Kurb ile İlgili Rivayetler

Sözlükte yakın olmak, yakınlaşmak manasına gelir.771 _{Kurb kelimesi tasavvuf terimi}

olarak genellikle karşıtı bu’d (uzak) ile birlikte kullanılır. Yakınlık ve uzaklık zaman, mekân, mesafe ve mensubiyet açısından düşünülebilir. Ancak Kur’an’da ve hadislerde kurb ve bu’d kelimeleri manevî yakınlık ve uzaklık için kullanılmıştır.772

َي ِض َر َة َرْي َرُه يِبَأ ْنَع ،ٍحِلاَص اَبَأ ُتْعِمَس ، ُشَمْعَلأا اَنَثَّدَح ،يِبَأ اَنَثَّدَح ، ٍصْفَح ُنْب ُرَمُع اَنَثَّدَح

ُ َّللَّا

ُ َّللَّا ُلوُقَي " :َمَّلَس َو ِهْيَلَع ُالله ىَّلَص ُّيِبَّنلا َلاَق :َلاَق ،ُهْنَع

اَذِإ ُهَعَم اَنَأ َو ،يِب يِدْبَع ِ نَظ َدْنِع اَنَأ :ىَلاَعَت

ْنِم ٍرْيَخ ٍ َلََم يِف ُهُت ْرَكَذ ٍ َلََم يِف يِن َرَكَذ ْنِإ َو ،يِسْفَن يِف ُهُت ْرَكَذ ِهِسْفَن يِف يِن َرَكَذ ْنِإَف ،يِن َرَكَذ

ْنِإ َو ،ْمُه

ًعا َرِذ ِهْيَلِإ ُتْب َّرَقَت ٍرْبِشِب َّيَلِإ َب َّرَقَت

ُهُتْيَتَأ يِشْمَي يِناَتَأ ْنِإ َو ،اًعاَب ِهْيَلِإ ُتْب َّرَقَت اًعا َرِذ َّيَلِإ َب َّرَقَت ْنِإ َو ،ا

" ًةَل َو ْرَه

767 _{İbn Hacer, a.g.e., XII, 484.} 768 _{İbnu’l-Esîr, a.g.e., IV, 6.} 769 _{Zümer, 39/67.}

770 _{Yazır, Muhammed Hamdi, a.g.e., VI, 4137.} 771 _{İbn Manzûr, a.g.e., “grb” md.}

Bize Ömer b. Hafs773 _{rivayet etti, bize babam}774 _{rivayet etti, bize A’meş}775 _rivayet

etti, ben Ebâ Salih’den776 _{işittim. Onun da Ebu Hureyre’den (r.a.)}777 _{nakline göre}

Rasulullah (s) şöyle buyurmuştur: “Yüce Allah şöyle buyuruyor: Ben kulumun beni zannı üzereyim. Kulum beni andığı zaman ben muhakkkak onunla beraber bulunurum. O beni gönlünde gizlice zikrederse, ben de onu bu suretle nefsimde zikrederim. Eğer o beni bir cemaat içinde zikrederse, ben de onu bu cemaat fertlerinden daha hayırlı bir cemiyet içinde anarım. Kulum bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir arşın yaklaşırım. Kulum bana bir arşın yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak gelirim.”778

Bize Ebu Bekir b. Ebi Şeybe779 ile Ebu Küreyb780 rivayet ettiler. Lafız Ebu Küreyb’indir. (Dediler ki): Bize Ebu Muaviye,781 _{A’meş’den, da Ebu Salih’den, o da Ebu}

Hureyre’den (r.a.) naklen rivayet etti. 782

Bize Ebu Küreyb783 rivayet etti. Dedi ki: Bize İbn Nümeyr784 ile Ebu Muaviye,785 A’meş’den, o da Ebu Salih’den, o da Ebu Hureyre’den (r.a.) rivayet etti.

773 _{Ömer b. Hafs’ın hadis aldığı kimseler arasında Hafs b. Ömer b. Sa’d vardır. Yahya b. Maîn onun için}

leyse bi şeyin demiştir. İbn Hibbân onu Sikat’ında zikretmiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XXI, 302-303; Zehebî, el-Kâşif, II, 307.

774 _{Hafs b. Ömer b. Sa’d’ın hadis aldığı kimseler arasında A’meş vardır. İbn Hibbân onu Sikat’ında}

zikretmiştir. Zeyd b. Sabit’ten de hadis rivayet etmiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, VII, 29-30.

775 _{Esas adı, Süleyman b. Mihran el-Esedî’dir. Hadis aldığı kimseler arasında Ebâ Salih vardır. Onun}

hakkında Yahya b. Maîn, sika, Nesâî, sika ve sebt değerlendirmesinde bulunmuşlardır. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l Kemal, XII, 76-90.

