Muhassıl, Kaymakam ve Mutasarrıf

Şehirde, idari yapının en üstünde bulunan idarecinin makamına verilen isim zaman içerisinde değişiklik göstermiştir. Nitekim Tanzimatla birlikte muhassıl ismi verilen kişiler bu makamı işgal ederken, kısa süre sonra bu kurumun lağvedilmesi ile birlikte kaymakamlık adı altında idari yapı şekillenir. Burada kaymakam, günümüzdeki ilçe idarecisinden farklı olup, Sancak merkezinde bulunan idareciye verilen isimdir. En üst

idari makama verilen kaymakamlık adı uzun süre kullanılmış ve Tanzimat döneminin sonuna doğru çıkarılan 1871 Nizamnamesi ile birlikte mutasarrıflık bu makama verilen isim olmuştur. Aşağıda Tanzimat’ın başından sonuna kadar Kütahya’yı idari olarak yönetenlerin isimleri kronolojik olarak verilmiştir.

Dilaver Paşa: M. 1837-1839 yılları arasında Kütahya ve Karahisar-ı Sahib Sancakları muhassılı olarak görev yapmıştır. Askerlikten yetişen Dilaver Paşa; 1830 yılında Miralay olduktan sonra Varna Muhafızlığı, Hüdavendigar Eyaleti Ferikliği, Kütahya ve Karahisar Muhassıllığı ve Niş Muhafızlığı görevlerinde bulunduktan sonra vezaretle Rumeli Valisi olmuş ve ardından M. 1842 yılında Hüdavendigar Eyaleti valisi tayin edilmiştir. Bu görevini bir yıl devam ettirip 1843 yılında vefat etmiştir (Süreyya, 1996: 420).

Mehmet Tayyar Paşa: 1839-1840 yıllarında Kütahya ve Karahisar Muhassılı görevlerini yürütmüştür. H. 11 Ş 1256 (08.10.1840) tarihinde Kütahya Sancağının Hüdavendigar vilayetine ilhakı ile Ankara Vilayeti Ferikliğine atanmıştır (22 Numaralı KŞS. No. 31). Gürcü kökenlidir. Küçük Hüseyin Paşa’nın kölesi iken, sarayda yetişerek Hazine-i Hümayun Kâtibi ve yazıcı olmuş, ardından önce miralay ve H.1254 (1838) yılında mirliva rütbesi ile Dar-ı Şura’nın başına getirilmiştir. Aynı yıl ferik olup Nizip Ordusu’na gönderilmiş ve dönüşünde Kütahya Feriki olmuştur. Sırası ile Boğaz Muhafızı, Tırhala Mutasarrıfı, 1846’da vezirlikle Musul Valiliği’ne atanmıştır. Bu görevindeyken H. Za 1262 (Ekim-Kasım 1846)da vefat etmiştir (Süreyya, 1996: 1626). Đsmet Paşa: Kütahya’nın Hüdavendigar Vilayeti’ne ilhak edilmesi ile Hüdavendigar Vilayeti Umur-ı Zaptiye memuru olması nedeniyle Kütahya Sancağı kendi uhdesine verilmiştir (22 Numaralı KŞS. No. 32; Đ.DH., 130/6461 ). Ramazanoğulları’ndan Necip Bey’in oğlu olan Đsmet Mehmed Paşa, Enderun’dan yetişerek H.1243’te (1827-1828) miralay, H. 1249’da (1833-1834) mirliva ve H.1253 (1837-1838) yılında (Hüdavendigar’da) ferik oldu. Daha sonra sırası ile Niş valisi, Vezaretle Filipe valiliğine atandı. Bu görevinden azledilip H.1267 (1850) de Anadolu Müfettişi, ardından 1854’de Tırhala valisi, 1855’de Bursa Valisi olarak görev yaptı. Silistre ve Vidin valiliği görevlerinin ardından H. 28 Şaban 1282 (16 Ocak 1866) tarihinde vefat etti (Süreyya, 1996: 841).

Mustafa Mazhar Paşa: Kütahya’nın Hüdavendigar’a ilhakı ile birlikte yukarıda ismi zikredilen Đsmet Paşa, Kütahya’nın idarecisi olarak görülmekle birlikte bu görev vekâleten Mustafa Mazhar Paşa’ya tevdi edilmiştir ((22 Numaralı 22 Numaralı KŞS. No. 31). Sirozlu Yusuf Paşa’nın oğlu olup, askerliğe girerek H.1253 (1837-1838) tarihinde mirliva, sonrasında Sinop muhafızı olmuştur. Nizip muharebesi sonrası ferik olmuş ve bu sırada Hüdavendigar Hassa Redif Mirlivalılığı (BOA, C.BH, 56/2629) görevinde bulunmuş ve Kütahya Umur-ı Zabtiyesine bakmıştır. Sonra sırasıyla, Meclis-i Vala Azalığı, Halep Valiliği, Musul ve Erzurum valiliği görevlerinde bulunduktan sonra H. 1268 (1852) tarihinde vefat etti (Süreyya, 1996: 933).

