MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI

Muhasebe verilerinin herkesin anlayacağı evrensel bir dil ile sunulması gerekir.

Bu amaçla muhasebenin temel kavramları geliştirilmiştir. Muhasebenin temel kavramları muhasebe ilke ve kurallarının dayandığı zemini oluşturur. Muhasebe-nin temel kavramları, T.C. Maliye Bakanlığı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ndeki açıklamalar ışığında aşağıdaki gibidir;

36

SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARINDA VERGİ VE MUHASEBE UYGULAMALARI

1.

Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu be-lirtmekte ve muhasebenin kapsamını, anlamını ve amacını göstermektir.

Sosyal sorumluluk kavramı, muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygu-lamalarının gerçekleştirilmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulma-sında, belli kişi ya da grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gerektiğini ifade eder.

2.

Bu kavram, vakıfların mütevellilerinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sa-hip olduğunu ve vakıf muhasebe işlemlerinin sadece vakıf tüzel kişiliği adına yürütülmesi gerektiğini ifade eder.

3.

Bu kavram, vakıfların faaliyetlerini belirli bir süreye bağlı olmaksızın sürdüre-ceğini ifade eder. Çünkü vakıfların faaliyetleri mütevellilerinin ya da mirasçıla-rının yaşam süreleriyle bağlantılı değildir. Bu kavram, maliyet esasının temelini oluşturur. Bu kavramın, vakıflar açısından geçerliliğinin bulunmadığı ya da orta-dan kalktığı durumlarda, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

4.

Dönemsellik kavramı, bir kuruluşun süreklilik kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçları-nın diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahak-kuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, bir döneme ait hasılat ve gelirlerin aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir.

Bir muhasebe dönemine ilişkin faaliyet sonucu, tahakkuk esasına göre veya tah-sil esasına göre tespit edilir. Tahakkuk esasına göre kazancın tespitinde, bir hasılat unsurunun (ödenmiş yahut diğer şekillerde tahsil edilmiş olup olmadığı dikkate alınmadan) mahiyet ve tutar itibariyle doğmuş olması (tahakkuku), hasılat (gelir) kaydetmek için yeterlidir. Aynı şekilde bir gider unsurunun da gider yahut maliyet olarak kaydedilebilmesi için, mahiyet ve tutar itibariyle ke-sinleşmiş olması (tahakkuku) yeterli olup, herhangi bir şekilde ödenmiş olması

37

SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARINDA VERGİ VE MUHASEBE UYGULAMALARI

gerekli değildir. Diğer bir ifade ile faaliyet karı ya da zararının tespitinde bir gelir veya giderin tahakkuku, söz konusu gelir veya giderin mahiyet ve tutar ola-rak kesinleşmesidir. Gelir ya da giderin mahiyet itibariyle tahakkuku ise, miktar olarak hesaplanabilmesidir. Daha açık bir ifade ile miktarı belirli bir gelire hak kazanılması ya da miktarı belirli bir borç altına girilmesidir. İşte dönemsellik kavramı; tahakkuk esasına göre belirlenen gelir ve giderlerin yalnızca cari dö-neme ait kısmının, aynı dödö-neme ait kazancın hesabında gelir ya da gider olarak dikkate alınmasıdır.

5.

Parayla ölçme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhase-beye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılır.

Bu kavramın gereği olarak, Vakıf stoklarında bulunan ayni yardım malzemelerinin muhasebe hesap planında ya da yardımcı hesaplarda adet, kilogram, ton, metre, paket, koli v.b. ölçüler cinsinden izlenmesi yahut bir başka ülkenin parası cinsin-den bir değerle izlenmesi mümkün değildir. Bu tür değerlerin ancak, stok kartları üzerinden izlenmesi gerekmektedir. Nitekim, Vakıf Otomasyon Programında stok-ların, stok kartları üzerinden izlenmesi için stoklar modülü oluşturulmuştur.

6.

Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün ya da uygun olmayan diğer kalemler hariç, vakıflarca edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınmasını ifade eder. Para değerindeki değişmelerin maliyet değerini anlamsız hale getirdiği durumlarda, maliyet bedeli cari değere göre (enflasyon düzeltme-si yoluyla) düzeltilebilir.

7.

Sosyal sorumluluk kavramının gereği gibi yerine getirilmesi için muhasebe kayıt-larının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş, objektif belgelere dayandırılması gerekir. Bu kavram gereğince muhasebe kayıtlarının dayanağı; yemin, beyan, tahmin gibi subjektif öğeler yerine fatura, irsaliye, dekont gibi objektif belgelerdir. Yine bu kavram gereğince muhasebe kayıtları-na esas alıkayıtları-nacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gerekir.

38

SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARINDA VERGİ VE MUHASEBE UYGULAMALARI

8.

Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gerçeğini ifade eder.

Vakfın mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların kar-şılaştırılabilir olması, bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı, benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda vakıflar, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştire-bilirler. Ancak, bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması gerekir.

9.

Tam açıklama kavramı, mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve ku-ruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anla-şılır olması gerektiğini ifade eder. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri arasında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavram gereğidir.

10.

İhtiyatlılık kavramı, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve Vakfın kar-şılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gerektiğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak vakıflar muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelirleri içinse, gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muha-sebe işlemi yapmazlar.

11.

Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi ya da mali olayın nispi ağırlık ve değerinin, mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri yada alınacak kararları etki-leyebilecek düzeyde önemli olmasını ifade eder.

12.

Özün önceliği kavramı, mali işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerden çok, özlerinin esas alınması gereğini ifade eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla

39

SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARINDA VERGİ VE MUHASEBE UYGULAMALARI

birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde özün biçimine önceliği esastır.