776 _{Esas adı, Zekvân Ebu Salih es-Semmân ez-Zeyyâd el-Medenî’dir. Hadis aldığı kimseler arasında Ebu}

Hureyre vardır. Ahmed b. Hanbel onun için sika demiştir. Ebu Zür’a sika, hadisleri kıymetlidir, demiştir. Ebu Hâtim sika, sâlihu’l- hadis, hadisi delil alınır, demiştir. Muhammed b. Sa’d sika, hadisi çoktur, demiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, VIII, 513-517; Zehebî, el-Kâşif, I, 297.

777 _{Ebu Hureyre’nin hayatı için bkz. İbn Hacer, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, IV, 202-211.}

778 _{Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Cu’fî, Sahîh-i Buhârî, (Trc. Mehmed Sofuoğlu), Ötüken Yay.,}

İstanbul, 1987, XVI, 7275 (Tevhîd, 15). Ayrıca bkz., Müslim, Zikir, 21; Tirmizî, Da’avât, 132; İbn Mâce, Edeb, 58; Ahmed b. Hanbel, III, 40.

779 _{Esas adı, Abdullah b. Muhammed b. Ebi Şeybe’dir. Hadis aldığı kimseler arasında Ebu Muaviye vardır.}

Onun hakkında Ahmed b. Hanbel, sadûk demiştir. Ebu Hâtim, İbn Hıraş, sikademişlerdir. Iclî, sika ve hadis hafızıdır, değerlendirmesinde bulunmuştur. . Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XVI, 34-42.

780 _{Esas adı, Muhammed b. el-Alâi b. Küreyb el-Hemdanî, Ebu Küreyb el-Kûfî’dir. Hadis aldığı kimseler}

arasında Ebu Muaviye vardır. Nesâî, onun için sika, la be’se bihi demiştir. İbn Hibbân onu Sikat’ında zikretmiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XXVI, 243-248.

781 _{Esas adı, Muhammed b. Hazım et-Temiymî’dir. Hadis aldığı kimseler arasında A’meş vardır. Iclî ve}

Nesâî, onun için sika demişlerdir. İbn Hıraş, sadûk, A’meş’den rivayetinde sika olduğunu, başkalarından rivayetide ise ızdırab olduğunu nakletti. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XXV, 123-133.

782 _{Müslim, Zikir, 21.}

783 _{Esas adı, Muhammed b. el-Alâi b. Küreyb el-Hemdanî, Ebu Küreyb el-Kûfî’dir. Hadis aldığı kimseler}

arasında İbn Nümeyr ile Ebu Muaviye vardır. Nesâî, onun için sika, la be’se bihi demiştir. İbn Hibbân onu Sikat’ında zikretmiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XXVI, 243-248.

784 _{Abdullah b. Nümer’in hadis aldığı kimseler arasında A’meş vardır. Yahya b. Maîn, onun sika olduğunu}

Tirmizî bu hadise hasen sahîh hükmünü vermiştir.786

Bize Ebu Bekir b. Ebi Şeybe ve Ali b. Muhammed787 rivayet etti. Dediler ki: Bize Ebu Muaviye, A’meş’den o da Ebu Salih’den, o da Ebu Hureyre’den (r.a.) rivayet etti.788

Bize Ebu Muaviye ve İbn Nümeyr rivayet etti. Dediler ki: Bize A’meş, Ebu Salih’den, o da Ebu Hureyre’den (r.a.) rivayet etti.789

Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inin tahkikini yapan Şu’ayb el- Arnavût rivayet hakkında, Buhârî ve Müslim’in şartına göre isnadı sahîhtir, değerlendirmesinde bulunmuştur.790

Cerh-Ta’dil kitaplarından yaptığımız araştırmalara göre rivayetin senedinin muttasıl, ravilerinin de güvenilir olduğu görülmektedir. Hadisimiz, Buhârî ve Müslim’in Sahîh’lerinde yer almaktadır.

İbn Kuteybe hadiste geçen “yaklaşma” kelimesinin teşbîh ve temsil için kullanıldığını söylemiş ve bu kelimeyi te’vil etmiştir. Bu kelime ile Allah’ın muradının şu olduğunu şöylemiştir: “Kim bana süratle itaat ederse ben ona, onun itaatinden daha süratle sevabını gönderirim.” Bundan kinaye olarak da hadislerde yürüme ve koşma kelimelerinin zikredildiğini belirtmiştir.791

Tirmizî, bu hadisin tefsiri hakkında A’meş’den şöyle rivayet edildiğini nakletmiştir: “Kim bana bir karış yaklaşırsa ben ona bir arşın yaklaşırım” demek; Bağışlamam ve rahmetimle demektir. Bazı ilim adamları buradaki yaklaşmayı bağışlama ve rahmet ile tefsir etmekte ve şöyle demektedirler: “Kul, Allah’a itaatle ve emrettiği ibadetlerle yaklaşırsa Allah’ın bağışlaması ve rahmeti de o kimseye adeta koşar” demektir.792