Mustafa Paşa: 1841-1842 yıllarında Kütahya ve Karahisar muhassılı olarak görev yaptı. Bu tarihlerde vekâleten Hüdavendigar feriki görevini de yürüttü. Onun zamanında eyalet merkezi Kütahya’dan Bursa’ya taşınmıştır.

Mehmet Şerif Paşa: 1842-1843 yıllarında Kütahya Muhassılı olarak bulunmuştur. Ali Paşa: 1843-1844 yıllarında Kütahya Sancağı kaymakamı olmuş olup aslen Kütahyalıdır. Sicill-i Osmani kaydında Kütahya’da görev yaptığı yazmamakla birlikte, Uzunçarşılı tarafından Kütahya’da görev yaptığı belirtilen yıllarda müsellim olduğu yazılıdır. Ardından Ekim 1843 tarihinde mirmiranlıkla Bozok mutasarrıfı olmuştur. Kudüs mutasarrıflığı, Cidde, Ankara valilikleri görevlerinin ardından Konya valiliğine getirilmiş ve buradan emekli olduktan sonra hayatını Kütahya’da devam ettirmiştir. H. 6 N 1296 (24 Ağustos 1874) tarihinde vefat etmiştir.

Mehmet Münip Paşa: 1844-1845 yıllarında Kütahya Sancağı kaymakamı olarak görev yapmıştır.

Đbrahim Ethem Bey: 1845-1847 yılları arasında Kütahya Kaymakamlığı vazifesini yürütmüştür. Kütahya eşrafındandır. Kütahya’da Koca Müftü ismiyle nam salan Hacı Abdurrahman Efendi’nin oğludur. Günümüzde hâlâ var olan Mollabey Camii ve Kuran kursu isimlerini Ethem Bey’den almışlardır.

Osman Seyfi Bey: Diyarbakır defterdarı iken 1847 yılında Kütahya kaymakamı oldu. Bu görevi esnasında Şubat 1848’de vefat etti.

Abdüllatif Efendi: Karahisar muhassıllığından Kütahya kaymakamlığına atandı. Aynı yıl bu görevinden ayrıldı.

Hacı Đzzet Bey: 1848-1849 yılları arasında Kütahya kaymaklığında bulundu. Erzincanlı Hacı Đzzet Paşa’dır.

Mehmet Raşid Efendi: 1849-1850 yıllarında Kütahya kaymakamlığı görevini yürüttü. Sait Paşa: 1850 yılında Đslimye Kaymakamlığından Kütahya’ya tayin edildi, bir yıl sonra terfi ettirilerek Sofya kaymakamlığına atandı.

Pertev Paşa: 1851 yazında başladığı kaymakamlık görevine bir yıl devam etti ve Bayazıt kaymakamlığına atandı.

Tahir Efendi: 1852 yazında Gümüşhane kaymakamlığından geldi ve 1854 yılında Bolu kaymakamı ile becayiş edilerek Kütahya’dan ayrıldı.

Baha Bey: 1854-1855 tarihlerinde Kütahya’da görev yaptı. Bolu kaymakamı iken becayişle gelmiş ve bir yıl bu görevde bulundu..

Mehmet Cemil Paşa: 1855-1856 tarihlerinde Kütahya kaymakamı olarak görev yapmıştır.

Mataş Paşa: Medine-i Münevvere muhafızlığından 1856 yılı başında Kütahya kaymakamlığına atandı ve 1858 yılında bu görevinden ayrıldı.

Mehmet Nebil Paşa: 1858-1861 yılların arasında Kütahya kaymakamlığı görevini ifa etti.

Asaf Paşa: 1862-1863 yıllarında Kütahya Kaymakamlığı’nda bulundu.

Abdulhalim Paşa: 1863 yılında başladığı Kütahya Kaymakamlığı vazifesinden, bir yıl sonra Meclis-i Tahkik azalığına naklolunduğundan dolayı ayrıldı.

Ahmet Paşa: 1865-1866 yıllarında bu görevi icra etti.

Hasan Hakkı Bey: 1867-1870 tarihlerinde Kütahya Mutasarrıfı olarak görev yaptı. Yanan Sadettin Camii halkın ianeleriyle ahşap olarak Đşkodralı Hasan Hakkı Paşa mutasarrıf zamanında inşa edilmiştir.

Ethem Paşa: 1870-1872 tarihleri arasında Kütahya Mutasarrıflığı yaptıktan sonra bir müddet ara verdi ve Amasya mutasarrıflığına atandı (Ahmed Lûtfi Efendi, 1991: 51). Tali Efendi: 1872 yılı Mart ayında başladığı mutasarrıflık görevinden aynı yılın Ağustos ayında ayrılmıştır.

Raif Bey: Edirne vali vekilliğinden 1872 yazında Kütahya Mutasarrıflığına tayin edilmiş ve 1874 yılında bu görevinden ayrılmıştır. Bu görevi sırasında Ulâ Sınıf-ı Evveli rütbesi verilmiştir (Ahmed Lûtfi Efendi, 1991: 37).

Ata Bey: Meşhur Enderun tarihi muharriri Hacı Tayyarzade Ata Bey’dir. 1874-1876 yıllarında Kütahya mutasarrıflığında bulunmuştur (Uzunçarşılı, 1932: 174-176).