Nûr ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Bu kelime sözlükte ışık manasına gelmektedir. Allah’ın ismi ve sıfatı olduğu da söylenmiştir. Ayrıca zulmetin zıt anlamıdır.364 _{Kur’an’da ve hadislerde insanların önünü}

360 _{Nevevî, a.g.e., XVII, 182-183.} 361 _{İbn Hacer, a.g.e., VIII, 758.} 362 _{Kâf, 50/30.}

363 _{Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, I-IX, Eser Neşriyat ve Dağıtım, ts.,VI, 4519.} 364 _{İbn Manzûr, a.g.e., “nvr” md}

aydınlatıp doğru ve gerçek olanı görmelerini, hak ile bâtılı, hayır ve şerri ayırt etmelerini sağlayan mânevî ve ilâhî ışık manasında kullanılmıştır. “Mü’minlerin velisi olan Allah onları karanlıklardan nura çıkarır”365 _{meâlindeki ayetlerde mecazî anlamda hidayete nur,}

dalâlete zulmet denilmiştir. Hidayet eden ve yol gösteren Allah Teâlâ olduğu için O’nun isimlerinden birisi de nurdur. “Allah semaların ve arzın nurudur.”366meâlindeki ayet genellikle, “Semaları ve yeryüzünü ışıklandıran ve süsleyen Allah’tır.” veya “Allah nurun yaratıcısıdır.” şeklinde yorumlanmıştır. Allah’ın nur olduğu da ifade edilmiştir.367

ِدْبَع ْنَع ،َةَداَتَق ْنَع ،َميِها َرْبِإ ِنْب َدي ِزَي ْنَع ،ٌعيِك َو اَنَثَّدَح ،َةَبْيَش يِبَأ ُنْب ِرْكَب وُبَأ اَنَثَّدَح

ِنْب ِالله

َّلَص ِالله َلوُس َر ُتْلَأَس :َلاَق ، ٍ رَذ يِبَأ ْنَع ،ٍقيِقَش

َكَّب َر َتْيَأ َر ْلَه ،َمَّلَس َو ِهْيَلَع ُالله ى

:َلاَق ؟

«

ُها َرَأ ىَّنَأ ٌروُن

»

Bize Ebu Bekir b. Ebi Şeybe368 _{rivayet etti. (Dedi ki): Bize Veki’,}369 _{Yezid b.}

İbrahim’den,370 _{o da Katâde’den,}371 _{o da Abdullah b. Şakîk’den,}372 _{o da Ebu Zerr’den}373

naklen rivayet etti. Ebu Zerr şöyle dedi: Rasulullah’a (s): Rabbini gördün mü diye sordum. O da : “O bir nûr, onu nasıl görürüm” buyurdu.374

365 _{Bakara, 2/257.} 366 _{Nûr, 24/35.}

367 _{Uludağ, Süleyman, “Nûr”, XXXIII, s.244.}

368 _{Esas adı, Abdullah b. Muhammed b. Ebi Şeybe’dir. Hadis aldığı kimseler arasında Veki’ b. Cerrah vardır.}

Onun hakkında Ahmed b. Hanbel, sadûk, Ebu Hâtim, İbn Hıraş, sika, Iclî, sika ve hadis hafızıdır, değerlendirmesinde bulunmuşlardır. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XVI, 34-42.

369 _{Veki’ b. Cerrah’ın hadis aldığı kimseler arasında Yezid b. İbrahim vardır. Onun hakkında Yahya b. Maîn,}

sebt değerlendirmesinde bulunmuştur. Muhammed b. Sa’d, onun için sika, hadis çoktur, hüccettir, demiştir. Iclî, onun hakkında sika, edib, hadis hafızlarındandır, demiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXX, 462-484.

370 _{Yezid b. İbrahim’in hadis aldığı kimseler arasında Katâde vardır. Ebu Zür’a, Ebu Hâtim, Nesâî, onun için}

sika demişlerdir. Muhammed b. Sa’d onun için sika, sebt demiştir. İbn Hibbân onu Sikat’ında zikretmiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l –Kemâl, XXXII, 77-82; Zehebî, el-Kâşif, III, 274.

371 _{Katâde b. Diame’nin hadis aldığı kimseler arasında Abdullah b. Şakîk vardır. Onun hakkında Yahya b.}

Maîn, sika değerlendirmesinde bulunmuştur. Abdurrahman b. Ebi Hâtim, babasından şunları nakletti: Hasan’ın ashabının en büyüğü Katâde, Enes’in ashabının en sağlamı Zührî sonra Katâde’dir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l –Kemâl, XXIII, 498-517.

372 _{Abdullah b. Şakîk’in hadis aldığı kimseler arasında Ebu Zerr vardır. Muhammed b. Sa’d, onun tabiînin}

birinci tabakasından, Basralı ve sika olduğunu nakletmiştir. Ahmed b. Hanbel, onun için sika demiştir. Yahya b. Maîn, onun sika, müslümanların hayırlılarından olduğunu söylemiştir. Ebu Hâtim ve İbn Hıraş, onun sika olduğunu söylemişlerdir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l –Kemâl, XV, 89-92; Zehebî, el-Kâşif, II, 96.