İbnu’l-Esîr, hadiste yer alan “kurb” kelimesini şu şekilde açıklamıştır: “Kulun Allah’a yakınlığından maksat, zât ve mekân bakımından yakınlık anlamında değil, zikir ve salih amel ile yakın olma anlamındadır. Çünkü bu, cisim sıfatlarındandır. Allah Teâlâ

785 _{Esas adı, Muhammed b. Hazım et-Temiymî’dir. Hadis aldığı kimseler arasında A’meş vardır. Iclî ve}

Nesâî, onun için sika demişlerdir. İbn Hıraş, sadûk, A’meş’den rivayetinde sika olduğunu, başkalarından rivayetide ise ızdırab olduğunu nakletti. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XXV, 123-133.

786 _{Tirmizî, Da’avât, 132.}

787 _{Ali b. Muhammed b. İshak b. Ebi Şeddat’ın hadis aldığı kimseler arasında Ebu Muaviye vardır. Onun}

hakkında Ebu Hâtim, sika ve sadûk demiştir. Bkz. Mizzî, Tehzîbü’l -Kemâl, XXI, 120-123; Zehebî, el-Kâşif, II, 294.

788 _{İbn Mâce, Edeb, 58.}

789 _{Ahmed b. Hanbel, XII, 385-386.} 790 _{Ahmed b. Hanbel, XII, 385-386.} 791 _{İbn Kuteybe, a.g.e., s.209.} 792 _{Tirmizî, Daavât, 132.}

bundan münezzehtir. Allah’ın kula yakınlığından maksat ise, nimetlerinin kuluna yakın olması, ona lütufta bulunması, iyilik ve ihsanda bulunması, nimetlerinin kulunun üzerindeki çeşitliliği ve kulun üzerindeki ihsanlarının çokluğudur.”793

İbn Hacer hadiste geçen “Kulum beni andığı zaman ben muhakkak onunla beraber bulunurum.” ifadesinin Yüce Allah’ın: “Çünkü ben sizinle beraberim. İşitir, görürüm.”794

buyruğuna benzediğini söylemiştir.795 _{Bu ifadenin rahmetimle, tevfikimle, hidayetimle ve}

koruyup kollamam ile beraberim demek olduğu, nitekim Yüce Allah’ın: “Her nerede olursanız, O sizinle beraberdir.”796 _{buyruğunun da ilim ve kuşatıcılık ile beraberliği}

manasında olduğu ifade edilmiştir.797

Mâzerî, Hadiste geçen “nefsimde zikrederim” ifadesindeki nefs kelimesi ile Allah’ın zatının kastedildiğini söylemiştir. Nesfimde kelimesinden maksat gayb demektir. Buradaki mananın “Sen benim içimdekini bilirsin, hâlbuki ben senin zatında (nefsinde) olanı bilmem.” 798 _{ayetindeki mana ile aynı olduğunu belirtmiştir. Hadisteki mananın şöyle}

olmasıda mümkündür: Kul Allah’ı kimsenin olmadığı bir yerde zikrederse, Allah da ona bu yaptığı amelden dolayı kimsenin bilmeyeceği bir mükâfat verir.799

Nevevî’ye göre, “Bana bir karış yaklaşırsa ben ona bir arşın yaklaşırım…” ifadesinin manası şudur: Bana itaat ederek yaklaşana ben rahmetimle, tevfikimle, yardımım ile ona yaklaşırım. O ne kadar çok yaklaşırsa ben de ona bu lütuflarımı artırırım. Bana yürüyerek gelip bana itaat konusunda elini çabuk tutarsa ben de rahmeti üzerine yağdırırcasına indiririm ve rahmetimle ona daha çabuk ulaşırım. Amacına ulaşması için çokça yürümeye muhtaç etmem, demektir. Buradaki maksat Yüce Allah’ın mükâfatının, kulunun yaklaşmasına göre kat kat fazla olmasıdır.800

Allah’ın kullarına yaklaşması ve kullarının Allah’a yaklaşmasını âlimler, kulun itaat ile Allah’a yaklaşması, buna karşılık olarak da Allah’ın, kuluna nimetleri ile yaklaşması şeklinde yorumlamışlardır.

793 _{İbnu’l-Esîr, a.g.e., VI, 32.} 794 _{Taha, 20/46.}

795 _{İbn Hacer, a.g.e., XIV, 474.} 796 _{Hadid, 57/4.}

797 _{Mübârekfûrî, a.g.e., 64.} 798 _{Mâide, 5/116.}

799 _{Nevevî, a.g.e., XVII, 2-3.} 800 _{Nevevî, a.g.e., XVII, 3-4.}