Nafakasızlık Sebebiyle Ayrılmanın Talep Edilmesi

Nafaka sorumlusu olan kocanın nafaka borcunu ödemekten kaçınması şu sebeplerle olabilir. Koca ğaiptir veya hazırdır.

a. Kocanın Ğâip Olması: Kocanın sağ olduğunun bilinmesi durumunda

evine dönmemesi gaip olarak değerlendirilmiştir.379 Bu durumda kocanın yaşadığı

biliniyor ama yaşadığı yer bilinmiyor. Karısına infâk etmeyen, infâk edilecek mal bırakmayan ve kadına infâk edecek vekil de bırakmayan kocası ğâib olan kadının ayrılma isteğinin hükmünde fukaha ihtilafa düşmüşlerdir. Bu konuda iki görüş ileri sürmüşlerdir:

Birinci görüş: Kadın, ayrılmayı talep edebilir. Bu, Mâlikîlerin meşhur

görüşüne, Şâfiîlerin bir görüşüne ve kocası aleyhine borçlanmaya güç yetirilmemek

şartıyla Hanbelîlerin görüşüne göredir.380 _{Yalnız Hanbelîler bu gaipliğin bir mazeret}

sebebiyle olmamasını şart koşarlar. Mâlikîlere göre gaiplik bir sene veya daha fazla, Hanbelîlere göre altı ay veya daha fazla sürerse hâkim belirli şartlarla boşanmaya

hükmeder. Bu ayrılık Hanbelîlere göre fesih, Mâlikîlere göre bâin talaktır.381

İkinci görüş: Kadının ayrılmayı talep hakkı yoktur. Bu, Hanefîlerin,

Mâlikîlerin, Şâfiîlerin esah olan ve bazı Hanbelîlerin görüşüdür. Varlıklı olan koca

nafakayı vermezse hazır veya ğaib olsun nikâh feshedilmez.382 _{Çünkü fesih nafakada}

fakirlikle sabit olmaktadır. Kocanın fakirliği, kocanın durumunun açıklanması için

379 _{Aydın, İlmihal, c. 2, s. 236.}

380 _{Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 68.} 381 _{Aydın, İlmihal, c. 2, s. 236.}

382 _{İbn-i Âbidîn, Reddu’l-Muhtâr, c. 5,s. 306; Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 69} Nevevî, Minhâcu’t-Tâlibîn, s. 717; Şirbînî, Muğni’l-Muhtâc, c. 3,s. 579.

ğâib olmasıyla sabit olmamaktadır. Eğer fakirlik sabit olursa hâkim, veli tayin eder

veya kadının talebine göre ayrılma emrine izin verir.383

b. Kocanın Hazır Olması: Kocanın hazır olması durumunda nafakayı

ödemekten kaçınması ise iki ihtimalle olabilir. Koca zengin olduğu halde veya fakirliği sebebiyle nafakadan kaçınmıştır. Cumhura göre: Koca, görünüşte malı olan zengin hazır ise kadın kocasından hakkını alacağı için kadının ayrılmayı talep hakkı yoktur. Koca nafaka konusunda fakir olsa kadın da kocasıyla beraber kalmaya razı

olmuşsa hüküm yine böyledir.384 _{Zengin kocanın, eşine nafaka vermekten imtina}

etmesi, kaçınması durumunda; kadın mahkemeye müracaat eder. Hâkim, aralarını ayırmaz, koca namına kocanın malını satar ve kadının nafakasına harcar. Malı yoksa karısının nafakasını verinceye kadar onu hapseder, nikâhı feshetmez. Kocanın evi ve hizmetçisi satılmaz. Çünkü bunlar asli ihtiyaçlardandır. Asli ihtiyaç da borçlardan

önce gelir.385 Eğer koca karısına nafaka vermekten aciz kaldığı takdirde kadın

sabrederse verilmeyen nafakası kocanın üzerinde borç haline gelir.386 _{Eğer koca}

fakirse yani koca yiyecek, giyecek ve meskenden oluşan üç nevʽi nafakadan acizse kadın da kocasıyla beraber kalmaya razı değilse kadınla kocasının arasının

ayrılmasının talep edilmesi hakkında İslâm hukukçuları ihtilaf etmiştir.387

Bu konuda iki görüş vardır:

Birincisi: Kadının ayrılmayı isteme hakkı yoktur. Kadının kendi nefsine

harcaması amacıyla kocası için çalışmaktan kadın menedilemez. Hanefîlere, Şâfiîlerin ezhar olan görüşünün karşılığı olan görüşe ve Hanbelîlere göre böyledir. Mahkeme nafakaya hükmettiğinde bu, kocanın üzerine bir borç olur ve müddetin geçmesiyle de sâkıt olmaz. Mahkeme eğer kocanın satılacak bir malını da bulamaz

ise bu durumda kocayı hapseder.388 _{Nafakayı ödeyene kadar mahpus kalır. Karısına}

nafaka vermekten imtina eden koca hapsedildiğinde; nafaka yükümlülüğü devam

383 _{Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 69.}

384 _{Nevevi, Minhâcu’t-Tâlibîn, s. 717; Şirbînî, Muğni’l-Muhtâc, c. 3, s. 579; Heyet/Komisyon,}

Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 66; İbn-i Âbidîn, Reddu’l-Muhtâr, c. 5, s. 293.

385 _{Komisyon, Nafaka Kanunu, (Haz.) Orhan Çeker, md.122,323-324; İbn-i Âbidîn, Reddu’l-}

Muhtâr, c. 5, s. 293.

386 _{Nevevi, Minhâcu’t-Tâlibîn, s. 717; Şirbînî, Muğni’l-Muhtâc, c. 3, s. 579.} 387 _{Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 66.}

eder. Mahkeme bu durumda kadına daha sonra kocasına rucu' etmek üzere kocası adına borçlanması salahiyeti veya eşin kendi malından harcamaya izin verir. Çünkü hâkim, kadına borçlanması için izin verirse bu, kocanın borcu gibi olur. Bu borç kocaya vâcip olur. Alacaklıyı da kadın, kocasına bu vesileyle yönlendirir. Kocanın

buna razı olup olmaması şart değildir artık.389 _{Kocası olmayan kadının ve küçüklerin}

nafakası kardeş ve amca gibi kime vâcib ise borç vermek de bu kişiye vâcib olur.390

Bu görüş sahipleri, Allah Teâlâ'nın " Eğer borçlu darlık içindeyse, ona eli

genişleyinceye kadar mühlet verin" 391 _{âyetinin manasının umumiliğine dayanıyorlar.}

Yüce Allah, fakirin zengin oluncaya kadar beklenmesini emretmiştir. Eş de bu âyetin manasının umumiliği içindedir. Bu durumda kadın kocasını beklemeye memurdur.

Talakı istemeye hakkı yoktur.392 _{Peygamberimizin elinde olmayan nafakadan isteyen}

hanımları hakkında " Ey Peygamber! Hanımlarına de ki: Eğer dünya hayatını ve

onun süsünü istiyorsanız, gelin size mut’a vereyim ve sizi güzelce bırakayım. Eğer Allah’ı, Resûlünü ve ahiret yurdunu istiyorsanız, bilin ki Allah içinizden iyilik yapanlara büyük bir mükâfat hazırlamıştır”393 _{âyetlerinin inmesine sebep olduğunu}

belirten hadisin son kısmında Hz.Aişe (r.a.), Peygamber’den ayrılmak yerine ahiret yurdunu istemiştir. Bu hadis bize kadının kocasının elinde olmayanı isteme hakkının olmadığını gösteriyor. Böylece kadının talakı talep hakkının olmadığı daha evla bir şekilde anlaşılır. Nafaka, kocası üzerinde kadının bir hakkıdır. Borçtan dolayı nikâhın feshedilmemesine kıyasen kocanın acizliği sebebiyle de nikâh

feshedilemez.394

İkincisi: Eğer hâkim, aralarını ayırmaktan çekinirse nafakadan aciz olan koca

ile eşin arasını ayırmayı talep etmek, kadının hakkıdır.395 _{Bu, Mâlikîlere, Şâfiîlerin}

ezhar görüşüne ve Hanbelîlerin sahih görüşüne göredir. Bu ayırma, Şâfiîlerle Hanbelîlerin yanında bir fesih sayılırken Mâlikîlerin yanında da talak-ı ric'i sayılır.

