Muhasebenin Yapısı ve Bilgi Türler

Muhasebe sistemi bir işletmede temel olarak muhasebe bilgisinin oluşturmak geliştirmek ve bu bilgileri karar alıcılara iletmek gibi bir temel amaca sahiptir. Aynı

82 _{MCWATTERS, Cherly; MORSE, Dale; ZIMMERMAN, Jerold; Management Accounting Analysis &}

zamanda bu sistem sahip olduğu bu görevi bilgiyi kaydetme ve kaydedilen bilgiyi analiz etme gibi ikili fonksiyona da sahiptir.83

Muhasebe temel olarak ikiye ayrılabilmektedir. Muhasebe sisteminin bilgi üretme karakteristiği göz önüne alınarak yapılabilen bu sınıflandırma muhasebe sistemini işletme dışı ilgi grupları için ürettiği bilgiler ve işletme içi ilgi grupları için ürettiği bilgiler açısından ikiye ayırmaktadır. Kısacası finansal muhasebe işletme dışı ilgi gruplarına veri üretip belirli standartlarda raporlarken, yönetim muhasebesi ise işletme içi gruplara veri üretmektedir. Son yıllarda yönetimsel alanda yaşanan gelişmeler muhasebenin yönetim fonksiyonu olarak kullanımının önemini daha da arttırmıştır. Yalnızca finansal muhasebenin değil işletme içinde sayısal olarak ifade edilebilen ve karşılaştırılabilen her verinin yönetim için karar verme aşamasında kullanılabilecek anlamlı bilgilere dönüştürülmesi muhasebenin yönetimsel boyutu olarak ayrıca inceleme konusu olmuştur.

Yönetim muhasebesini bilimsel olarak tanımlamak gerekirse, organizasyonun strateji, taktik ve hedeflerine ulaşabilmesi için yönetime kılavuz olabilecek finansal veya finansal olmayan tüm bilgi sistemlerinin kullanılması ile işletme içerisinde sürekli olarak değer yaratarak süreçlerin planlanması, tasarlanması ölçülmesi ve analizi faaliyetlerinin tümüdür.84

Tanımdan da anlaşılabileceği gibi yönetim muhasebesinin kapsamı çok fazla olmakla birlikte işletme içerisindeki herhangi bir süreç veya iş akışının analiz ve değerlendirilmesi için kullanılabilmektedir. Yönetim temelli muhasebe anlayışı çok esnek olup finansal muhasebe gibi kanunen sınırlandırılmış standartlara sahip değildir.

Yönetim muhasebesi ve finansal muhasebe arasındaki farklılıklar yedi madde halinde sıralanabilir:85

83 _{TEK, Nergis; TEKTÜFEKÇİ, Fatma; Finansal Muhasebe; İzmir 2007 s.15}

84 _{ATKINSON, Anthony, KAPLAN, Robert; YOUNG, Mark; Management Accounting, , Prentice Hall,}

2004, s.3

85 _{GURSOY, Cudi Tuncer; Yönetim ve Maliyet Muhasebesi, Beta Yayınları, İstanbul 1999 s.3}

• Temel olarak finansal muhasebe ile yönetim muhasebesi farklı ilgi grupları için bilgi üretirler, buna rağmen finansal muhasebenin dışsal bilgi üretmesi bu bilgilerden şirket yönetiminin yaralanamayacağı anlamı çıkartılmamalıdır. Bu raporlar ve bilgiler işletme dışı ilgi grupları için üretilmesine rağmen üst yönetim için de çok önemli bir yönetim aracıdır. Yönetim muhasebesinin üretmiş olduğu bilgiler incelenen kavram ve olaya özgü oldukları için dışsal ilgi gruplarının yararlanamayacağı niteliktedirler.

• Finansal muhasebenin oluşturmuş olduğu bilgiler belirli bir dönemsellik ilkesi gereği sona ermiş hesap dönemini kapsarken, yönetim muhasebesi rapor ve bilgileri işletme yönetimi ve işletme içi ilgi grupları için geleceğe yönelik bilgi üretirler. Böylece üretilen bilginin dönemselliği gereği de finansal muhasebenin ve yönetim muhasebesinin farklı olduklar görülmektedir.

