıĢı olup, maliyet değerinin üzerindeki bu artıĢtan dolayı geçtiğimiz yıl ayrılan değer düĢüklüğü karĢılığı iptal edilecektir.

31.12.2019

257 MADDĠ DURAN VAR. DEĞ. DÜġ. KAR. 10.000

644 ESAS FAAL. DĠĞER. ÇEġĠTLĠ GELĠR VE KAZANÇLAR

10.000

Yeniden Değerleme Kaydı

Bu değerleme kaydının vergiye etkisi ise aĢağıdaki muhasebe kaydı ile gösterilecektir.

31.12.2019

692 SÜRDÜRÜLEN FAALĠYETLER

ERTELENMĠġ VERGĠ GELĠR-GĠDER ETKĠSĠ 2.200

489 ERTELENMĠġ VERGĠ

YÜKÜMLÜLÜĞÜ

2.200

Değer Artışının Vergiye Etkisi

3.1.2.3.2. Yeniden Değerleme Modeli

Yeniden değerleme modeli maddi duran varlıkların, mali tablolarda en gerçekçi hali ile görünmesini sağlayan bir değerleme yöntemidir. Bu yöntem maddi duran varlıklarda meydana değer artıĢlarının mali tablolarda yer almasını sağlayarak, mevcut sistemle benzerlik göstermekte iken, değerleme yöntemi açısından farklılık göstermektedir. Mevcut sistemde değer artıĢı bakanlıkça belirlenen değerleme oranlarına göre yapılmakta iken, standarda göre gerçeğe uygun değer üzerinden yapılmaktadır.

Standarda göre değer düĢüklüğü meydana geldiğinde yapılması gereken iĢlem aĢağıdaki gibidir;

Örnek3

: 01.01.2017 yılında bir konaklama iĢletmesinin 80.000 TL’ye almıĢ

olduğu sürat teknesinin 31.12.2018 tarihinde gerçeğe uygun değeri 60.000 TL olarak belirlenmiĢtir. ĠĢletme normal amortisman yöntemi uygulamakta olup, amortisman oranı %10’dur.

3

Kaya, Uğur ve Dinç, Engin (2007). Türkiye Muhasebe Standartlarına Göre Maddi Duran Varlıkların Değerlenmesi ve Muhasebeleştirilmesi, adlı makaleden alınarak gerekli değişiklikler yapılmıştır.

Örneğe göre iĢletme 2017 ve 2018 yılları için toplam 16.000 TL birikmiĢ amortisman ayıracaktır.

Yeniden değerleme öncesi defter değeri = 80.000 – 16.000 = 64.000 TL’dir. Değer azalıĢ oranı = (64.000 – 60.000) / 64.000 = 0,0625

Teknenin yeni kayıtlı değeri = 80.000 x (1 - 0,0625) = 75.000 TL

BirikmiĢ amortismanın yeni değeri = 16.000 x (1- 0,0625) = 15.000 TL Yapılan iĢlemlere göre aĢağıdaki kayıt yapılmalıdır;

../../….

258 BĠRĠKMĠġ AMORTĠSMANLAR

654 ESAS FAALĠYETLERDEN DĠĞ. ÇEġĠTLĠ GĠDER VE ZARARLAR

1.000 4.000

254 TAġITLAR 5.000

MDV Yeniden Değerleme Kaydı

Değer düĢüklüğü için ayrılan bu karĢılık gideri vergi kanunlarınca kanunen kabul edilmeyen gider olup vergi uyumlama kaydı sonrası, vergiye etkisi kayıtlar üzerinde gösterilmelidir.

31.12.2018

289 ERTELENMĠġ VERGĠ VARLIĞI 880

692 SÜRDÜRÜLEN FAALĠYETLER ERTELENMĠġ VERGĠ GELĠR-

GĠDER ETKĠSĠ

880

Değer Düşüklüğünün Vergiye Etkisi (4.000 x 0,22)

Yeniden değerleme yönteminde ise bir maddi duran varlıkta değer artıĢı meydana gelmesi halinde, yapılması gereken iĢlemler aĢağıdaki gibidir;

Örnek: ĠĢletmenin mutfağında yer alan 6.000 TL birikmiĢ amortismanı olan

30.000 TL maliyetli bulaĢık makinesinin 31.12.2018 tarihi itibari ile gerçeğe uygun değeri 28.000 TL’dir.

BulaĢık makinasının defter değeri 24.000 TL olup, yeniden değerleme oranı Ģu Ģekilde hesaplanmaktadır.

28.000 / 24.000 = 1,167

BulaĢık makinasının yeniden değerlenmiĢ tutarı = 30.000 x 1,167 = 35.010 TL BulaĢık makinasının yeniden değerlenmiĢ amortismanı = 6.000 x 1,167 = 7.002 TL olarak hesaplanmaktadır.

Buna göre yapılması gereken kayıt aĢağıdaki gibi olacaktır.

31.12.2018 255 DEMĠRBAġLAR 5.010 258 BĠRĠKMĠġ AMORTĠSMANLAR 551 MADDĠ DURAN VARLIKLAR YENĠDEN DEĞERLEME

ARTIġLARI

1.002 4.008

MDV Yeniden Değerleme Artış Kaydı

Yeniden değerleme yöntemindeki muhasebe iĢlem kaydı mevcut sistemdeki değer artıĢ kaydına benzemekle birlikte, mevcut sistemde iĢletmeler bakanlığa göre hareket etmekte iken, standartlara göre gerçeğe uygun değere göre hareket etmektedirler.