389 _{İbn-i Âbidîn, Reddu’l-Muhtâr, c. 5, s. 308; Komisyon, Nafaka Kanunu, (Haz.) Orhan Çeker,} md.323; Erbay, İslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası, 68; Komisyon, Nafaka

Kanunu, (Haz.) Orhan Çeker, md.58.

390 _{İbn-i Âbidîn, Reddu’l-Muhtâr, c. 5, s. 309.} 391 _{Bakara, 2/280.}

392 _{Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 67-68.} 393 _{Ahzab, 33/28-29.}

394 _{Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 67.}

395 _{İbn-i Âbidîn, Reddu’l-Muhtâr, c. 5,s. 306; Nevevî, Minhâcu’t-Tâlibîn, s. 717; Şirbînî, Muğni’l-}

Bunlar, Yüce Allah'ın "(dönüş yapılabilecek) boşama iki defadır. Sonrası, ya iyilikle

geçinmek, ya da güzellikle bırakmaktır"396 _{âyetine dayanırlar. Allah, "güzel}

geçinmeyi" veya "güzellikle bırakmayı” emretmiştir. Kocanın eşine infâkta

bulunmaması, maruf üzere olan geçinmeyi ihlal etmektir. Bu durumda "güzellikle bırakmak" olan ikincisi belirlenmiş olur. Bu görüş sahipleri, Ömer b Hattab(r.a.)'ın eşlerinden uzakta olan askerlerin işleri için Medine ehlinin görüşüne göre onlara (eşlerinden uzakta olan askerlere) eşlerine dönmelerini ya eşlerini boşamalarını ya da nafakalarını göndermelerini ve onlardan kim eşlerini boşarsa boşama nafakalarını göndermelerini emrettiği yazısına dayanıyorlar. Ebuzzennad şöyle demiştir: "Said b. Müseyyib'e " karısına sarfedecek nafaka bulamayan kişi ile karısı ayrılır mı?" dedim. "Sünnete göre" dedi. Said, "sünnet" ile Rasulullah'ın sünnetini kastediyor. Ve Ebu Hureyre’den rivâyeten Hz Peygamber kadına infâk edecek bir şey bulamayan adam için “…araları ayrılır…” dediği hadisine dayanıyorlar. Zararı az olmasına rağmen cinsel ilişkiden kocanın aczi sebebiyle fesih oluyorsa nafakadan koca aciz olursa fesih, öncelikle gerçekleşir. Çünkü nafaka olmadan bedenin selameti söz konusu değildir.397

Mâlikî mezhebinde ise, koca fakirliğinden dolayı karısının yeterli nafakasını

temin edemez ise karısını boşar.398 _{Koca karısının nafakasını ödemezse Şâfiî}

mezhebine göre aralarını ayırmada mahkeme yetkilidir. Hanefî mezhebine göre hâkim bu yetkiye sahip olmadığından Hanefî hâkimin böyle bir durumda kendi

yerine Şâfiî hâkimi halef kılabileceği belirtilmiştir.399

Görüldüğü üzere Hanefîler hariç diğer mezhepler kocanın fakir olup kadına bu sebeple nafaka ödeyememesi durumunda aralarının ayrılabileceğine hükmetmişlerdir. Bu sebeple karı ile kocanın arasının ayrılamayacağını söyleyen Hanefî mezhebi ise son tahlilde; Hanefî mahkeme yerine Şâfiî bir kadı tayin eder ve bunları ayırır diyerek diğer üç mezhebin görüşüne pratikte bir hayli

yaklaşmışlardır.400 _{Nafakadan aciz kalındığında eşlerin arasının ayrılabileceğine}

396 _{Bakara, 2/229.}

397 _{Heyet/Komisyon, Mevsû’atu’l-Fıkhiyye, c. 41, s. 67-68.} 398 _{Erbay, İslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası, s. 69.} 399 _{Erbay, "Nafaka", DİA, c. 32, s. 282-283.}

400 _{İbn-i Âbidîn, Reddu’l-Muhtâr, c. 5, s. 306-307; Erbay, İslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık}

hükmeden Cumhur'un görüşü, kadının hakkının korunması bakımından daha uygundur.