• Finansal muhasebede objektiflik esasken yönetim muhasebesinde esneklik daha geçerlidir. Dışsal bilgi üreten finansal muhasebe verileri yorumlandığında genel çerçevede çıkartılan ve ulaşılan anlam yakın olması gereğinden dolayı esnekliğe ve değişkenliğe açık değildir. Buna rağmen yönetim muhasebesi belirli bir karar durumu için belirli bilgilerin kullanımını ve analizini gerektirdiği için çok daha esnek durumdadır.

• Yönetim muhasebesinde bilgi akış hızı bilginin kesinliğinden daha önemliyken finansal muhasebede ise bilginin kesinliği akış hızından daha fazla önem arz etmektedir. İşletme yönetiminde zaman bazen hayati önem taşımaktadır. İşte bu durumun gereği olarak zaman kavramı yönetim muhasebesinde üretilen verinin anlamlı olabilmesi için çok önemlidir. Buna karşın finansal muhasebede dönemsellik ilkesi gereği belirli bir dönem sonunda raporlanana veriler için zaman önemli olmakla birlikte yönetim muhasebesi kadar kritik değildir.

ATKINSON, Anthony, KAPLAN, Robert; YOUNG, Mark; Management Accounting, , Prentice Hall, 2004 s.5

• Yönetim muhasebesinde üretilen bilgiler özel bir alana, bir departmana, bir kar merkezine veya bir karar durumuna ait olabilir iken finansal muhasebede üretilen bilginin tümü işletme geneli içindir.

• Finansal muhasebede üretilen dışsal bilginin daha kolay analizi ve kıyaslanması için bazı genel kabul görmüş raporlama standartlarına ihtiyacı varken yönetim muhasebesinde böyle bir kısıt bulunmaktadır. Yönetim muhasebesinin tek kısıt yaratılan verilerin işletme yönetimi için analiz edilebilir olmasıdır.

• Finansal muhasebe işletmenin ekonomik doğası ve uygulanan yasalar gereği zorunlu olmakla birlikte yönetim muhasebesi ise isteğe bağlıdır.

a. Yönetim Muhasebesinin Önemi

Günümüz küresel dünyasında hızla büyüyen işletmeler sınırların tamamen kalkmasıyla birlikte büyüyen işletme boyutlarıyla ve karmaşıklaşan işletme organizasyonları ile karşı karşıya kalmış ve böylece yönetimsel açıdan daha zor bir konuma erişmişlerdir. Karlılığın maliyet azaltma ve kaynakların daha etkin kullanımı ile arttığının fark edilmesi ile yönetimsel açıdan etkinliğin önemi daha da artmıştır. Yönetimsel etkinliğin önemini arttırması, işletme yönetimi konusunda sistematik ve planlı süreçler geliştirilmesi gereğini doğurmuş, yönetimin ihtiyacı olan bilginin etkin bir şekilde üretilmesi gereği bu sistem ihtiyacını körüklemiştir.

Yöneticilerin başarısının ve etkinliğinin arkasında yönettikleri işletme hakkında bildikleri yatmaktadır. Yönetimin temel fonksiyonlarının tümü doğrudan ve yoğun olarak bilgi akışını gerektirmektedir. Bilgi akışının önemi ilerleyen teknoloji ile birlikte daha da artmış karar alma mekanizması içerisinde yer alan yöneticiler için hayati bir öneme ulaşmıştır. Özellikle 1950’lerin sonlarında başlayan bilgisayar teknolojisindeki devrimlerle, veriyi ve bilgiyi sınıflandırma, değerlendirme, saklama gibi elektronik ortamdaki eylemlerin yaygınlaşması bilgi sistemlerinin gelişimine neden olmuştur.86