373 _{Esas ismi, Cündeb b. Cünâde’dir. Hayatı için bkz. İbn Hacer, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, IV, 62-64.} 374 _{Neysâburi, Müslim b. Haccac, Sahîh-i Müslim, (Trc. Mehmed Sofuoğlu), İrfan Yay., İstanbul, 1967, I,}

Bize Mahmud b. Gaylân375 rivayet etti. Bize Veki’376 ve Yezid b. Harun377, Yezid b. İbrahim et-Tüsteri’den, o da Katâde’den, o da Abdullah b. Şakîk’den, o da Ebu Zerr’den (r.a.) rivayet etti. 378

Bize Veki’ ve Behz379 _{rivayet etti. (Dediler ki): Bize Yezid b. İbrahim, Katade’den}

rivayet etti. Behz dedi ki: Bize Katade, Abdullah b. Şakîk’den, oda Ebu Zerr’den (r.a.) rivayet etti.380

Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inin tahkikini yapan Şu’ayb el-Arnavût, hadis hakkında Müslim’in şartlarına göre, isnadı sahîhtir, demiştir.381

Tirmizî, bu hadise hasen sahîh hükmünü vermiştir.382

Cerh-Ta’dil kitaplarından yaptığımız araştırmalara göre rivayetin senedinin muttasıl, ravilerinin de güvenilir olduğu görülmektedir. Hadisimiz, Müslim’in Sahîh’inde yer almaktadır.

İbnu’l- Esîr, Nûr’un Allah’ın isimlerinden birisi olduğunu belirtmiş ve bu kelimenin “körlere nuruyla gösteren, delâlet ehlini hidâyete ulaştıran” manasına geldiğini ifade etmiştir. Nûr hakkında bazı ilim ehli kimselerin şöyle dediğini belirtmiştir: “Nur, cisim ve arazdır. Allah Teâlâ, cisim ve araz değildir. Nûrdan maksat hicâbının nûr olmasıdır. Aynı şekilde Ebu Musa hadisinde de böyle rivayet edilmiştir. Bu durumda hadisin manası: “Onun hicâbı nur iken nasıl görebilirim” şeklindedir. Yani Nûr, onu görmeye mâni olmaktadır.”383

375 _{Mahmud b. Gaylan’ın hadis aldığı kimseler arasında Veki’ ve Yezid b. Harun vardır. Nesâî, onun için sika}

demiştir. İbn Hibbân onu Sikat’ında zikretmiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l –Kemâl, XXVII, 305-309; Zehebî, el- Kâşif, III, 125-126.

376 _{Veki’ b. Cerrah’ın hadis aldığı kimseler arasında Yezid b. İbrahim vardır. Onun hakkında Yahya b. Maîn,}

sebt değerlendirmesinde bulunmuştur. Muhammed b. Sa’d, onun için sika, hadis çoktur, hüccettir, demiştir. Iclî, onun hakkında sika, edib, hadis hafızlarındandır, demiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXX, 462-484.

377 _{Yezid b. Harun’un hadis aldığı kimseler arasında Yezid b. İbrahim vardır. Onun hakkında Yahya b. Maîn,}

sikadeğerlendirmesinde bulunmuştur. Ali b. Medenî, sikattan olduğunu söylemiştir. Onun için Iclî, sika, hadisde sağlamdır, demiştir. Onun hakkında Ebu Hâtim, sika, hadis ilminde otorite, sadûk değerlendirmesinde bulunmuştur. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, XXXII, 261-269.

378 _{Tirmizî, Tefsîri’l Kur’an, 54.}

379 _{Behz b. Esed’in hadis aldığı kimseler arasında Yezid b. İbrahim vardır. Behz, Katâde’den hadis}

almamıştır. Onun hakkında Yahya b. Maîn, sika değerlendirmesinde bulunmuştur. Ebu Hâtim, onun için hadiste otoride, sadûk, sika demiştir. Nesâî, onun için sika demiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, IV, 257- 259; Zehebî, el-Kâşif, I, 164.

380 _{Ahmed b. Hanbel, XXXV, 393.} 381 _{Ahmed b. Hanbel, XXXV, 393.} 382 _{Tirmizî, Tefsîri’l Kur’an, 54.} 383 _{İbnu’l-Esîr, a.g.e., V, 124-125.}

Hadiste geçen “O bir nur, onu nasıl göreyim!” cümlesinin anlamı: Onun hicabı nurdur, onu nasıl görebilirdim, demektir. İmam Ebu Abdullah el-Mâzerî, “Onu” ifadesindeki zamirin Allah’a ait olduğunu söylemiştir. Yani Allah’ı nasıl göreyim, demektir. Nitekim ışığın gözü kamaştırması ve gören ile arasına bir engel teşkil ederek görme idrakini engellemesi bilinen bir durumdur.

Kadı Iyaz ise, kendilerine böyle bir rivayetin gelmediğini, bu rivayeti asıl nüshaların hiçbirisinde görmediğini söylemiştir. Yüce Allah’ın nur olmasının imkânsız olduğunu, çünkü nurun, cisim türünden olduğunu ifade etmiştir. Yüce Allah ise bunlardan münezzehtir.

Yüce Allah’ın: “Allah göklerin ve yerin nûrudur.”384 _{buyruğu ile hadiste}

Allah’a “en-Nûr” isminin verilmesi, onları nurlandıran ve o nuru yaratan anlamındadır. Göklerde ve yerde bulunanlara hidayet veren anlamında olduğu gibi, mü’minlerin kalplerini nurlandıran, gözleri alacak, apaydınlık ve pek güzel anlamlarına da gelmektedir.

385

Hadisdeki “Nûr” kelimesini âlimler Allah, Nûr değil, nur kaynağı ve nurlandırandır, şeklinde yorumlamışlardır.