Yönetimin temel fonksiyonları arasında planlama, örgütlenme, yöneltme, koordinasyon ve kontrol işlevleri yer almaktadır.87 Bu fonksiyonlar içerisinde kontrol ayrı bir önem kazanmaktadır. Yönetimin etkinliğinin ve başarısının değerlendirilmesi için kontrol edilmesi şarttır. Esasen yönetimin kelime anlamı ve tanımı içerinde de kontrol yer almaktadır. İşte bu noktadan hareketle büyüyen ve organizasyonel anlamda gelişen işletmelerde yönetim muhasebesi işletmede en önemli kontrol araçlarından biri durumuna gelmiştir. Muhasebe geri bildiğim ve kontrol sistemi yönetim muhasebesinin bir alt kolu olarak yönetim sürecinde tüm yönetim fonksiyonlarının merkezinde bulunur. Bu durum işletme için yönetim muhasebesinin ne derece önemli olduğunu vurgulamaya yetmektedir.

b. Maliyet Muhasebesinin Önemi

Yönetim ve finansal muhasebe üretilen bilginin kullanım alanı yönüyle muhasebeyi sınıflandırırken maliyet muhasebesi ise farklı bir açıdan işletme faaliyetlerinde karşılaşılmaktadır. Muhasebe bilgi sisteminin diğer bir alt parçası olan maliyet muhasebesi hem finansal muhasebeye hem de yönetim muhasebesine kullanılmak üzere maliyet verileri sunmaktadır.88

İşletmelerde belli bir hesap dönemi içerisinde katlanılan maliyetlerin saptanması, ölçülmesi, kayıt ve tasnif edilmesi, üretimle ilgili maliyetlerin satılan mallara, elde kalan mamul veya yarı mamul stoklarına yüklenmesi işlemlerinin tümüne maliyet muhasebesi denir.89

Maliyet muhasebesi endüstriyel faaliyette bulunan işletmelerin ürettikleri mal veya hizmetin üretilirken katlanılan maliyetlerinin hesaplanabilmesi için giderlerin oluştukları yer ve türlerine göre sınıflandırılması ve kayıt altına alınmasıdır.90

Kuşkusuz maliyet muhasebe işletme karlılığın kontrolü için çok büyük öneme sahiptir. Maliyet muhasebesinin işletmeye olan katkısı sadece üretimi yapılan

87 _{BUDAK, Gönül; BUDAK, Gülay; İşletme Yönetimi; Barış Yayınları, İzmir 2004; s.178}

88 _{TEK, Nergis; TEKTÜFEKÇİ, Fatma; Finansal Muhasebe, İzmir 2007 s.17}

89 _{GURSOY, Cudi Tuncer; Yönetim ve Maliyet Muhasebesi, Beta Yayınları, İstanbul 1999 s.5}

maddelerin işletmeye ne kadara mal olduğu, birim başına düşen maliyetlerin ne kadar olduğu, satış fiyatının ne düzeyde belirlenmesi gerektiği ve satış sonrasında elde edilecek kazancın ne olduğu konularında değildir. Aynı zamanda o maliyetin oluştuğu bölümde çalışanların ve işletmenin performansının değerlendirilmesi, sorumluluk bölgelerinin işletme maliyetine katkısının analiz edilmesi, planlanan ile gerçekleşen durumlar arasındaki farkın görülmesi konularında da işletmeye büyük katkısı vardır. Bu noktadan hareketle maliyet muhasebesinin yönetim muhasebesi ve finansal muhasebe tarafından kapsandığını görmekteyiz. Maliyet muhasebesi, yönetim muhasebesinin ve finansal muhasebenin bir alt koludur.91 _Maliyet

muhasebesinin dışsal bilgi üretmediği düşünülebilir fakat maliyet muhasebesi de kar belirlenmesi ve varlık değerlendirilmesi için dışsal bir bilgi kaynağı durumundadır.92 Günümüz rekabet koşullarında işletmeler rakipleri üzerinde rekabetçi avantajlar yaratabilmek için bu tür bilgilere gerek duymaktadırlar fakat doğal olarak bu tür bilgilerin paylaşımı ve kullanımı endüstriyel sır niteliğinde olduğu için çok zordur.